Францыск Скарына на мовах народаў свету
Алесь Карлюкевіч
Памер: 152с.
Мінск 2019
ФРАНЦЫСК СКАРЫНА
Na мовах народау свету
ФРАНЦЫСК СКАРЫНА
на мовах
нар о дау свету
^
Вы да мне чацвёртае, дапоуненае
MIHCK О ПАЛ1ГРАФКАМБ1ПАТ 1МЯ Я. КОЛАСА $ 2019
УДК 821.161.33
ББК 84(4Беи)44
С42
Укладанне, пасляслоуе Алеся Kapлюкeвiчa
Прадмова
Алеся Сумы
У выданн! прадстаулены гравюры Францыска Скарыны з кн!г! «Гравюры Францыска Скарыны» (М1нск, выдавецтва «Беларусь», 1972)
Скарына, Ф.
С42 Францыск Скарына на мовах народау свету' / уклад, паслясл., Алеся Карлюкев1ча ; прадм. Алеся Сушы . — 4е выд., дап. — Мшск : Палнрафкамбшат 1мя Я. Коласа, 2019. —152 с. : 1л.
ISBN 9789857101580
У чацвёртым выданы! перакладау урыука з прадмовы Францыска Скарыны да кнЮ «Юдз!ф» прадстаулены 70 моу народау свету. На некаторыя мовы змешчаны па два 1 болей перакладау.
Кита з'яуляецца своеасабл!вым мастом дружбы пам!ж нацыянальным! лнаратурам!, культурам!, народам!! крашам!.
Для шырокага кола чытачоу.
УДК 821.161.33
ББК 84(4Беи)44
ISBN 9789857101580
© Карлюкев!ч А. М., укладанне, 2019
© Суша А. А., прадмова, 2014
© Карлюкев!ч А. М., пасляслоуе, 2016
© Афармленне. АЛТ «Пал!графкамб!нат
!мя Я. Коласа», 2019
СЛОВА СКАРЫНЫ
СПАДЧЫНА ЧАЛАВЕЦТВА
ранцыск Скарына з’яуляецца, верагодна, самым ярюм 1 найбольш вядомым творцам беларускай культуры, здольным прадстав1ць яе ва усёй шматграннасщ 1 паунаце. Яго талент праяуляуся мтаральна ва ус1м: беларусю 1 усходнеславянсю першадрукар, вы
давец, перакладчык Б1блй на родную мову, тсьменнж, фкосафгумашст, тэолаг, вучоны, лекар, батанж,
грамадсю дзеяч, прадпрымальнж...
Нашаму сучасшку складана нават уявщь, яшм чынам гэтыя абсалютна розныя шастао спалучалгся у асобе аднаго чалавека. Як у часы Скарыны, гэтак 1 сёння наяунасць такога шматбаковага таленту з’яулялася вялжай рэдкасцю. Аднак, верагодна, толью дзякуючы сва1м надзвычайным здольнасцям Францыск Скарына здзейсшу сапраудную культурную рэвалюцыю, адкрыу перад нашым1 продкам! прастору новых магчымасцей 1 шляхоу далейшага развщця, ш многа ш мала — змяшу увесь сусвет беларусау.
Францыск Скарына першым з усходшх славян выдау кшгу друкарсюм спосабам 1 зрабф кнькнае слова (а праз яго 1 усе веды чалавецтва) даступным для «люду паспа/Мтага», гэта значыць для ус1х 1 для кожнага. Гэтым самым была адкрыта новая эпоха у культурным развщщ нашага наро
5
да. Менавгга таму беларускага першадрукара называюць сапраудным волатам эпох! Адраджэння.
Мнопя факты з жыцця 1 творчай дзейнасц! славутага асветн!ка застаюцца дагэтуль нявысветленым! 1 выкл!каюць сапраудныя спрэчк! ! дэбаты у навуковых колах. Нават самыя важныя падзе! — даты нараджэння 1 смерц! Францыска Скарыны — усё яшчэ дакладна не вызначаны.
Вядома, што будучы асветн!к нарадзйся каля 1490 г. у старажытным беларуск!м горадзе Полацку — месце з даун!м! культурным! традыцыям!, разв!той гаспадаркай ! прававой с!стэмай.
