Цыганы
Ангус Фрэйзэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 272с.
Мінск 2003
Чацверты Сусветны раманскі кангрэс палічыў сваім выканаўчым заданнем правядзенне шматлікіх амбітных праграмаў, звязаных з кампенсацыямі, адукацыяй, культурай, грамадскімі ўзаемадачыненнямі, мовай і Цыганскай энцыклапедыяй. Апошняя была задуманая як энцыклапедыя для, а не пра цыганоў, якая мусіць змяшчаць ператвораныя веды пра свет з пункту гледзішча сусветных цыганоў. Такія ж доўгатэрміновыя і высілкі, скіраваныя на выпрацоўку стандартнай літаратурнай мовы, улічваючы, што ўсё яшчэ мала прагрэсу ў пагадненні марфалагічнай разнастайнасці, няма стандартнага слоўніка, але ёсць дыялектныя варыянты, значныя нават для падставовай канцэпцыі. Найбольш адважную спробу ўвядзення ва ўжытак стандартнай рамані48 меркавалася зрабіць у Македоніі, Косаве і прылегльгх частках Сербіі, a таксама стварыць там раманамоўныя школы. Асновай быў арлійскі дыялект Скоп’е, але былі прыцягнутыя яшчэ тры югаслаўскія дыялекты.
48§. Jusuf and К. Kepeski, Romani gramatika Romska gramatika (Skopje, 1980).
Нягледзячы на адносна слабую роднаснасць паміж выбранымі варыянтамі, трэба ўзважыць магчымыя праблемы49. Такая задума непазбежна ставіць пытанне, ці зможа адзіная стандартызаваная рамані сапраўды дасягнуць некага, апрача эліты, пакідаючы кнігі, перыёдыкі і газеты, у якіх будзе выкарыстоўвацца, недаступнымі для іншых.
Пошук стандартнай мовы — гэта толькі адзін аспект адкрытага нанова жадання некаторых цыганоў заштукаваць трэшчьшы, якія адкрыліся цягам доўгай гісторыі гэтых людзей, і знайсці адзіны шлях абходу гэтай разнастайнасці ўнутры самых цыганоў, якая ёсць прадуктам іхнага доўгага кантакту з большымі эўрапейскімі супольнасцямі. Быць цыганом — не азначае толькі быць народжаным і выхаваным сярод іх, гэта таксама ахоплівае ўзаемадачыненні з аселымі людзьмі. Большая частка гэтай кнігі канцэнтравалася на пытанні, чаму малая і падаткая меншыня не мае права быць адрознай. Такая думка часта сядзела глыбока ў грамадстве, якое, вырашыўшы адмовіцца ад поўнага непрыняцця цыганоў, спрабавала ажыццяўляць палітыку татальнай асіміляцыі. Доўгі час выжыванне цыганоў грунтавалася хутчэй на перамозе ворагаў хітрасцю, а не сілай, пастаянным рухам і ўніканнем клопатаў, нават калі заканадаўства канкрэтных краінаў не так моцна прыціскала іх. Цыганы дбалі пра сваю аўтаномію не толькі праз адаптацыю дамінавальных культур, але і праз сацыяльную дыстанцыю, узмоцненую падазронасцю, з якой цыганоў трактавалі гаджэ. Цяпер, у адрозненне ад ранейшых стратэгіяў, скіраваных на тое, каб не выклікаць падазрэння і быць схаванымі ад публічнасці, некаторыя спрабуюць знайсці ўласны шлях і заявіць пра свае правы, а таксама даць моцны адпор прадузятасці, што за палову тысячагоддзя трохі зменшылася. Адзінства ніколі не прыходзіць лёгка.
49 Параўн. V. A. Friedman, ‘Problems in the codification of a standard Romani literary language’, y Papers from the Fourth and Fifth Annual Meetings, Gypsy Lore Society, North American Chapter (Nev,1 York, 1985), pp. 56—75.
БІБЛІЯГРАФІЯ
Гэтая бібліяграфія, з некаторымі згаданымі ніжэй выняткамі, змяшчае публікацыі, цытаваныя на папярэдніхстаронках кнігі. Яныразмеркаваныя паводле наступных загалоўкаў:
1. Бібліяграфічныя працы; 2. Перыёдыкі; 3. Агульныя даследванні; 4. Азіяцкія крыніцы; 5. Паасобныя эўрапейскія краіны; 6. Эўрапейская гісторыя да 1800 г.; 7. XIX і XX стагоддзі; 8. Паўночная Амэрыка; 9. Фізічная антрапалогія; 10. Мова; 11. Музыка; 12. Народныя паданні; 13. Кодэкс чысціні; 14. Рэлігія; 15. Іншыя вандроўнікі; 16. Цыганы ў мастацтве ілітаратуры.
