КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Што гэта? — запытаўся Ўінстан у захапленні. — Гэта карал, — сказаў стары. — Ён, напэўна, паходзіць з Індыйскага акіяна. Іх звычайна ўстаўлялі гэтак у шкло. Гэтая рэч была зроблена гадоў сто таму. Можа, нават і болей, мяркуючы з выгляду. — Прыгожая рэч, — адзначыў Ўінстан. Прыгожая, — сказаў з гордасцю стары. — Мала хто сёння гэтак скажа, — ён закашляўся. — Цяпер, калі вы раптам захочаце гэта купіць, дык я вам саступлю за чатыры даляры. Я памятаю часы, калі за гэткую рэч можна было атрымаць восем фунтаў, а тады восем фунтаў былі — цяпер я не змагу падлічыць, карацей кажучы, куча грошай. Але каму цяпер патрэбны сапраўдны антыкварыят — тыя рэшткі, што яшчэ засталіся. Ўінстан адразу адлічыў чатыры даляры і засунуў пажаданы прадмет у кішэню. Яго захапляла не так прыгажосць, як нешта патаемнае, уласцівае гэтаму прадмету, што, здавалася, нагадвала пра тое, што ён належаў да нейкай іншай, інакшай эпохі. Мяккае, нібы налітае дажджавой вадой шкло было непадобнае да звычайнага шкла, гэткага Ўінстан яшчэ ніколі не бачыў. Прадмет быў болып прывабны сваёй відавочнай непатрэбнасцю, хоць і можна было здагадацца, што калісьці. напэўна, ён быў задуманы як прэс-пап’е. Ён моцна адцягваў кішэню, але, на шчасце, не надта выпінаўся. Члену Партыі было дзіўна і нават небяспечна мець такую рэч. Усё старое, а значыць, усё прыгожае было заўсёды трошкі падазронае. Атрымаўшы чатыры даляры, стары прыкметна павесялеў. Ўінстан зразумеў. што той згадзіўся б і на тры ці нават на два. — Наверсе ёсць яшчэ адзін пакой. Можа, вам было б цікава паглядзець, — сказаў ён. — У ім няшмат рэчаў. Толькі сёе-тое з мэблі. Калі пойдзем наверх, трэба захапіць святло. Ён запаліў яшчэ адну лямпу і пайшоў, сагнуўшы спіну, наперад, угору па стромых стаптаных сходах, пасля праз маленькі калідорчык. Яны ўвайшлі ў пакой, праз вокны якога можна было ўбачыць брукаваны дворык і цэлы лес комінаў. Ўінстан заўважыў, што мэбля стаяла так, быццам у пакоі нехта жыў. На падлозе ляжаў дыван, на сценах вісела колькі карцін. каля каміна стаяў глыбокі. неахайны фатэль. На каміннай паліцы цікаў старамодны гадзіннік са шкляным вечкам і дванаццацігадзінным цыферблатам. Пад акном стаяў, займаючы амаль чвэрць пакоя, вялізны ложак, на якім яшчэ ляжаў матрац. - Мы жылі тут, пакуль не памерла жонка, — сказаў стары, быццам просячы прабачэння. А цяпер я патроху прадаю мэблю. Гэта вось — шыкоўны ложак з чырвонага дрэва, ці, хутчэй, ён быў бы шыкоўны, калі б з яго выгналі клапоў. Але вам, напэўна, здаецца, што ён займае шмат месца. Ён трымаў лямпу высока, каб асвятліць усё памяшканне, і ў мяккім прыглушаным святле пакой выглядаў на дзіва прывабна. У галаве ў Ўінстана прамільгнула думка, што. напэўна, было б даволі лёгка наняць гэты пакой за пару даляраў у тыдзень, калі б толькі наважыцца на такую рызыку. Гэта была немагчымая, вар’яцкая ідэя, якую адразу трэба было выкінуць з галавы: але пакой будзіў у ім нейкую настальгію. нейкую памяць продкаў. Яму здалося. што ён дакладна ведае, што адчуваеш, калі сядзіш у такім пакоі ў фатэлі каля агню. абапёршы ногі на камінную кратку. а на каміне грэецца чайнік: поўная адзінота, поўны спакой, ніхто за табой не сочыць. нічый голас табе не назаляе — не чуваць нічога, акрамя спеву чайніка і прыязнага цікання гадзінніка. — Тут няма тэлегляда! — мімаволі прашаптаў ён. - 0, — сказаў стары. — У мяне ніколі не было такіх рэчаў. Занадта дорага. Ды я, напэўна, і не адчуваў ніколі такой