Жыцьцё Вінцэнта Жук-Грышкевіча
Раіса Жук-Грышкевіч
Памер: 798с.
Таронта 1993
Найважнейшай перашкодай у правільным азначаньні нацыянальнасьці недзяржаўных народаў быў той факт, што канадыйцы прывыклі вызначаць нацыянальнасьць імігрантаў паводля назоваў дзяржаваў, з пад панаваньня якіх яны паходзілі. Такі падыход уносіў блытаніну й ча-ста даводзіў чуць што не да абсурду. Бо як, напрыклад, азначыць нацыянальнасьць такога народу, што меў сваю дзяржаўнасьць, а пазьней страціў яе? Ці дзеля гэтага ён перастаў быць асобнай нацыянальнасьцяй, хоць застаўся тым самым народам на тэй самай сваёй тэрыторыі?
Другой ня меншай перашкодай ёсьць недахоп веды ў канадыйцаў аб Усходняй Эўропе й асабліва аб усходніх славянах. Яны ўважаюць, што Савецкі Саюз - гэта Расея, і ня лічацца з тым фактам, што нерасейскія народы тво-
373
раць палавіну Савецкага Саюзу й імкнуцца да сваёй не-залежнай дзяржаўнасьці. Ня лічацца з тым, што Беларусь абвесьціла сваю незалежнасьць Актам 25-га Сакавіка ў 1918 годзе, і толькі бальшавідкая навала зьнішчыла гэтую незалежнасьць. He бяруць пад увагу, што навет бальшаві-кі мусілі лічыцца з гэтым гістарычным фактам і ўтварылі БССР ды зрабілі яе сябрам Задзіночаных Нацыяў. Для канадыйцаў-жа БССР - гэта тая самая Расея.
Такога пагляду трымаецца канадыйская прэса, такі-ж пагляд праводзіцца ў школьных падручніках, як напры-клад у падручніках геаграфіі для 10-ай і 12-ай клясы ся-рэдняй школы. Ня дзіўна тады, што такі пагляд пашыра-ны ў канадыйскім грамадзтве, сярод дзяржаўных урадаў-цаў і перапішчыкаў насельніцтва. Гэткія-ж пагляды праведзены й у інструкцыях для перапішчыкаў у часе пе-рапісу насельніцтва Канады ў 1951 і 1961 гадох. Праўда, у інструкцыі апошняга перапісу ёсьць мова аб Савецкай Беларусі й прапануецца перапішчыкам упісваць БССР, як месца народжаньня для тых перапісваных, што зажа-даюць гэтага. Але наагул і ў гэтай інструкцыі БССР прад-стаўлена, як частка Расеі.
Трэцяй перашкодай ёсьць тэхнічны бок перапісаў. У фармулярах перапісаў вылічаны толькі большыя й веда-мыя этнічныя групы, а меншыя й менш ведамыя не ўспамінаюцца, Назоў нацыянальнасьці апошніх перапі-шчык мог запісаць у вольнай графе, але як ён мог іх за-пісаць, калі нічога пра іх ня ведаў, а перапісваным ня так лёгка было давесьці іх нацыянальнае паходжаньне на ангельскай мове. У дадатку апошнія маглі падумаць, што, раз іхняе нацыянальнасьді не падаецца ў фармуляры -значыць яна ня прызнана канадыйскімі ўладамі, дык па-што намагацца тады, каб іхняя нацыянальнасьць была ўпісана?
Дзеля ўсяго тут сказанага, як паказалі інтэрвю з та-рантонскімі беларусамі, вельмі нязначны працэнт белару-саў запісаны ў часе перапісаў беларусамі, а абсалютная бальшыня запісана або расейцамі або палякамі, у залеж-насьці ад таго, пад чыёй уладай яны жылі.
Пры такім дачыненьні да меншых і мала ведамых этнічных групаў вынікі перапісаў што да нацыянальнага паходжаньня выйшлі вельмі праблематычнымі, а часамі даходзілі чуць што не да абсурду. Прыкладам можа слу-жыць расейская этнічная група.