Спасылкі паказваюць толькі невялікую долю літаратуры. Таму ў першы загаловак уключаны некаторыя дадатковыя назовы, якія павінны паказваць больш поўныя бібліяграфіі.
1. Бібліяграфічныя працы
Binns, D. A Gypsy Bibliography (Manchester, vol. 1 1982, vol. 2 1986, vol. 3 1990, supplement 9 1991).
Black, G. F. A Gypsy Bibliography (London, 1914).
German, A. V. Bibliografiya o tsyganakh: Ukazatel’knig istateis 1780g. po 1930g. (Moscow, 1930).
Gronemeyer, R. Zigeuner in Osteuropa. Eine Bibliographie (Munich, 1983).
Hohmann, J. S. Neue deutsche Zigeunerbibliographie (Frankfurt am Main, 1992).
Hovens, P. and Hovens, J. Zigeuners, Woonwagenbewoners en reizenden: een bibliografte (Rijswijk, 1982).
Hundsalz, A. Stand der Forschung ilber Zigeuner und Landfahrer. Eine Literaturanalyse (Stuttgart, 1978).
Lockwood, W. G. and Salo, S. Gypsies and Travelers in North America: An annotated bibliography (Cheverly, MD, 1994).
Masson, D. 1. Catalogue of the Romany Collection [University of Leeds] (Edinburgh, 1962).
Tong, D. Gypsies: A multidisciplinary annotated bibliography (New York, 1995).
Tymauer, G. Gypsies and the Holocaust: A bibliography and introductory essay (Montreal, 1989; 2nd edn 1991).
2. Перыёдыкі
Etudes Tsiganes (since 1955), 2 rue d’Hautpoul, 75019, Paris, France.
Giessener Hefte fur Tsiganologie (1984—1986), працягнутае Tsiganologische Studien (since 1990, on a sporadic basis), c/o Institut fur Soziologie, JustusLiebig-Universitat, Karl-Glockner-Str. 21E, 6300 Giessen, Germany.
Journal of the Gypsy Lore Society (since 1888). У выданні былі пэўныя перапынкі, і цяпер часопіс падаецца ў пяці серыях: 5607 Greenleaf Road, Cheverly, MD 20785, USA.
A Newsletter of the Gypsy Lore Society, North American Chapter, published from 1978, became in 1989 the Newsletter of the Gypsy Lore Society.
Lacio Drom (since 1965), Centro Studi Zingari, Via dei Barbieri 22, 00186 Roma, Italy.
Roma (since 1974), 3290/15-D, Chandigarh, 160015, India.
3. Агульныя даследванні
Bah&, S. et al. (eds). Romani Language and Culture (Sarajevo, 1989).
Cohn, W. The Gypsies (Reading, MA, 1973).
Colocci, A. A. Gli Zingari (Turin, 1889).
Grellmann, H. M. G. Die Zigeuner. Ein historischer Versuch liber die Lebensari und Verfassung, Sitten und Schicksale dieses Volks in Europa, nebst ihrem Ursprung (Dessau and Leipzig, 1783; 2nd edn Gottingen, 1787). Ангельскі пераклад, Dissertation on the Gipsies (London, 1787; 2nd edn London, 1807); французскі пераклад, Metz, 1788 and Paris, 1810; нідэрляндскі пераклад, Dordrecht, 1791.
Gronemeyer, R. and Rakelmann, G. A. Die Zigeuner, Reisende in Europa (Cologne, 1988).
Hancock, I. The Pariah Syndrome (Ann Arbor, 1987).
Hoyland, J. A Historical Survey... of the Gypsies (York, 1816).
Kenrick, D. and Puxon, G. The Destiny of Europe’s Gypsies (London, 1972); версія на рамані, Bersa bibahtale (London, 1988).
Kogalniceanu, M. Esquisse sur I’histoire... des Cigains (Berlin, 1837).
Liegeois, J.-P. Gypsies (London, 1986).
Martinez, N. Les Tsiganes (Paris, 1986).
Nunes, O. O Povo Cigano (Oporto, 1981).
Popp Serboianu, C. J. Les Tsiganes (Paris, 1930).
Predari, F. Origine e vicende dei Zingari (Milan, 1841).
Rehfisch, F. (ed.). Gypsies, Tinkers and Other Travellers (London, 1975).
