Дзевяноста другі
Сяргей Навумчык
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 388с.
2017
На маю думку, катастрафічнай для лёсу беларускай дэмакратыі было жаданьне Шушкевіча спачатку прыняць Канстытуцыю, і толькі потым правесьці выбары ў новы Вярхоўны Савет.
Мы лічылі наадварот: гэты склад дэпутацкага корпусу прыняць дасканалую Канстытуцыю няздольны, таму спачатку павінны адбыцца выбары, і ўжо новыя дэпутаты прымуць Асноўны
закон. Слушнасьць нашай пазыцыі пацьвердзілі наступныя падзеі.
Шушкевіч упарта настойваў менавіта на пасьлядоўнасьці «Канстытуцыя — выбары», прывязваючы сюды і новы выбарчы закон (натуральна ж, без усялякага рэфэрэндуму).
Вось што ён казаў у інтэрвію агенцтву «Інтэрфакс», якое было распаўсюджана і па-за межамі краіны.
«Перакананы: цяпер самай галоўнай задачай зьяўляецца прыняцьце новай Канстытуцыі. A ўжо зыходзячы зь яе палажэньняў, на мой погляд, павінен распрацоўвацца новы закон аб выбарах. Работа над праектам Асноўнага закону незалежнай Беларусі ўжо завяршаецца. Ён прайшоў «абкатку» ў парлямэнцкіх камітэтах і камісіях (камітэтаў у ВС не было, толькі камісіі — С.Н.), яго аналізавалі найбуйнейшыя ў сьвеце спэцыялісты ў галіне права — экспэрты Эўрапарлямэнту. На 26 старонках дробным почыркам прафэсіяналы з сусьветным імем па кожным пункце кожнага артыкулу новай Канстытуцыі ўнесьлі свае заўвагі... 3 пункту гледжаньня міжнародных нормаў, наша новая Канстытуцыя фактычна бездакорная».
I яшчэ: «Канстытуцыя будзе прынята ў найбліжэйшым часе. Тады і пагаворым пра новы закон аб выбарах».
Гэтых «найбуйнейшых у сьвеце спэцыялістаў» я ў кабінэтах Вярхоўнага Савету ніколі ня бачыў — магчыма, свае заўвагі «дробным почыркам» яны даслалі з Брусэлю поштай. Для мяне гэта застаецца загадкай, затое ўсім вядома, што
«у найбліжэйшым часе» Канстытуцыю Вярхоўны Савет не прыняў — за яе дэпутаты прагаласавалі толькі праз амаль два гады. Прымалі з парушэньнем Рэглямэнту Вярхоўнага Савету, і атрымалася яна далёкая ад «бездакорнасьці».
У інтэрвію «Інтэрфаксу» Шушкевіч выказаўся і пра рэфэрэндум.
«Лідэры апазыцыі са сваімі экспэртамі, якія распрацоўваюць свой варыянт закону аб выбарах, ня здолеюць зрабіць яго больш сучасным з пункту гледжаньня міжнароднага права, чым гэта можам зрабіць мы, паколькі і тут (як і з праектам Канстытуцыі — С.Н.) нам дапамогуць эўрапарлямэнцкія спэцыялісты. Распрацоўнікі Закону аб выбарах ад апазыцыі самі далёка не прафэсіяналы, а аматары, энтузіясты. I эмацыйнае ўспрыманьне ў іх пераважае над прафэсіянальным. Ствараецца ўражаньне, што лідэры апазыцыі гэтага ня хочуць зразумець. Але захопленыя ўласнай ідэяй, яны ўсё роўна павінны правесьці свой законапраект праз усе парлямэнцкія працэдуры. Толькі тады гэты дакумэнт можа быць прыняты».
Тут Шушкевіч або памыляўся, або сьвядома ўводзіў у зман.
Праект Закону аб выбарах быў да гэтага моманту зроблены, над ім працавалі не аматары, а юрысты з навуковымі ступенямі, урэшце, у выпадку станоўчага выніку рэфэрэндуму ніякай патрэбы ў праходжаньні праз парлямэнцкія працэдуры (профільныя камісіі, у якіх ва ўсіх большасьць складалі экс-камуністы) не было. Закон фактычна прымаўся ўсенародным галасаваньнем.
Ну а далей — палітычная ацэнка: «Гэта толькі гульня ў палітыку, жаданьне сутыкнуць ілбамі людзей, якіх мы ня маем права, прабачце, дурыць!»
Яшчэ больш падрабязна сваю пазыцыю Шушкевіч абгрунтаваў у інтэрвію галоўнаму рэдактару газэты «Свабода» Ігару Герменчуку.
