Жыцьцё Вінцэнта Жук-Грышкевіча
Раіса Жук-Грышкевіч
Памер: 798с.
Таронта 1993
205
тызм, адданасьць беларускай справе базаваліся на гэтай глыбокай гуманнасьці, на адчуваньні тых бедаў і ня-шчасьцяў, якія абступілі беларускі народ, на адчуваньні крыўдаў і зьдзекаў, якімі кармілі беларусаў чужыя ўлады. Згодна з сваёй добрай гуманнай натурай ён хацеў, каб бе-ларусам было добра, каб яны былі шчасьлівымі. Дзеля гэ-тага трэба было беларускаму народу адраджацца ды зда-бываць сваю культуру й палітычную незалежнасьць.
У пары зь яго гуманнасьцяй ішла крыштальная чэс-насьдь, праўдамоўнасьць, справядлівасьць і дабрата -найвялікшай чалавечай цноты. Нікому, хто знаў Эдварда Будзьку, навет у галаву ня прыйшло, што ён мог схлусіць ці ашукаць каго. У вадносінах да людзей ён быў заўсёды ветлівым, вытрыманым, ляяльным і выразумелым, а ў вадносінах да справы - абавязкавым, актыўным, адказ-ным, працавітым і безінтэрасоўным. Беларуская грамадз-кая справа была ў яго на першым мейсцы. I ніхто хіба ня ўмеў так пагадзіць асабістае жыцьцё з грамадзкай дзей-насьцьдю.
Гэта быў рэдкі чалавек. Цяжка знайсьці такога друго-га ня толькі сярод беларусаў, але й сярод іншых. Якое-ж няшчасьде, што яго нястала сярод нас! Ды яшчэ большае няшчасьце таму, што нястала яго ў гэтым часе маны, ашуканства ў цэлым сьвеце й дяжкога становішча белару-скай справы.
Хай-жа будзе яму лёгкай амэрыканская зямля, а нам і нашым патомным хай прысьвячае сьветлая памяць аб ім у жыцьці й грамадзкай працы.
Даклад быў заснаваны выключна на асабістых успамі-нах дакладчыка.
Пасьля дакладу й вымены думак - на прапанову а. Мацукевіча прысутныя выказалі пажаданьне, каб былі выданы ўспаміны Эдварда Будзькі, калі ён іх пакінуў, a калі не - каб радня яго й бліжэйшыя сябры й знаёмыя пастараліся апублікаваць матар’ялы аб ягоным жыцьці й грамадзкай дзейнасьці. Прысутны» (В. Жук-Грышкевіч).
(«Бацькаўшчына, Мюнхэн, 44 [430], 1958)
206
XIII. ПЕРАПІСКА 3 ДР. В. ДЖ. КЭЙЭ Ў СПРАВЕ МАНАГРАФІІ
«КАНАДЫЙЦЫ БЕЛАРУСКАГА ПАХОДЖАНЬНЯ»
CANADA
DEPARTMENT of CITIZENSHIP and IMMIGRATION MINISTERE de la CITOYENNETE et de L’lMMIGRATION
Canadian Citizenship Branch
Ottawa, December 16, 1958
Dr. V. Zuk
54 Mary Street Barrie, Ontario
My dear Doctors, both of you,
Instead of writing the conventional Christmas Card, I thought a letter would convey much better the festive sentiments and thus I wish you a Merry Christmas and a Happy and Prosperous New Year.
Remembering our pleasant but short hour spent together at your place in Munich, I always hoped to be able to come to Barrie and rob you of an evening of your busy time. I have so many things to ask you. You were connected for many years with the Byelorussian movement and now, as a detached observer, you are above group and party politics. I do not know any other person who would be able to give a better and more unbiased picture of the Byelorussian setup in Europe and in Canada than yourself. I intend to write a monograph on the Byelorussian group in Canada. The Byelorussian group, until about ten years ago was practically unknown and it was identified either with the Russian or Polish group in Canada. Only with the arrival of the postwar immigration it emerged from obscurity, although still not listed separately by the census. The Byelorussians certainly deserve a place among other ethnic groups who form our Canadian nation and participate actively in our economic, social and political life. Do you have some material on hand which I could use or could you suggest where I
207
could get such material? I intend to divide the monograph into the following chapters: (1) Canadians of Byelorussian origin -general information, statistics; (2) Byelorussia and Byelorussians - a brief historical sketch of the country of origin and of its people; (3) The beginnings of Byelorussian immigration to North America; (4) Byelorussian immigration to Canada; (5) Byelorussian organizations in Canada and their divisions; (6) Byelorussian press in Canada; (7) Summary and observations.