Salo, M. T. (ed.). 100 Years of Gypsy Studies (Cheverly, MD, 1990).
Vaux de Foietier, F. de. Mille ans d’histoire des Tsiganes (Paris, 1970).
Vossen, R, Zigeuner (Frankfurt am Main, 1983).
Willems, W. Op zoek naarde ware zigeuner. Degeschiedenis van hetEuropese denken over zigeuners (1783— 1945) (Leiden, рыхтуецца да выдання).
Williams, P. (ed.). Tsiganes: Identite, Evolution (Paris, 1989).
4. Азіяцкія крыніцы
Berland, J. C. ‘Pary[a]tan: “native” models of peripatetic strategies in Pakistan’, Nomadic Peoples (1986), nos 21/22, pp. 189—205.
Burton, Sir Richard. The Jew, the Gypsy and El Islam (London, 1898).
Goeje, M. J. de. Memoire sur les migrations des Tsiganes a trovers I’Asie (Leiden, 1903'
Harriot, J. S. ‘Observations on the Oriental origin of the Romnichal’, Transactions of the Royal Asiatic Society, 2 (1830), pp. 518—558.
Kochanowski, J. ‘Roma — History of their Indian origin’, Roma, 4 (1979), no. 4, pp. 16-32.
Longperier, G. de. ‘L’Inde et ses mysteres’, Musee universel, 1 (1857), pp. 330— 336.
MacRitchie, D. Accounts of the Gypsies of India (London, 1886), pp. 1 — 126.
Misra, P. K. and Malhotra, K. C. (eds). Nomads in India (Calcutta, 1982).
Mroz, L. ‘Les Lohar, les Banjara et le probleme de 1’origine des Tsiganes’, Etudes Tziganes (1990), no. 1, pp. 3—14.
Rao, A. ‘ Note preliminairesur les Jo/d’Afghanistan’, Studio Iranica, 8 (1979), no. 1, pp. 141-149.
Rishi, W. R. ‘Roma — a study’, Roma, 7 (1983), no. 2, pp. 1 — 10.
Rishi, W, R. ‘History of Romano movement, their language and culture’, in Romani Language and Culture, eds S. Balic et al. (Sarajevo, 1989), pp. 1—10.
5. Паасобныя эўрапейскія краіны
Аўстрыя
Mayerhofer, С. Dorfzigeuner (Vienna, 1987).
Брытанія
Crabb, J. The Gipsies’ Advocate, 3rd edn (London, 1832).
Gentleman, H. and Swift, S. Scotland’s Travelling People (Edinburgh, 1971).
Gordon. A. Hearts upon the Highway (Galashiels, 1980).
Gypsies and Other Travellers, report by an MHLG Sociological Research Section (London, 1967).
Jarman, A. O. H. and Jarman, E. The Welsh Gypsies: Children of Abram Wood (Cardiff, 1991).
M’Cormick, A. The Tinker-Gypsies (Dumfries, 1907).
MacRitchie, D. Scottish Gypsies under the Stewarts (Edinburgh, 1894).
Mayall, D. Gypsy-Travellers in Nineteenth-Century Society (Cambridge, 1988).
Okely, J. The Traveller-Gypsies (Cambridge, 1983).
Ribton-Tumer, C. J. A History of Vagrants and Vagrancy (London, 1887).
Simson, W. A History of the Gipsies (London, 1865).
Vesey-FitzGerald, B. The Gypsies of Britain (London, 1944).
Ward-Jackson, C. H. and Harvey, D. E. The English Gypsy Caravan (Newton Abbot, 1972; 2nd edn, 1986).
Данія
Dyrlund, F. Tatere og Natmandsfolk i Danmark (Copenhagen, 1872).
Фінляндыя
Gronfors, М. Blood Feuding among Finnish Gypsies (Helsinki, 1977).
Vehmas, R. Suomen Romaanivaeston Ryhmaluonne ja Akkulturoituminen (“Групавыя характары i акультурацыя цыганскага насельніцтва ў Фінляндыі”] (Turku, 1961).
Францыя
Vaux de Foietier, F. de. Les Tsiganes dans l’ancienne France (Paris, 1961).
Vaux de Foietier, F. de. Les Bohemiens en France au 19e siecle (Paris, 1981).
Нямеччына
Arnold. H. Die Zigeuner, Herkunft and Leben im deutschen Sprachgebiet (Olten, 1965).
Hohmann, J. S. Geschichte der Zigeunerverfolgung in Deutschland (Frankfurt, 1981).
КНІГІ ОНЛАЙН
