Адукацыя і выхаванне
Вучэбны дапаможнік для 2 класа
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 144с.
Мінск 2017
/III
A. X. Тамбнев «Кто в кустарннках жнвёт?».
ЛЕКАВЫЯ РАСЛІНЫ
БЕЛАРУСІ
| Раскажыце, што вам вядома пра лекавыя расліны.
Даўней не было ні аптэк, ні бальніц. Лячыцца людзям дапамагалі расліны, якія валодаюць гаючымі ўласцівасцямі. Лекавыя расліны ўжываюць і ў наш час.
Q Разгледзьце малюнкі на с. 43, 45, 47. Успомніце, якія дрэвы і кусты адносяць да лекавых раслін. Якія іх часткі людзі выкарыстоўваюць для лячэння?
Сярод дзікарослых дрэў і кустоў нямала лекавых раслін. Кару дуба выкарыстоўваюць для лячэння хворых дзясен і апёкаў скуры. Смала сасны дапамагае лячыць раны. Адвар яе пупышак вылечвае кашаль. Пры прастудзе дапамагае чай з сухіх кветак ліпы. Адварамі галінак і пладоў маліны лечаць боль у горле, кашаль, збіваюць высокую тэмпературу. Плады шыпшыны ўжываюць для гаення ран і агульнага ўмацавання аслабленага арганізма.
>пе малюнкі лекавых травяністых раслін. Ці ведаеце вы іх? Якія расліны да-
памогуць у намаляваных выпадках?
Калі вы параніліся, ударыліся, апякліся, нацерлі нагу абуткам, вас уджаліла пчала — дапаможа трыпутнік (1). Вымыйце яго лісток, прыкладзіце да балючага месца. Да раны можна прыкласці і ліст падбелу (2). Адвар з яго лістоў дапамагае вылечыць кашаль. Калі з ранкі сочыцца кроў, прыкладзіце ліст крываўніка (3). I кроў спыніцца, і ранка хутчэй зажыве. Пры ўдарах і апёках да балючага месца можна
прыкласці лісточкі ці кветкі святаянніка (4). Забалела горла — палашчыце настоем кветак рамонка лекавага (5). Медуніца (6) — таксама карысная для здароўя расліна. Яе адвар лечыць кашаль, загойвае раны і спыняе крывацёк.
1 Падумайце, якія правілы важна выконваць пры зборы лекавых раслін.
Збіраць лекавыя расліны трэба напачатку іх цвіцення ў сонечнае надвор’е. Нельга зрываць усе расліны. Частку іх неабходна пакідаць для размнажэння. Нельга збіраць лекавыя расліны ў забруджаных раёнах — каля шашы і прамысловых прадпрыемстваў.
/— Праверце сябе
1. Якія лекавыя расліны растуць на тэрыторыі нашай краіны?
2. Якія з лекавых раслін адносяць да травяністых раслін?
3. У якіх раслін гаючымі ўласцівасцямі валодае лісце, у якіх — кветкі?
4. Якія правілы трэба выконваць пры зборы лекавых раслін?
z— Пытанні юным знаўцам
1. Якой лекавай расліне ў народзе далі мянушку «сябра падарожніка»? Растлумачце чаму.
2. Чаму ў народзе крываўнік называюць «парэзнікам»?
С. 65-74.
/II
Г. В. Трафнмова, С. А. Трафнмов «Нванов клад»; «Золотое дерево — лнпа», «Мать-нмачеха» (серня «Маленькнй профессор»).
ЯДАВІТЫЯ РАСЛІНЫ БЕЛАРУСІ
Падумайце, чаму дарослыя не дазваляюць дзецям чапаць незнаёмыя расліны.
Вы ўжо ведаеце, як многа карысці людзям прыносяць дзікарослыя расліны. Але некаторыя з іх небяспечныя. Плады, лісты і іншыя часткі гэтых раслін ядавітыя. Калі ўзяць іх у рот, можна атруціцца.
Д Разгледзьце малюнкі. Ці ядомыя плады гэтых раслін?
Толькі ў чаромхі з раслін, паказаных на малюнках, ядомыя плады. Іх ядуць сырымі, з імі пякуць пірагі, з іх вараць кісель. У астатніх раслін плады ядавітыя. Яны выклікаюць у чалавека атручэнне.
У воўчага лыка ядавітыя ўсе часткі расліны. Вясной доўга ўдыхаць прыемны водар яго кветак небяспечна. Закружыцца і забаліць галава. Ядавітая і кара куста. Яна трывалая на разрыў, валакністая. Галінку сарваць вельмі цяжка. Таму і назвалі расліну — лыка. Калі неасцярожна ўзяцца за здзёртую кару, на скуры з’явяцца нарывы.