«У пытаньні, прапанаваным Ініцыятыўнай групай, заблытана як мінімум тры пытаньні: ці патрабуецца роспуск гэтага ВС; на падставе якога закону павінны адбыцца новыя выбары; калі павінны адбыцца новыя выбары. Рэфэрэндум ня можа адным «так» або «не» на пытаньне, што мы разганяем Вярхоўны Савет, праводзім новыя выбары (зараз, імгненна) і па новым законе, які ўсталёўвае мажарытарны прынцып, па якім, дарэчы, можа наогул ня быць утвораны ВС. На такую рызыкоўную справу ня можа пайсьці ўлада. Я, напрыклад, як дэпутат не магу галасаваць за такую прапанову». («Свабода», ліпень 1992)
Шушкевіч адразу абазначыў сваё стаўленьне: як дэпутат ён ня будзе галасаваць за прызначэньне рэфэрэндуму. Што да «заблытанасьці» пытаньняў, дык пра гэта ён будзе заяўляць аж да самой сэсіі. I сотні разоў прадстаўнікі Ініцыятыўнай групы тлумачылі, што пытаньне сфармулявана канкрэтна — гаворка менавіта пра выбары ўвосень 1992 году, менавіта паводле выбарчага закону, прапанаванага Апазыцыяй БНФ, і на яго канкрэтна можна адказаць «так» або «не».
Шушкевіч сказаў, што законапраект прадугледжвае мажарытарны прынцып—але прапа-
ноўвалася якраз не мажарытарная, а «зьмешаная» сыстэма выбараў, прапарцыйна-мажарытарная, палова — паводле партыйных сьпісаў, палова — па акругах (ён або памыліўся, або не чытаў наш законапраект). Якраз такая прапанаваная намі сыстэма давала значна больш гарантыю абраньня Вярхоўнага Савету (запаўненьня патрэбнай колькасьці дэпутацкіх месцаў), чым толькі мажарытарная, паводле якой абіраўся Вярхоўны Савет XII скліканьня (ня лічачы фактычна прызначаных дэпутатаў ад грамадзкіх арганізацый), і па якой паўтары дзясяткі месцаў так і не былі запоўненыя цягам усёй кадэнцыі гэтага Вярхоўнага Савету. А Вярхоўны Савет наступнага, XIII скліканьня, увогуле абіраўся болып за паўгода — не хапала кворуму да першай сэсіі. Канешне, абсалютнай гарантыяй запаўненьня ўсіх месцаў былі б выбары па партыйных сьпісах, але і кампрамісны, прапанаваны БНФ варыянт, быў куды лепшы і дэмакратычны, чым той, паводле якога парлямэнт абіраўся з 1990 году.
«Закон аб выбарах — гэта сур’ёзны юрыдычны дакумэнт. Ён павінен быць вельмі-вельмі дасканалы, — працягваў Шушкевіч. — Таму было б добра, каб тую энэргію, якая траціцца цяпер на ўтварэньне новых палітычных структураў, на розныя іншыя захады, скіраваць на стварэньне новай Канстытуцыі і дасканалага выбарчага закону. Я не выключаю, што можна канцэптуальна вызначыць, якія ў нас будуць новыя выбары, і да прыняцьця Канстытуцыі прыняць закон аб выбарах. Гэта павінен быць сур’ёзны, нармальны
Ігар Гермянчук у Авальнай залі
закон. I на падставе гэтага закону павінны адбыцца выбары».
Выказаўся Шушкевіч і наконт БНФ — без усялякай сымпатыі.
«Я бачу, што пэўныя палітычныя рухі спадзяюцца, што яны пяройдуць праз той парог, калі можна будзе мець сваё ўплывовае прадстаўніцтва ў парлямэнце. Па-першае, яны могуць тут памыліцца, бо сытуацыя ўвесь час зьмяняецца. Па-другое, закон не павінен падганяцца пад сёньняшнюю сытуацыю, а быць такім жа даўгавечным, як, напрыклад, Канстытуцыя Злучаных Штатаў. Таму, адказваючы на пытаньне, я думаю, што ў гэтым годзе правесьці новыя выбары нерэальна... Я супраць таго, каб рабіць нешта часовае і хуценька правесьці новыя выбары».
