КНІГІ ОНЛАЙН

Гарадзенскі палімпсест 2010

Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.

Выдавец: Зміцер Колас

Памер: 507с.

Мінск 2011

144.54 МБ

У сваёй дзейнасці магістрат кіраваўся нормамі магдэбургскага права; актыкацыі магістрату падлягалі дакументы, складзеныя для патрэб мяшчан, а таксама заканадаўчыя нарматыўныя акты, якія тычыліся дзейнасці магістрата і выдаваліся ад імя манарха. 3 дакументаў другой групы вядомыя толькі згаданыя вышэй каралеўскі ліст да магістрату за 1719 г. і тры імператарскіх указы канца XVIII ст. Варта заўважаць, што ў рамках вядомай працэсуальнай практыкі, у Гарадзенскім магістраце маглі актыкоўвацца таксама і тыя дакументы, якія не датычыліся Гародні і гарадзенскіх мяшчан, але мелі адносіны да іншых гарадоў і паветаў Рэчы Паспалітай (акты куплі-продажу, інструкцыі, пленіпатэнцыі і інш)77.
Архіў і канцылярыя. У актавых кнігах Гарадзенскага магістрата XVIII ст. ужо не згадваецца месца правядзення пасяджэнняў. Даведацца аб гэтым можна толькі з дапамогай урыўкавых запісаў. Як правіла, са згаданай мэтай выкарыстоўваліся ўласныя дамы ўраднікаў. Так, 5 снежня 1730 г. пасяджэнне адбылося ў судовым доме Міхала Календы, гарадзенскага райцы, верагодна там жа месціўся і архіў78.
У 1784 г. у Гародні замест колішняй ратушы, зруйнаванай увайну з Маскоўскай дзяржавай 1654-1667 гг., была ўзведзена новая мураваная з крамамі і гаубвахтай79, куды відаць і былі ўрэшце перамешчаны канцылярыя з архівам. Справаводства вялося на польскай мове з выкарыстаннем лацінскіх тэрмінаў і выразаў. Некаторыя дакументы, як напрыклад, пасведчанне славетнага пана зэгармістра Людвіка Франкоіса, дадзенае Карыяту Фарыяшу, амаль цалкам напісаны на лаціне (29.07.1772)80. На нашу думку Людвік Франкоіс з’яўляецца тым самым майстрам гадзіннікавых спраў, якога пад імем Франсуа ўліку іншых згадвае Ю. Гардзееў, спасылаючыся на Літоўскі дзяржаўны гістарычны архіў81.
У Гарадзенскім магістраце XVIII ст. існавала дзве пасады пісараў пісара войтаўскага (засядаў на пасяджэннях войтаўска-лаўніцкага суда) і радзецкага (удзельнічаў у пасяджэннях бурмістраўска-радзецкага суда). Войтаўскім пісарам паміж 1712-1718 гг. з’яўляўся Тамаш Маркевіч, у 17181722 гг. Міхал Фабіян Казакевіч, у 1728-1737 гг. Казімір Шаркевіч, у 1743-1760 гг. Ян Казімеровіч, у 1768-1777 гг. Пётр Рамановіч, у 1782— 1784 гг. Ігнат Тапольскі, у 1787-1789 гг. Якуб Сідаровіч, у 1791 г. Пётр Губчынскі. Пісарам радзецкім у 1712-1717 гг. з’яўляўся Міхал Юхальскі, у 1719-1747 гг. Мікалай Міхал Шаркоўскі, у 1752 г. Пяткевіч,
у 1756-1762 гг. Ігнат Сцярпейка, у 1764-1772 гг. Лаўрын Сабалеўскі, у 1760 і 1776 гг. Тадэвуш Клява, у 1776-1791 гг. Даніэль Лянкевіч82.
Прыбытак радзецкага пісара складаўся з пенсіі са скарбу места, якая ў канцы XVIII ст. раўнялася 500 злотым у год, з атрымання аплаты ад атрымальнікаў дакументаў, а таксама з узнагародаў за надзвычайную працу83. Напрыклад ў Магілёве за сваю працу яны атрымоўвалі па 4 тынфы на тыдзень84.
У канцылярыі працавалі таксама падпіскі, возныя і іншыя канцылярысты. Сведчаць аб гэтым запісы мескіх кніг, дзе гаворыцца аб службе канцылярскай або аб мескіх пахолках. Напрыклад, у гарадзенскіх актах згадваецца магістрацкі пахолак Міхал Воўк, які ўдругой палове XVIII ст. валодаў грунтам у вёсцы Грандзічы85.