па малюнках ядавітыя травяністыя расліны. Якія прыкметы дапамагаюць пазнаць іх у прыродзе? Ірі тэкст і параўнайце яго са сваімі адказамі.
Блёкат
Баршчэўнік
Дурнап’ян
Блёкат сустракаецца ўздоўж дарог, на пустках, ля платоў. У яго буйныя бруднажоўтыя кветкі з фіялетавымі пражылкамі. Плады падобныя на гарлачыкі. Уся расліна пакрыта пушком ліпкіх валасінак.
Дурнап’ян расце на звалках, ля агародаў, каля жылля. У яго буйныя белыя кветкі. 3 іх да восені ўтвараюцца круглявыя плады, усаджаныя шыпамі. Усе часткі дурнап’яну ядавітыя.
Баршчэўнік сустракаецца ў лясах, ля яроў і рэк. На верхавінах яго высокіх сцёблаў размяшчаюцца дробныя белыя кветкі. Лісты
цёмна-зялёныя, шчыльныя, буйныя. Калі да іх дакрануцца, праз некаторы час на скуры выступаюць пухірьі, адчуваецца сверб. Яд баршчэўніку выклікае моцныя апёкі, якія доўга не гояцца.
Абмяркуйце, ці трэба знішчаць ядавітыя расліны ў прыродзе, калі яны небяспечныя.
Ядавітыя расліны, як і іншыя, дапамагаюць ачышчаць паветра. Іх пладамі і насеннем харчуюцца некаторыя жывёлы. Напрыклад, воўчае лыка — адзін з самых ранніх і шчодрых меданосаў. У некаторых ядавітых раслінах утрымліваюцца гаючыя рэчывы. Іх выкарыстоўваюць для вырабу лекаў. Таму знішчаць ядавітыя расліны ў прыродзе нельга. 3 імі трэба навучыцца абыходзіцца.
1^1 Падумайце і раскажыце, як пазбегнуць " атручэння ядавітымі раслінамі.
Ніколі не чапайце і не нюхайце ядавітыя расліны ў прыродзе. He зрывайце і не бярыце ў рот лісты, кветкі і плады незнаёмых вам раслін.
z— Праверце сябе
1. Якія ядавітыя расліны сустракаюцца ў Беларусі? Як іх пазнаць?
2. Як зацерагчыся ад атручэння ядавітымі раслінамі?
3. Якая карысць ядавітых раслін?
/— Пытанні юным знаўцам
1. Ці праўдзівая прыказка: «Усякую ягадку ў рукі бяруць, ды не ўсякую ў кузавок кладуць»?
2. Чаму воўчае лыка называюць лясным бэзам?
П С. 75-80.
АХОВАРАСЛІН
| Падумайце, чаму некаторыя расліны становяцца рэдкімі ў прыродзе.
У Беларусі шмат прыгожых раслін. Але ўзорванне зямель, высечка лясоў, збор букетаў змяншаюць іх колькасць. Расліны, якім пагра-
жае небяспека знікнення, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. У прыродзе гэтыя расліны збіраць забаронена!
РД Прачытайце тэкст і разгледзыц на малюнках расліны, занесеныя ў Чырвоную кнігу. Чаму важна захаваць іх у прыродзе?
У гарлачыка белага (1) самая вялікая кветка ў Беларусі. Яна дасягае 20 сантыметраў у дыяметры! У сонечнае надвор’е кветка раскрываецца ў 5 гадзін раніцы і закрываецца каля 5 гадзін вечара. А перад непагаддзю зусім не паказваецца з вады ці хаваецца раней часу.
Венерын чаравічак сапраўдны (2) — адна з самых прыгожых раслін Беларусі. Кветкі гэтай лясной архідэі нагадваюць чаравічкі. Зацвітае яна на 15-ты год жыцця.
Званочак шыракалісты (3) — самы вялікі з нашых званочкаў. Часам ён дасягае чалавечага росту’ Кветкі ў расліны буйныя — да 5 сантыметраў.
Лілея кучаравая (4) — адзіная дзікарослая лілея ў нашым краі. Расце яна ў лясах. Шэсць пялёсткаў у яе кветцы закручаныя ўверх. Адсюль і назва — лілея кучаравая, ці «царскія кучары».
Вадзяны арэх плывучы, ці чылім, (5) жыве толькі ў чыстай вадзе. У яго незвычайныя плады, упрыгожаныя рагатымі вырастамі. Таямніца яго кветак яшчэ не раскрыта. Невядома, як яны апыляюцца. Можа, вы здолееце даведацца пра гэта?
| Разгледзьце малюнкі раслін на першым фбрзацы вучэбнага дапаможніка. Пра якія ахоўныя расліны вы даведаліся? Ці маюць патрэбу ў клопаце і ахове расліны, не занесеныя ў Чырвоную кнігу?