Але Ігар Гермянчук нагадаў Шушкевічу ягоныя ж словы, сказаныя адразу пасьля абвяшчэньня Незалежнасьці 25 жніўня на сэсіі Вярхоўнага Савету: «Мы павінны знайсьці ў сабе мужнасьць і адным разумным захадам вырашыць усе пытаньні. Такі захад існуе, ён уключае і пытаньне аб старшыні, і пытаньне аб Прэзыдыюме, і пытаньне аб Вярхоўным Савеце наогул. Мы павінны неадкладна прыняць новы выбарчы закон, дэмакратычны... На падставе гэтага дэмакратычнага закону трэба выбраць у гэтым годзе (гэта значыць — яшчэ ў 1991! — С.Н.) новы Вярхоўны Савет. I ў нас павінна хапіць мужнасьці пайсьці на гэты крок. (Аплядысмэнты)... I на працягу двух, максымум трох месяцаў (да сьнежня 1991-га — С.Н.) вырашыць гэтае пытаньне. Гэта адзіны шлях да згоды. Я ня бачу іншага шляху і заклікаю вас стаць на гэты шлях».
«Я добра памятаю, што я казаў тады, — адказаў Шушкевіч. — Добра памятаю, чаму я гэта казаў тады. I цяпер зьмянілася толькі адно: я бачу, што ў такім тэмпе Вярхоўны Савет працаваць ня здольны. I відавочна, што гэта быў мой энтузіязм, калі я ня вельмі добра ведаў усе мэханізмы работы парлямэнту, мне здавалася, што гэта можна зрабіць. Аднак гэта — рэвалюцыйны падыход. Так, я выступаў за гэта. Закон можна было б прыняць, але ж Вярхоўны Савет не пайшоў гэтым шляхам. I я павінен шукаць іншыя шляхі. Я іх шукаю».
«Я вам раскажу, як, на маю думку, можна выйсьці з таго становішча, у якое нас можа паставіць
рэфэрэндум. Дарэчы, ён можа і не паставіць», — заявіў Шушкевіч Герменчуку.
«Што вы маеце на ўвазе?»
«Я маю на ўвазе адмоўныя вынікі рэфэрэндуму. Таму што цяпер мы назіраем вельмі нізкую палітычную актыўнасьць людзей, і выбаршчыкі могуць папросту не прыйсьці на рэфэрэндум».
«У такім выпадку — чаго баіцца Вярхоўны Савет?»
«Вярхоўны Савет нічога не баіцца. I чаму вы так ставіце пытаньне, што Вярхоўны Савет нечага баіцца. Чаго ён баіцца?»
«Баіцца, напрыклад, склікаць нечарговую сэсію хаця б дзеля таго, каб ратыфікаваць Дамову аб скарачэньні звычайных узбраеньняў у Эўропе, якую Вы едзеце заўтра падпісваць у Хэльсынкі. На Захадзе выказваюць заклапочанасьць тым, што Беларусь, у адрозьненьне, скажам, ад Украіны, усё яшчэ не ратыфікавала гэтую дамову. На апошнім паседжаньні Прэзыдыюму ВС абмяркоўвалася гэтая сытуацыя. Але Прэзыдыюм вырашыў усё ж не склікаць сэсію, баючыся, як лічаць дэпутаты ад апазыцыі, што тады давядзецца разглядаць і пытаньне пра рэфэрэндум».
«Вы памыляецеся. У законе запісана, што пытаньне пра рэфэрэндум разглядаецца менавіта на чарговай сэсіі, а не на бліжэйшай. (тут і далей выдзелена тлустым у публікацыі — С.Н.). I калі кіравацца законам, то на нечарговай сэсіі гэтае пытаньне ня можа разглядацца. Апазыцыі гэта вельмі непрыемна, але так патрабуе закон аб рэфэрэндуме».
Далей Шушкевіч сказаў, што «дзеля таго, каб склікаць нечарговую сэсію, неабавязкова трэба зьбіраць Прэзыдыюм. Я як Старшыня ВС таксама маю такое права і мог гэта зрабіць. Але я папрасіў прааналізаваць: колькі дэпутатаў рэальна могуць зьявіцца на сэсію? Высьветлілася, што можам сабраць 208-212 дэпутатаў, бо мы самі прынялі рашэньне, каб з 15 чэрвеня па 15 жніўня дэпутаты пайшлі ў адпачынак. I калі ў такой сытуацыі спрабаваць склікаць сэсію, то можна атрымаць зьнешнепалітычны скандал: зьбіралі спэцыяльную сэсію, а дэпутаты не сабраліся, значыць — не жадаюць ратыфікаваць пагадненьне».
«Акрамя таго, я не выключаю, што пэўныя парлямэнцкія сілы — або апазыцыя, або бальшавікі — сьвядома маглі б пайсьці на «падрыў» гэтай сэсіі і не зьявіліся б на яе. I што тады? Паўтараю, гэтую сэсію можна было вельмі лёгка сарваць, і я ня мог ставіць Беларусь у такое рызыкоўнае становішча. А рэфэрэндум тут ні пры чым. Гэтае пытаньне можна разглядаць толькі на чарговай сэсіі».
КНІГІ ОНЛАЙН