Па звестках Ю. Гардзеева пераплётам актавых кніг, а менавіта інтралігатарскай справай, займаліся выключна мясцовыя жыды. У апошнюю чвэрць XVIII ст. гэта былі: Мэйрым, Лейба Абрамовіч, Гірш Зэльмановіч, Борух Еселёвіч86.
Параўнанне структуры і асаблівасцяў функцыянавання Гарадзенскага магістрата ў XVII і XVIII стст. не выявіла значных адрозненняў. Да іх можна аднесці з’яўленне у другой палове XVIII ст. у магістраце ураду пракуратара ізнікненне ўраду сендыка, атаксама наймення на заходні манер старэйшага бурмістра прэзідэнтам места. У XVIII ст. адчувальна большай стала роля польскай мовы, як асноўнай мовы ў справаводстве, і лаціны, што прасочваецца як праз назвы дакументаў, так і праз найменне ўрадаў. Магістрат, як і раней, складаўся з двух органаў судовай улады бурмістраўска-радзецкага і войтаўска-лаўніцкага суда, якія маглі разглядаць справы, як разам, так і паасобку. Безумоўна, дадзены артыкул не прэтэндуе на цэласнае асвятленне ўсяго шырокага кола аспектаў, звязаных з гісторыяй Гарадзенскага магістрата XVIII ст., аднак характарызуе асноўныя бакі яго функцыянавання, абарачэння дакументаў, архіўнай справы ў азначаны перыяд.
ДАДАТКІ
Палітарнае транскрыбіраванне дакументаў было выканана з захаваннем тагачасных асаблівасцяў арыгінала. Пры публікацыі дакументаў выкарыстаны наступныя правілы: прозвішчы і імёны напісаны з вялікай літары, існуючыя скарачэнні раскрываюцца ў простых дужках, акрамя абрэвіятур JKm (яго каралеўскай міласці), Р. N. (панства нашага), Р. (пан), Р. Р. (паны). Лацінізмы пазначаюцца курсівам. Нумар аркуша актавай кнігі пазначаецца ў дакуменце ў квадратных дужках. Літары «z, %, q, 1» і інш. транскрыбіраваны, як у арыгінале, таксама як і вялікія літары напачатку слоў.
Дакумент 1. Эдекцыя ўраднікаў Гарадзенскага магістрата 1718 г.
Дакумент захоўваецца ў НГАБ, ф. 1761, воп. 1, адз. з. 5, арк. 24-25.
Electia 1718 г.
[24]	Anno 1718 dnia21 Januarij szlachetny Pan Tomasz Eustach Markiewicz za consensem catego magistratu y Pospolstwa obrany na Lawictwo”7 kturemu jurament condonowano tandem na Radziectwo promowowany. [24 адв.] Anno 1718 dnia 21 Januarij szl(ac)h(e)tny Bartlomey Kalinowski y szl(ac)h(e)-tny Pan Tomasz Markiewicz in prosentio catego magistratu y Pospolstwa przysi^gli na Radziectwo za zgodo wszytkich Ich m(itosci)w(ych)
Na Burmistrzowstwo podani kandydacy:
szl(ac)h(e)tny Pan Zygmunt Szulc. Kresek 10.
Szl(ac)h(e)tny P. Jan K(azi)m(ie)rz Rozumowicz. Kresek 2.
Szl(ac)h(e)tny P. Jan Markiewicz. Kresek 28.
Szl(ac)h(e)tny P. Michat Kol^da. Kresek 26.
Poniewaz na dniu dzisieyszym iednostainey zgody tak Szlachetnych Panow Urz^dowych Maydeburgii Miasta JKm Grodna nie byta na Panow Burmistrzow odlozona Elekcya da dnia 28 Januarij.
Tandem 28 Januarij An(no) P(ro)sens Za Zgramadzeniem sie ad locum solitum Tak Szlachetnych Panow Urz^dznikow Maydeburgyi Miasta JKm Grodna iako Panow Cechmistrzow y caiego Pospolstwa podani Za Kandydatow na Bur­mistrzowstwo:
szl(ac)h(e)tny Pan Jan Grzywna Markiewicz miat kresek 20.
Szl(ac)h(e)tny P. Zygmunt Szulc miat kresek 10.
Szl(ac)h(e)tny P. Michal Kol^da kresek 25.
Szl(ac)h(e)tny P. Jan Meyster kresek 27.