Усе расліны ўпрыгожваюць нашу зямлю. Яны ачышчаюць паветра, засцерагаюць глебу ад разбурэння вадой і ветрам. Яны важныя для жыцця жывёл.
Беражыце дрэвы і кусты! He тапчыце траву на газонах. У парках старайцеся хадзіць па сцяжынках. У лесе пры зборы ягад не выдзірайце расліну з коранем. He зрывайце лясныя і лугавыя кветкі. Прыбірайце за сабой смецце. Нават ад асколкаў бітага шкла ў лесе можа пачацца пажар. Поліэтыленавы пакет, пластыкавая бутэлька будуць ляжаць у зямлі 100 гадоў. Скрозь іх не прарасце ніводнае насенне.
х— Праверце сябе
1. Чаму многія дзікарослыя расліны сталі рэдкімі ў прыродзе?
2. Якія ахоўныя расліны вы здолееце пазнаць у прыродзе?
3. Што вы робіце для аховы раслін?
/— Пытанні юным знаўцам
1. Што такое Чырвоная кніга? Навошта яна створана?
2. Чаму Чырвоная кніга «апранута» ў чырвоную вокладку?
С. 81-90.
/III
«Королева речных цветов» (серня «Маленькнй профессор»).
КУЛЬТУРНЫЯ РАСЛІНЫ БЕЛАРУСІ
Успомніце, чым адрозніваюцца культурныя расліны ад дзікарослых.
Канюшына Pane Кукуруза Лён Цімафееўка
Культурныя расліны людзі спецыяльна вырошчваюць у садах, на палях і агародах.
Адны расліны даглядаюць, каб любавацца іх прыгажосцю. Цюльпаны, астры, ружы — гэта дэкаратыўныя расліны. Іншыя расліны (канюшына, кукуруза, цімафееўка) служаць кормам свойскім жывёлам. Для вырабу тканін вырошчваюць лён. Для вытворчасці алею патрэбныя сланечнік і pane.
О| Падумайце, якія культурныя расліны людзі
вырошчваюць для харчавання. {апоўніце схему прыкладамі.
КУЛЬТУРНЫЯ РАСЛІНЫ
Дрэвы
Кусты
Травяністыя расліны
Яблыня, ... Парэчкі, ... Морква, ...
Дрэвы яблыня, чарнаплодная рабіна, чарэшня, сліва — пладовыя расліны. Кусты чорныя, чырвоныя і белыя парэчкі, ажына, абляпіха — таксама пладовыя расліны. Плады гэтых культурных раслін смачныя і карысныя для здароўя. Іх ядуць свежымі, з іх робяць сокі, варэнне, мармелад.
культурныя пладовыя расліны, якія вы ведаеце.
Культурныя травяністыя расліны капуста, морква, тамат, гарох адносяцца да агароднінных. У капусты ў ежу выкарыстоўваюць лісце. У морквы ядомы карняплод, у тамата — плады, у гароху — насенне.
Разгледзьце малюнкі. Абмяркуйце, якія часткі гэтых агароднінных раслін выкарыстоўваюцца ў ежу. Прывядзіце свае прыклады.
Кабачок Радыска
Важнымі злакавымі (збожжавымі) раслінамі з’яўляюцца пшаніца, жыта, авёс, ячмень. Іх плады называюць збожжам. Збожжа — самая каштоўная частка гэтых раслін.
ш Пакажыце на малюнках жыта, пшаніцу, авёс, ячмень. Як людзі выкарыстоўваюць гэтыя расліны? Прачытайце тэкст і параўнайце са сваімі адказамі.
3 зерня жыта (1) робяць жытнюю муку і выпякаюць чорны хлеб. 3 зерня пшаніцы (2) пякуць белы хлеб. Таксама з яго робяць манныя крупы, вышэйшыя гатункі мукі, макаронныя вырабы. 3 зерня аўса (3) вырабляюць аўсяныя крупы і шматкі, мюслі. 3 зерня ячменю (4) атрымліваюць ячныя крупы.
Раскажыце, як людзі даглядаюць культур-
ныя расліны.
Культурныя расліны людзі паліваюць і падкормліваюць, засцерагаюць іх ад хвароб і шкоднікаў, праполваюць пустазелле. У пладовых дрэў на зіму ствалы абвязваюць яловымі
3. Зак. 1247.
65
галінкамі. Вясной беляць ствалы дрэў, праводзяць абрэзку галінак.
z— Праверце сябе х
1. Якія агароднінныя і пладовыя культурныя расліны вырошчваюць у Беларусі? Якое іх значэнне ў жыцці чалавека?
2. Якія збожжавыя расліны вырошчваюць у нас на палях? 3 якіх пякуць хлеб, а з якіх робяць крупяныя вырабы?
КНІГІ ОНЛАЙН