374
Паводля перапісу 1961 году расейцаў у Канадзе ёсьць 119,168. Але калі разьбіць гэту лічбу паводля рэлігійнае прыналежнасьці, дык выходзіць, што расейцы твораць у гэтай лічбе абсалютную мяншыню, а бальшыня гэта ін-шыя нацыянальнасьці. Расейцамі можна залічыць пада-ную ў табліцы перапісі лічбу 13,761 праваслаўных на агульную лічбу запісаных расейцамі 119,168 (і то ня ўсю лічбу праваслаўных, бо найменш палавіна будзе ў ёй бе-ларусаў) і 20,394 духабораў - напэўна расейцаў. Рэшта-ж - гэта 16,644 каталікоў (хіба беларусаў каталікоў), 23,461 жыдоўскай веры - значыць жыдоў, а не расейцаў, 9,415 мэнанітаў - гэта немцы, 8,237 лютэранаў - гэта балты й часткова расейскія немцы, 1,180 украінскай грэкакаталіц-кай царквы - гэта украінцы і рэшта — гэта розныя пратэ-станцкія веравызнаньні лікам 26,126, у якім напэўна ня ўсе ёсьць расейцамі. Такім чымам у 119,168 запісаных ра-сейцамі можа быць каля 30,000 запраўдных расейцаў.
Вялікія цяжкасьці маюць беларусы і ў упісваньні свай-го беларускага паходжаньня ў часе атрыманьня канадый-скага грамадзянства. I тут канадыйскія ўрадаўцы, заміж беларускага паходжаньня,ня гледзячы на пратэсты заінта-расаваных, упісваюць імёны тых краін, пад акупацыяй якіх жылі беларусы, г. зн. Расею або Польшчу. Выказалі гэта інтэрвю зь беларусамі з Таронта й ваколіцаў. Толькі нязначнай частцы беларусаў удалося ўпісаць сваё белару-скае паходжаньне ў канадыйскі дакумэнт, а ў некаторых выпадках, як напрыклад із К. Акулам і Л. Карыбам, толь-кі дзякуючы катэгарычнай адмове прыняць дакумэнт, у якім было ўпісана чужое паходжаньне заміж беларускага. Гэта найлепшы прыклад, як трэба змагацца за сваё на-цыянальнае імя.
Трэба прызнаць, што не заўсёды й далёка ня ўсе бела-русы дамагаліся прызнаньня свайго нацыянальнага імя. Старая маласьведамая нацыянальна беларуская імігра-цыя зусім ня дбала пра тое, як яна будзе запісана. Есьць такія й з новай іміграцыі, што прыліплі да расейцаў ці палякаў. Але ходзіць тут аб тых беларусаў, якія ганарац-ца сваім беларускім паходжаньнем і ня могуць захаваць яго фармальна дзеля вышэй пералічаных прычынаў.
Свабодалюбнай дэмакратычнай Канадзе не залежыць на адмаўляньні беларусам прызнаньня іх нацыянальнага паходжаньня, ці павялічаньня іншых групаў коштам бе-ларусаў. Трэба толькі дагледзіць, каб урадаўцы былі 375
больш усьвядомлены ў нацыянальных дачыненьнях Усходняе Эўропы і ўвесьці ў тэхніку перапісаў пэўныя зьмены: каб былі пералічаны ў фармулярах перапісу ці на асобным лісьце ўсе этнічныя групы - большыя й мен-шыя, больш ведамыя й менш ведамыя, каб усе яны мелі роўныя шансы ў захаваньні свайго нацыянальнага пахо-джаньня.
Хтось скажа мо’, што пытаньне, чаму беларусаў няма ў канадыйскай статыстыцы, сяньня ўжо малаважнае, бо й так усе яны сталіся канадыйскімі грамадзянамі. Але не забываймася тады, што Канада ня ёсьць «мэлтінг пот» (ка-цёл, у якім усё растопліваецца ў вадно), што, як цьвер-дзяць выдатныя канадыйскія дзяржаўныя адзінкі, сіла й моц Канады ў вадзінстве разнароднасьцяў: адзінства ў дзяржаўнай прыналежнасьці й разнароднасьць у спалуч-насьці рознанацыянальных культураў краінаў паходжань-ня, што культуры гэтыя твораць усю мазаіку вялікай, ба-гатай агульнаканадыйскай моцы й культуры. 3 гэтага пункту гледжаньня ёсьць вельмі важным, ці беларусы фігуруюць у канадыйскай статыстыцы.