патрэбы. Унь там у куце цудоўны складны столік. Трэба толькі паставіць новыя завесы, тады ён будзе добра раскладацца. У другім куце стаяла маленькая кніжная палічка, і Ўінстана міжволі пацягнула да яе. Але на ёй не было нічога, апроч рознай нявартай драбязы. Вышукванне і знішчэнне кніг у пролаўскіх кварталах праводзілася гэтак жа грунтоўна, як і ў іншых месцах. Наўрад ці дзе ў Акіяніі захаваўся хоць адзін асобнік кнігі, выдадзенай да 1960 года. Усё яшчэ трымаючы ў руцэ лямпу. стары стаяў перад карцінай у палісандравай раме, што вісела па другі бок ад каміна. насупраць ложка. Можа. вас выпадкам цікавяць старыя гравюры... асцярожна пачаў ён. Ўінстан падышоў бліжэй, каб лепш разгледзець карціны. Гэта была гравюра на сталі, на якой была авальная пабудова з прастакутнымі вокнамі і маленькай вежачкай пасярэдзіне. Вакол будынка ішла сталёвая агароджа. а на заднім плане стаяла нешта падобнае да статуі. Ўінстан на некалькі імгненняў затрымаў позірк на карціне. Яна чамусьці здалася яму знаёмай, хоць статую ён пазнаць не мог. Рама прымацаваная да сцяны, сказаў стары. — Але я магу яе адкруціць для вас, калі дазволіце. - Я ведаю гэты будынак, — сказаў урэшце Ўінстан. Цяпер там руіны. Пасярод вуліцы. уздоўж Палаца Справядлівасці. — Менавіта так. Каля Вялікага судовага двара. Будынак быў разбураны бомбай у... а, шмат гадоў таму. Калісьці гэта была царква. Яна звалася царквой Святога Клемента, ён вінавата ўсміхнуўся, быццам адчуваў, што кажа нешта смешнае, і дадаў: «Апельсіны і лімоны — у Клемента б’юць у звоны...» — Што гэта? — спытаўся Ўінстан. - Ат... «Апельсіны і лімоны у Клемента б'юць у звоны». У нас быў такі вершык, калі я быў маленькім хлопчыкам. Як там далей — я ўжо не памятаю. Ведаю толькі, што канчаецца яна так: «Вось і свечка — ідзі спаць, вось цясак — галоўку сцяць». Гэта было нешта накшталт карагода. Дзеці трымалі рукі, паднятыя ўгару, каб можна было прайсці пад імі, а калі даходзіла да «Вось цясак — галоўку сцяць», — рукі апускаліся і некага хапалі. У вершыку былі назвы цэркваў. Там былі ўсе лонданскія цэрквы — усе самыя вядомыя. Ўінстан падумаў, у якім стагоддзі магла быць пабудаваная гэтая царква. Было заўсёды вельмі цяжка вызначыць век якога-небудзь лонданскага будынка. Усё вялікае і значнае, калі хоць трохі выглядала новым, аўтаматычна залічвалася да новабудоў Рэвалюцыі, тым часам як усё, што відавочна адносілася да ранейшых часоў, прыпісвалася цёмнай і няяснай эпосе, што звычайна вызначалася як Сярэднявечча. Усё выстаўлялася так, быццам стагоддзі капіталізму не прынеслі нічога, што б мела хоць найменшую вартасць. Архітэктура магла паведаміць пра гісторыю гэтак жа мала, як і кнігі. Статуі, надпісы, помнікі, назвы вуліц — усё, што магло праліць святло на мінуласць, сістэматычна зменьвалася. — Я і не ведаў, што гэта была царква, — сказаў Ўінстан. — Дык жа іх яшчэ багата засталося, — сказаў стары, — праўда, яны цяпер выкарыстоўваюцца з іншымі мэтамі. Як жа ж там было далей у тым вершыку? А, вось: Апельсіны і лімоны у Клемента б'юцьу звоны, Ты тры фартынгі мне вінны — б’юць у звоны ў Марціна. Вось усё, што памятаю. Фартынг — гэта была такая маленькая медная манетка, падобная да цэнта. А дзе была царква Святога Марціна? — спытаўся Ўінстан. Святога Марціна? Яна яшчэ стаіць. На плошчы Перамогі, насупраць карціннай галерэі. Будынак з гэткім трохкутным порцікам, спераду — калоны і вялікія шырокія сходы. Ўінстан добра ведаў гэты будынак. Гэта быў музей, дзе выстаўляліся разнастайныя прапагандысцкія