There is very little material available as you know. On Soviet Byelorussia I collected all the publications which you kindly arranged for me to receive. This material, although interesting and valuable, is not suitable for the monograph. There is a very good “Special Report No. 9” presented to the House of Representatives by Congressman Charles J. Kerston which gives in its twenty-nine pages a good summary of the Byelorussian problem. This could be utilized as a background material. But I am looking for material on the history of the settlement of Byelorussians in Canada and particularly for material on the present setup of the Byelorussian community in Canada. I am regularly reading the Byelorussian Voice but as you yourself know, it gives only one side of the picture and I would like to have the whole picture. Where could I get the information? The situation is a litle confusing and the reason I intend to write the monograph is to give a more clear, unbiased interpretation of who the Byelorussians are, what part they play in the Canadian general life, what the Byelorussian National Association represents and in what does it differ from the Byelorussian Alliance in Canada. I have some material on it but it is not enough and I would like to have the advice of an expert (like yourself) to clarify it.
I wrote a long letter although I intended only to send you Christmas greetings but it just so happened that I was tempted to discuss also other things.
Yours very sincerely,
(Dr.) V. J. Kaye, National Liaison Officer.
Як з вышэй зацытаванага ліста відаць, др В. Дж. Кэйэ, высокі ўраднік Міністэрства Грамадзянства й Імі-208
грацыі Канады, а гэтаксама прафэсар Атаўскага Унівэр-сытэту ў сваім, вышэй пададзеным, лісьце з 16 сьнежня 1958 году да др. Вінцэнта Жук-Грышкевіча паведамляе аб сваім намеры напісаць манаграфію (для патрэбаў Міні-стэрства) аб беларусах у Канадзе й дзеля гэтага просіць аб дапамогу збору матарыялаў для свае працы. Такім чынам у сьнежні 1958 году пачалася ў др. В. Жук-Грышкевіча з др. В. Дж. Кэйэ жывая й даўгая перапіска.
Некаторыя лісты др. В. Кэйэ й др. В. Жук-Грышкевіча падаю тут поўнасьцьцю, некаторыя не захаваліся. У сваім лісьце да др. Кэйэ з 16-га лютага 1959 году др. Вінцэнт Жук-Грышкевіч піша:
«Вельмі Паважаны й Дарагі Доктар:
Атрымаўшы Ваш апошні ліст, я зараз жа заняўся па-стаўленымі Вамі пытаньнямі. А каб адказ на іх быў ясны й правільны, я пастанавіў зьвярнуцца беспасрэдна да кампэтэнтных асоб, дзеля чаго ўчора зьезьдзіў у Таронта.
На першае пытаньне адказваю вуснамі а. Міхаіла Ма-цукевіча, зь якім я ўчора меў інтэрв’ю: Парафія й Царква Сьв. Кірылы Тураўскага паўстала ў Таронта (1000 Dundas West) у 1954 годзе дзякуючы стараньням беларусаў, што згуртаваны ў ЗБК (Згуртаваньне Беларусаў у Канадзе) і каля яго пры поўнай падтрымцы ЗБК, як арганізацыі. Група гэтых людзей ўжо у 1950 годзе хацела арганізаваць беларускую праваслаўную парафію, падпарадкаваную юрысдыкцыі Беларускай Аўтакэфальнай Праваслаўнай Царквы. На перашкодзе стаяў брак сьвятара. Тады ўсе ў Таронта стаялі на грунце аўтакэфаліі, нават і Сяргей Хмара. Быў сьвятар беларус а. Міхаіл Мігай, але ён неах-вотны быў да юрысдыкцыі Беларускай Аўтакэфальнай Праваслаўнай Царквы. Згаджаўся ўрэшце стаць на грунт аўтакэфаліі, калі-б яму беларусы маглі забясьпечыць доб-ра матарыяльны быт. На гэта яны тады яшчэ не маглі сабе пазволіць, бо грашовыя выдаткі былі-б за вялікія. Та-му трэба было абмежавацца нясталымі багаслужбамі, пры-нагодна запрашанымі сьвятарамі — а. Мігая, або іншых (найчасьцей украінцаў). Тымчасам жа адзін ідэйны аўта-кэфаліст - цяперашні a. М. Мацукевіч выехаў на студыі ў Украінскую Духоўную Акадэмію ў Вінніпэг. 3 арганіза-цыяй сталай парафіі трэба было ўстрымадца да часу яго высьвячэньня. Пасьля яго павароту ў Таронта ў 1954 годзе 209
й была заснаваная сталая парафія сьв. Кірылы Тураўска-га.