Першапачатковую адукацыю Францыск а грымау у доме бацькоу. Мову тагачаснай навук! — латынь — ён засвойвау, хутчэй за усё, у школе пры бернардз!нск!м манастыры у Полацку, а удасканальвау пазней у сталщы Вял!кага Княства Л!тоускага, Рускага ! Жамойцкага — В!льн1. У 1504 г. Прага да ведау прывяла маладога палачанша у Кракаусю ушверстэт, як! быу заснаваны яшчэ у XIV ст. ! ужо паспеу займець статус аднаго з важнейшых штэлектуальных асяродкау тагачаснай Еуропы. Менавгга тут Францыск Скарына атрымау универсальную адукацыю на аддзяленн! вольных мастацтвау, або, як !х яшчэ называл!, вызваленых навук. Аснову навучальнага курса складам два цыклы: «трыв!ум», як! уключау граматыку, рыторыку 1 дыялектыку, ! «квадрыум», што складауся з арыфметык!, геаметры!, астраноми ! музыка. У 1506 г. Францыск Скарына паспяхова завяршыу поуны курс навучання, атрымаушы ступень бакалавра. Такая адукацыя адкрывала перад студэнтам! шырок! кругагляд ! магчы
6
масць удасканалення сва!х ведау у самых розных сферах прафесшнай творчасщ. У далейшым у сваёй выдавецкай 1 асветн!цкай працы Скарына успрымау названыя «сем вольных мастацгвау» у якасщ асновы для навучання 1 выхавання сва!х суайчынн!кау.
Малады палачанш вырашыу не спыняцца на дасягнутым i прадоужыу сваю адукацыю, атрымаушы у хутюм часе ступень мапстра вызваленых навук, што не толью адкрывала перад !м шыроюя магчымасц! для працы на радз!ме, але 1 раб!ла яго жаданым госцем у большасщ краш свету. У той жа час для прафесшнага самаудасканалення заставалася яшчэ адна прыступка — найвышэйшая навуковая ступень — ступень доктара навук. Але 1 гэта вяршыня не стала недасяжнай для нашага знaкaмiтaгa суайчыншка. У 1517 г. ён блюкуча вытрымау экзамен на ступень доктара медьщыны у праслауленым Падуансюм ун!верс1тэце: на працягу двух дзён у дыспутах з выдатным! вучоным! ён абараняу свае навуковыя тэз!сы, а 9 л!стапада 1517 г. у бюкупсюм палацы у прысутнасщ вядомых вучоных, грамадсюх 1 царкоуных асоб Паду! Скарына быу абвешчаны доктарам медьщыны. Гэта была знамянальная падзея не толью у яго жыцц!, але ! у псторы! беларускай культуры: сын полацкага купца пераканауча даказау, што здольнасщ ! прызванне важнейшыя за арыстакратычнае паходжанне. Больш таго, малады вучоны, што прыехау у 1тал!ю з далёкага Полацка, гэтак уразф мясцовых штэлектуалау, што яго партрэт быу змешчаны у зале славы Падуанскага ун!верс!тэта сярод сарака найбольш вядомых выпускн!коу. 11рычым партрэт беларуса быу змешчаны у гэтай зале друпм адразу пасля партрэта Гал!леа Галтлея.
Наступныя гады творчай дзейнасц! Францыска Скарыны был!, безумоуна, звязаны з падрыхтоукай самай важнай справы яго жыцця — выданнем кий Б!бл!! для свай суайчыншкау. Гэта м!с!я вымагала вырашэння некальюх задач: падрыхтоую перакладу Святога П1сання на родную мову, нашсання тлумачэнняу 1 каментарыяу да б!блейсюх кн!г, вызначэння месца друкавання 1 друкарш, пошуку фшансау для ажыццяулення пастауленай мэты. Найбольшых намаганняу патрабавала падрыхтоука перакладу 1 тлумачэнняу да кшг Б!блй. Гэта была, з аднаго боку, ведьма адказная, а з шшага — новая 1 няпростая праца. Узяць на сябе адказнасць за анал!з, пераклад 1 каментаванне Святога П!сання мог далёка не кожны нават самы адукаваны чалавек. На радз!ме Скарыны на таю крок не рашал!ся нават прадстаунш царкоунай ¡ерархи. Звычайна у выглядзе рукап!сау пашырал!ся толью книг, прызначаныя для набажэнства (лпурпчныя кнй!), у той час як кшй Б1бли (1 асабл!ва Старога Запавету) амаль школ! нават не перашсвал!ся у рукашсным выглядзе, бо гэта праца патрабавала ведьм! добрай багаслоускай падрыхтоую. Запланаваная беларусюм асветшкам работа не магла не уражваць сучасн!кау: ён меу намер не толью самастойна перакласц! ведьм! складаныя для разумения тэксты Кн!г! Кн!г на родную мову ! тым самым зраб!ць !х даступным! для разумения шыроюм колам насельшцтва, але таксама патлумачыць значэнне кожнай з кн!г, пракаментаваць складаныя для разумения эп!зоды, 1дэ!! паняцц!. Усё гэта было нечуванай навшой.