матэрыялы: паменшаныя мадэлі ракетных бомбаў, Плывучых Крэпасцей, васковых копій зверстваў ворагаў і гэтак далей. — Яе звычайна называлі царквой Святога Марціна ў палях, — дадаў стары, — хоць я і не памятаю пра нейкія палі на тым месцы. Ўінстан не купіў карціны. Мець яе было б яшчэ больш недарэчна, чым шкляное прэс-пап’е, да таго ж яе немагчыма было занесці дадому, хіба толькі дастаўшы з рамы. Але ён застаўся яшчэ на некалькі хвілін, каб пагаварыць са старым, які, зрэшты, зваўся не Ўікс, як сведчыў надпіс на шыльдзе, а Чэрынгтан. Выявілася, што пан Чэрынгтан быў удавец шасцідзесяці трох гадоў і ўжо больш за трыццаць гадоў жыў у гэтай краме. Увесь гэты час ён збіраўся памяняць шыльду, але да гэтага так і не дайшло. Падчас гаворкі ў Ўінстана з галавы ніяк не выходзіў дзіцячы вершык: «Апельсіны і лімоны — у Клемента б’юць у звоны, ты тры фартынгі мне вінны — б’юць у звоны ў Марціна». Дзіўна, што, калі ён вымаўляў гэта, яму здавалася, што ён сапраўды чуе званы. званы даўно забытага, зніклага назаўсёды Лондана. які — хоць і сям-там перакручаны. перароблены і забыты — усё ж існаваў. Яму чуліся званы то адной прывіднай званіцы. то другой. Аднак, наколькі ён мог помніць, ён ніколі ў жыцці не чуў царкоўных званоў. Ён развітаўся з панам Чэрынгтанам і спусціўся па сходах адзін, каб стары не заўважыў, што, перш чым выйсці, ён кінуў дапытлівы позірк на вуліцу. У душы ён ужо вырашыў, што, счакаўшы нейкі час, — можа, праз месяц, ён рызыкне і яшчэ раз наведае краму. Гэта было. напэўна, не болып небяспечна, чым прапусціць вечар у Доме Культуры. Уласна кажучы, незвычайнай адвагай было ўжо тое. што ён зноў прыйшоў сюды пасля таго, як купіў дзённік, не ведаючы, ці можна давяраць гаспадару крамы. Але хай ужо будзе, што будзе!.. Так, зноў падумаў ён, ён прыйдзе сюды зноў. Ён купіць яшчэ штосьці з той прыгожай драбязы. Ён купіць гравюру з царквой Святога Клемента, дастане яе з рамы і прынясе дадому, схаваўіпы пад блузай камбінезона. А яшчэ ён дапытаецца ад пана Чэрынгтана астатніх радкоў гэтага веріпыка. Нават вар’яцкі план наняць пакой на верхнім паверсе зноў на нейкі момант мільгануў у ягоных думках. На нейкія пяць секунд праз радаснае захапленне ён забыўся пра асцярожнасць і выйшаў на вуліцу, нават не паглядзеўшы спярша дзеля засцярогі праз акно. Ён нават пачаў напяваць на адвольны матыў: А.пельсіны і лімоны — у Клемента б'юць у звоны, Ты тры фартынгімне вінны б’юцьу звоны... Раптам яго сэрца скамянела і ў яго пахаладзела ў жываце. Постаць у сінім камбінезоне ішла па бруку за нейкія дзесяць метраў ад яго. Гэта была дзяўчына з аддзела мастацкай літаратуры, дзяўчына з цёмнымі валасамі. Асвятленне было дрэннае, але ён адразу яе пазнаў. Яна зірнула яму проста ў твар і пайшла хуткім крокам далей, быццам не заўважыла яго. Колькі секунд Ўінстан стаяў аслупянелы і не мог скрануцца з месца. Тады ён павярнуўся направа і рэзка рвануў наперад, не заўважыўшы ў першы момант. што ідзе ў другі бок. Ва ўсялякім разе адно было пэўнае. He было болей ніякага сумневу, што дзяўчына сочыць за ім. Напэўна, яна ішла за ім, бо нелыа было паверыць, што яна зусім выпадкова прайшла тым самым вечарам па тым самым цёмным завулку, за кіламетры ад кварталаў, дзе жылі члены Партыі. Гэта было б занадта дзіўнае супадзенне. Была яна сапраўды агенткай Паліцыі Думак або толькі віжом-аматарам, натхнёным празмернай службовай рупнасцю, — гэта было ўжо не так важна. Дастаткова было, што яна сачыла за ім. Напэўна. яна бачыла і тое, як ён увайшоў у шынок.