Гэта парафія падлягае юрысдыкцыі Сыноду Белару-скай Аутакэфальнай Праваслаўнай Царквы, галавой якое ёсьць архіяпіскап Сяргей (украінец, што ахвяраваўся да-памагчы беларусам у разбудове сваёй аўтакэфальнай цар-квы), а сакратаром - архіяпіскап Васіль (беларус). Сам факт аўтакэфаліі запэўнівае незалежнасьць юрысдыкцыі й толькі ў дагматычных справах царква падпарадкоўва-ецца пастановам Усяленскіх Сабораў.
Парафія сьв. Кірылы Тураўскага належыць да дыяцэ-зіі архіяпіскапа Васіля зь Нью Ерку. Усе вернікі беларусы і настаяцель - а. Міхаіл Мацукевіч - беларус. Парафія гэта разьвіваецца добра, яна абслугоўвае беларусаў ня толькі ў Таронта, але й у Ашаве, Лёндане, Садбуры, дзе знаходзяцца аддзелы ЗБК. Цяжкасьці - цесната памеш-каньня для царквы ў Таронта, таму парафія гэта робіць пошукі большага будынку пад царкву.
Адносіны Беларускай Аўтакэфальнай Царквы, а гэтым самым і парафіі сьв. Кірылы Тураўскага, з Канстантыно-пальскім Патрыярхам базуюцца толькі на малітоўным яд-наньні. Доказам гэтага была нядаўна візыта ў Таронта архіяпіскапа Богдана (украінца), які наведаў парафію сьв. Кірылы Тураўскага і адслужыў у царкве гэтай урачыстую багаслужбу ў саслужэньні з а. Міхаілам Мацукевічам. (Ха-рактэрна, што архіяпіскап Богдан не адведаў царквы сьв. Еўфрасіньні Полацкай, В. Ж.-Г.)
Выясьненьні на другое пытаньне дала мне спадарыня Валентына Пашкевіч, адна з удзельніц парафіі сьв. Еўфрасіньні Полацкай. Царква гэтай парафіі знаходзіцца ў Таронта на 1008 Довэркорт Роўд. Яна ніколі не належа-ла да тэй ці іншай украінскай кангрэгацыі. Вернікамі гэ-тай парафіі зьяўляюцца беларусы й казакі, румыны-ж толькі карыстаюцца памешканьнем царквы для сваіх ба-гаслужбаў. Гэта праўда, як Вы сказалі ў сваім лісьце, што гэта царква знаходзіцца пад юрысдыкцыяй эгзарха Кан-стантынопальскага Патрыярха на Паўночную й Паўдзён-ную Амэрыку. Гэта царква ня мае нічога супольнага з бе-ларускай Аўтакэфальнай Праваслаўнай Царквой, а тым больш з архіяпіскапам Сяргеям. Настаяцелям гэтай цар-квы якісь час быў а. Міхаіл Мігай, беларус, але пасьля выезду яго ў ЗША настаяцелям стаўся ўкраінец - а. Са-гайдакіўскі, які не прызнае Украінскай Аўтакэфальнай 210
Царквы. Царква гэта была арганізавана сябрамі Белару-скага Нацыянальнага Аб’еднаньня ў Таронта (Byelorussian National Association, a nie Byelorussian National Alliance, як Вы кажаце ў сваім лісьце).
КНІГІ ОНЛАЙН