Pro conclusione tedy Szlachetny Pan Zygmunt Szulc condonowat Swoie Кяіkutyper medietatem Szla(c)h(e)tnym P.P. Janowi Meystrowi y P. Michalowi Kol?dzie Rajcom pro tun^ Miasta Grodna. Una nimi tedy Consensu z Pomienionych Czterech Raycow y Candytatow*9 s$ obrani za Burmistrzow na rok 1718 Szl(a)ch(e)tni Panowie Jan Meyster y Pan Michal Kol^da. Nemine contradicente Dag Psoze90 Szcz^sliwie Kturym Szlachetnym obranym Panom Burmistrzom Condonowana Przysi^ga ea ratione9' ze In Antecessum b^d^c Burmistrzami przysi?gali y na Radziectwo unanimi Concordia tak Urz^du Cechmistrzow y Caiego Pospolstwa. Ich m(ilo)sci czas P.P. Burmistrzowie Novo Electi Submitlowali sie wedlug dawnego Zwyczaiu, et in virtute przesztey przysi^gi bye Miasta JKm Grodna Szlachetnym P.P. Urz^dowym, Cechmistrzom y Calemu Pospolstwu wszelkQ zyczliwosc.
[25]	Anno 1718 dnia 4 February wedtug Praw y Przywileiow Naiasn(iejszych) krulow P.N. mil(osciwy)ch Majdeburgyi Miasta JKm Grodna P.P. Cechmistrzowie Jurament wykonali In p(ro)sentia921(ego) m(itosci) P. Matheusza By­
lewskiego Lantwoyta pro tunc93 szl(a)h(e)tnych P.P. Jana Meystra, Michala Kol?dy Burmistrzow, Jana Grzywny Markiewicza, Tomasza Eustachiego Markiewicza rayca, Felicyana Legatowicza Lawnika, Fabiana Michala Kozakiewicza Pisarza woytowskiego Grodziens(kiego).
Z Cechu Kowalskiego obrani za Cechmistrzow szl(a)ch(e)tny P. Andrzey Wolk Lawnik, m(iiosciwy) P. Maciey Muraszka, Eliasz Iwaniszewski, Pawet Komarowski.
Z Cechu Szewskiego Franciszek Mierkowski, Bartlomiey Jankiewicz, Symon Opanowicz mtodszy.
Z Cechu Garbarskiego Hrehory Romanowicz, Jan Maciejewicz.
Z Cechu Rybackiego Jerzy Danilowicz, Michal Kozlowski.
Z Cechu Mularskiego.
Дакумент 2. Ліст караля Аўгуста II да Гарадзенскага магістрату аб абавязковай рэгістрацыі розных асоб, якія прыбылі на службу і працу ў Гародню, 11 лютага 1719 г.
Дакумент захоўваецца ў НГАБ, ф. 1761, воп. 1, адз. з. 4, арк. 99-99 адв.
List napominalny do Magistratu Miasta JKM Grodna w Miescie wedtug dawnych zwyczaiow porz^dek czynili, ludzi roznych przychozych konnotowali, osobliwie sluz^cych u zydow Pro Informatione W. JM. Xi?dza Proborzcza Grodziens(kiego).
[99]	Dzialo si? na Urz?dzie Miasta Jkm Grodna in Praesentia szlachetnych PPw. Jana Rozumowicza, Tomasza Markiewicza Burmistrzow, Jana Meystra, Michala Kolendy, Michala Oponowicza, Jana Markiewicza, Zygmunta Szulca, Antoniego Juchalskiego, Baltromieia Kalinowskiego Raycow, Eliasza Iwaniszewskiego, Felycyana Legatowicza, Jakuba Lewancewicza, Daniela Noreyki, Jakuba Sulmanowskiego Lawnikow Roku 1719 msca February! jedynastego dnia. Stanqwszy personaliter na Urz?dzie Miasta Jkm. Grodna Jm Pan Marcin Stuczynski sluga wielmo(znego) Jm Xi?dza Suchodolskiego kanonika Smolenskiego, proboszcza Grodzien(skieg)o List Jkm. Do Miasta Grodna pisany od Akta Maydeburgyi Grodzienskiey podal w te slowa pisany ktory upisuiqc od slowa do slowa taki u sobie tenor ma. August wtory Bozey Laski krol Polski, Wielki Xiqze Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Zmudski, Kijowski, Wolhynski, Podolski, Podlaski, Inflantski, Smolensk!, Siewierski y Czernihowski, a dziedziczny Xi^z ze laski y Elector. Wszem wobec y kozdemu zosobna, a mianowicie szlachetnemu Magistratowi et toti Communitati Miasta naszego Grodna tudziesz iudziom wszelkiey Condycyey, w tym ze Miescie na czyich kolwiek Juryzdykach jakiego kolwiek dostoienstwa y stanu mieszkaiqcym y naydui^cym si?, a naybarziey zydom Kahatu Grodzien(skieg)o i lesi? Ich w Miescie Grodnie naydowac moze do wiadomosci podaiemy doniesione nam sq przez Wielebnego Jana Sucho-