Больш таго, асветшк з Полацка не пайшоу шляхам перашсвання кий Б!бли у адз!нкавых асобн!ках для царкоунага ужытку, як гэта бывала раней. Ен абрау !ншы
8
шлях — дзякуючы перакладу Святога П!сання на родную мову 1 тыражаванню кшг друкарсгам спосабам ён здолеу данесш Слова Божае 1 мудрасць мнойх пакаленняу чалавецтва да самых шырок!х колау насельн!цтва — шляхты 1 мяшчан, духавенства 1 свещах асоб, людзей розных паводле свайго этшчнага 1 сацыяльнага паходжання, дастатку, месца жыхарства, прафесН 1 г. д.
Для здзяйснення сва!х планау беларуск! вучоны абрау Прагу, якая на той час славглася высоюм узроунем разв!цця культуры 1 дзе ужо кнавал! уласныя традыцы! кшгадрукавання. У 1517 г. ён апубл!кавау тут адразу чатыры кшй Старога Запавету, а на працягу наступных двух гадоу — яшчэ не менш за дзевятнаццаць. Можна л!чыць давол! абгрунтаваным меркаванне, што Францыск Скарына паспеу выдаць у Празе усе кшй Старога Запавету, аднак некаторыя з 1х не захавал!ся да нашага часу.
Надзвычай актыуная выдавецкая дзейнасць нашага земляка на працягу кароткага храналайчнага перыяду можа сведчыць пра тое, што ёй папярэдн!чала працяглая праца над перакладам кшг Б!блИ, якая пачалася задоуга да выхаду кшг з друку. Верагодна, гэта адбылося адразу пасля заканчэння Скарынам Кракаускага ушверсйэта ш пасля атрымання ступен! доктара медыцыны.
Безумоуна, працуючы над перакладам Кшй Кн1г, кожнае слова 1 фраза у якой маюць глыбою сэнс 1 безл!ч вельм! важных адценняу, беларуск! першадрукар карыстауся не голый клайчным! тэкстам! на старажытных мовах (грэчаскай, лацшскай, !урыце), але 1 першым! перакладам! Б!бди на жывыя еурапейсюя мовы, яюя у той час якраз начал! з’яуляцца. Сярод !х, як л!чыцца, найбольшы уплыу на пераклад Францыска Скарыны зраб!ла чэшскае выданне
9
Бйлп, здзейсненае у Венеции у 1506 г. Тым самым забяспечвалася спалучэнне агульнаеурапейсюх хрысц!янсюх традыцый 1 традыцый славянскага свету.
Каб зрабщь друкаваную кшгу яшчэ больш бмзкай для сва!х суайчынн!кау, Францыск Скарына у 1520—1521 гг. вярнууся па радз!му 1 пасялцся у стал!чнай В1льн1. Тут, у доме «найстаршага буршстра» горада (к!раун!ка мапстрата) Якуба Баб1ча, ён заснавау уласную друкарню, якая стала першай падобнай установай у Вял1к1м Княстве Апоусюм. У гэтай друкарн! пабачыл! свет знакам!тыя «Малая падарожная кн!жка» (каля 1522 г.) 1 «Апостал» (у 1525 г.). Абодва выданн! мел! характар зборшкау, яюя уключал! тэксты рэлпшнага, навучальнага! асветн!цкага характару. Так, у склад «Малой падарожнай кн!жю» увайшл! Псалтыр, Часасловец, шматл!к!я акаф!сты ! каноны, а таксама так званы Саборн!к. Невял!ю памер выдання зраб!у яго зручным для выкарыстання не толью прадстаунжам! духавенства падчас набажэнства ц! у манастырсюх б!бл!ятэках, але таксами ! для чытання свецюм! людзьм! дома ц! у дарозе. У склад «Апостала» увайшл! киш Новага Запавету, яюя был! ведьм! запатрабаваным! у тагачасным беларусюм грамадстве ! актыуна выкарыстоувал!ся падчас набажэнства.
«Апостал» стау апошняй кн!гай, выпушчанай беларусюм першадрукаром. Магчыма, Францыск Скарына меу планы працягнуць выдавецкую дзейнасць на радз!ме. Даследчыю выказваюць меркаванне, што ён мог быць адным з асноуных складалыйкау ! патэнцыйным выдауцом першага Статута Вял!кага Княства Аггоускага (1529 г.). Апошн!я гады дзейнасц! першадрукара на роднай зямл! звязаны з !мкненнем завязаць больш цесныя кантакты
КНІГІ ОНЛАЙН