У другой частцы дакладу была мова пра ўклад белару-саў у разбудову Канады. В.»
(«Весткі з Канады» - «Беларус», Нью Ёрк, 123-124, 1967.)
Справа палепшаньня перапісу
У сувязі з дакладам др. В. Жук-Грышкевіча на Другім Кангрэсе Канадыйскіх Славянаў «Беларусы й канадый-ская статыстыка», ды дыскусіяй над ім, выявілася, што канадыйская статыстыка абмінае меншыя й менш веда-мыя славянскія групы Канады. Зважыўшы гэта, Другі Кангрэс Канадыйскіх Славянаў вынес рэзалюцыю, у якой прапануе канадыйскім уладам палепшыць тэхніку пера-пісу насельніцтва Канады - менавіта - увесьці ў фарму-ляры перапісу назовы ўсіх славянскіх групаў Канады.
(«Весткі з Канады» - «Беларус», Нью Ёрк, 123-124, 1867)
Ніжэй падаем даклад др. В. Жук-Грышкевіча, прачы-таны на Другім Кангрэсе Канадыйскіх Славянаў і надру-каваны ў кнізе: “Slavs in Canada” Volume Two. Proceedings of the Second National Conference on Canadian Slavs. InterUniversity Committee on Canadian Slavs, pp. 127-134.
376
BELORUSSIANS AND CANADIAN STATISTICS by
V. Zuk-Hryskievic Belorussian Canadian Alliance
Officially Belorussians are not known in Canada. There is no trace of Belorussians in Canadian Statistics although they have lived in Canada in considerable numbers for at least three generations. I quote from an article by Dr. V. J. Kaye, “Canadians of Belorussian Origin” - the first Canadian work about Belorussians and a small but very valuable one: “Canadians of Belorussian origin form one of the most interesting although at the same time one of the least known ethnic groups in Canada. It is not listed in Canadian census statistics as a separate ethnic group, which makes it difficult to estimate their numbers.” And farther on: “In Canada the public became aware of the new (in fact - a very ancient) Belorussian ethnic group only quite recently, after the arrival of the post-war immigration.”1 A very ancient group indead. In this very significant year, 1976, when all Canadians celebrate the centenary of Confederation, Belorussians, besides this common celebration, have two more occasions to celebrate: the nine hundredth anniversary of their homeland capital, Minsk, and the four hundred and fiftieth anniversary of Belorussian printing (in 1517 Dr. Francisk Skaryna from Polotzk printed the first book of the Bible translated into old Belorussian).
Why the Belorussians are not listed
Belorussians began to come to Canada in the beginning of this century when their homeland was under Russian czarist rule. There was further immigration between the wars from West Belorussia which was then under Polish rule. In the first case they were listed as Russians and in the second as Poles. Later on, when new Belorussian immigrants came to Canada after World War Two, even if they had a highly developed national consciousness, nobody seemed to comprehend their ethnic origin for a variety of reasons.
With some exceptions, Canadians were accustomed to defining nationality by the name of a state. And this is a key
W.J. Kaye, “Canadians of Belorussian Origin,” Revue de I’Universite d’Ottawa, July-September, 1960, p. 300.
377
question. Definition of nationality of nation, with interpretation of this basic notion of term, is made in close relation to such terms as ethnic group, birthplace and language.2 The Oxford Dictionary defines nationality as “national quality of character, nation feeling, the fact of belonging to a particular nation.” And for the term “nation,” it gives “distinct race or people, characterized by common descent, language or history and organized as a separate political state and occupying a definite territory.” The question arises now if a people which has all the above mentioned attributes except a separate political state could be considered as a nation and nationality. In a European approach to this question, the answer would be positive. Europeans, especially Eastern Europeans, distinguish very clearly between state and nationality in their treatment of a state with different national groups. But for most Canadians nation and nationality is synonymous with the state. This is what brings confusion to the definition of stateless nationalities.
КНІГІ ОНЛАЙН