dolskiego, canonika Smolenskiego, proboszcza naszego Grodzienskiego wielkie inkonwenientie, scelera et scandala, ktore przychodzq ludzie do tego Miasta stuzbq u Chrzescian, a naybarziey u Zydow bawiqcy si?, tudziesz y pokomornym y na rodzienney robocie czas trawqcy y tulai^ce si? trawiq, z obrazQ Boz^ y roznemi Excessami рореіпіац, przeto chcqc wladzq naszQ krolewskq wszelkie usmierzyc swowole. Naprzod szlachetnemu Magistratowi przykazuiemy, aby samych Gospodarzow wiele Ich iest na czyiey Juryzdyce y Placu tak Chrzescian iako y Zydow [99 адв.] Corocznie regestrowal Przychozych ludzi oboiey Pl(e)ci, jaka osoba i kiedy przyidzie do Miasta spisowali y Wielebnemu Proboszczowi Regestra dla Wietconocney spowiedzi rekwirowania kommunikowali. Gospodarzom zas wszystkim Chrzescianom, a naybardziey Zydom, Domami po Juryzdykach, Dworach wszelkich mieszkaiqcym pilno Przykazuiemy, aby Przychozych Ludzi zaraz do Burmistrow opowiadali y zapisowac dawali nieprzyimui^c Zadney osoby na nocleg, na Robot?, Ani na sluzbe, ktora by od Magistratu Attestacyi nie miala. Wszelkiey zas Condycyi Ludziom do Miasta naszego Grodna Przychodzqcym przykazuiemy aby przychodzyc do miasta zaraz, Magistratowi opowiadali si? y wpisuiqc si? Attestacye brali zkqd przychodzq y gdzie u kogo iak^ Robots czy sluzbq iak dIugo bawic si? b?do pod wolnym przez Magistral Sekwestrowaniem, Lapaniem, y wi?zieniem kazdy zas Gospodarz Chrzescianin y 2yd iesliby iakiego czlowieka bez Attestacyi y Wiadomosci Magistratowey u siebie Przechowynat wi?zieniem karany bydz ma y Szkoda ktora by od Jakiey Stala si? nagradzac ma y za wyst?pek Jako Complex facti karany bye powinien. Tez Czeladz u Zydow nayduiqco si? y Dziennikow, Aby Zydzi w swi?ta wszelkie do kosciola pusczali y chodzic omnino necessytowali, Pod karaniem takowego 2yda wi?ci94 dniem ktory by Chrzescianskiey osobie do kosciola isc hamowai, albo do Roboty Przymuszal. Ze zas Zydzi w kromach swych maiqc szynki w swi?ta iak nayraniey otwierai^, Gdzie Pospolstwo upisac si? zwyklo y Msze swi?te w uroczystosci omieszkiwac, zabiegaiqc y tym obrazie Bozey, Przykazuiemy serio Zydom, Aby kromow szynkownych w Niedziele y Uroczyste Swi?ta do Godziny Dziesi^tey otwierac niewazylo si? Podwolnym przez Magistral zamkni?ciem y na Caly dzien Zapiecz?towaniem, ktorey to woli naszey, Aby tak Chrescianie iako i Zydzi dose Czynili serio przykazuie­my y Magistral aby do Exekucyi Przywodzii Intymutemy95 w Czym aby Urz^d Staroscinski y Woytowski z Wtadzy Swey mial Animaduersy^ y do tego tak Magistral, Pospolstwo y Zydow stymulowal Authoritate nostra Regia zlecamy. U Tego listu Przy Piecz?ci Jkm. Podpis r?ki Naiiasnieyszego krola Jmsci tymi Stowy Augustus Rex. Connotacya zas Pod Piecz?ci? Jkmsci tym tenorem Maxymilian Graf Ossolinski96 z T?czyna, Podskarbi Nadworny koronny, ktory to list za Podaniem Onego Przez osobe zwyispecifikowan^ do Xiqg Maydeburgi Grodzenskiey iest przyi?ty y w xi?gi wpisany.