Гарадзенскі палімпсест 2010
Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 507с.
Мінск 2011
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Гардзееў Ю. Да пытання аб гісторыі Гродзенскай ратушы (канец XV-XVIII сгст.) П Краязнаўчыя запіскі. Вып. 4. Гродна, 1997. С. 57-63; Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня. Гродна; Вроцпаў, 2008. С. 35-40.
Сьліж Н. Лава ў капліцы Маці Божай Студэнцкай у фарным касьцёле Гародні II Arche. Другая Гародня. 2010. № 1, 2. С. 81.
Словарь древнего актового языка Северо-западного края н царства польского / сост. Н. Горбачевскмй. Вяльна. 1874.
Goralski Z. Encyklopedia urzedow і godnosci w dawnej Polsce. Warszawa, 2000; Losowski Y. Kancellaria miast szlacheckich woj. Lubelskiego. Lublin, 1996.
Ferenc M. Sekretarze «Nadworni» Zygmunta Augusta // Studia Historyczne. R. XL, 1997. Z. 1 (156). S. 33-34.
Яцкевіч 3. Л. Каралеўскія сакратары з Магілёва ў XVII-XVIII. // Беларускі археаграфічны штогоднік. Вып. 3. Мн. 2002. С. 189-190.
Urz^dnicy Wielkiego ksi^stwa Litewskiego. Spisy. Wojewodztwo Trockie XIV-XVIII wiek. / Pod red. A.Rachuby. Opr. H.Lulewicz, A.Rachuba, P.P.Romaniuk, A.Haratym. Przy wspolpr. A.Macuka i J.Aniszczanki. Warszawa, 2009. S. 355.
Акты Вмленской Архрографпческой Комнсспн (далей АВАК). Т. VII. Акты Гродненского гродского суда. Впльна, 1874.
Урублеўскі В. В., Яцкевіч 3. Л. Віцебскі магістрат у канцы XVI-XVIII стст. II Віцебскія старажытнасці: матэрыялы навук. канф., прысвеч. 50-годдзю знаходкі берасцяной граматы ўВіцебску і 150-годдзю з дня нараджэння A. Р. Брадоўскага, 22-23 кастрычніка 2009 г. Мінск, 2010. С. 124; Яцкевіч 3. Архівы Магілёва XVI-пач. XX стст. II Сучасныя праблемы дакументазнаўства, архівазнаўства і археаграфіі (Матэрыялы навук.-практ. канф., прысвеч. 85-годдзю Дзярж. архіў. службы і 80годдзю Нац. архіва Рэсп. Беларусь) (Мінск, 12 красавіка 2007 г.)). Мн., 2007. С. 146150; Яцкевіч 3. Л. Праблемы даследавання статуса і біяграфій беларускіх гарадскіх ураднікаў XV-XVIII стст. П Праблемы гістарыяграфіі, крыніцазнаўства, архівазнаўства і археаграфіі ў Беларусі: Матэрыялы «круглага стала», прысвечанага 60-годдзю з дня нараджэння праф. У М. Міхнюка (Мінск, 28 верасня 2007 г. / Склад. В. С. Пазнякоў, П. П. Журкевіч; навук. рэд. У. I. Адамушка, А. Я. Рыбакоў. Мн., 2008. С. 88-94; Беларусь у актавых кнігах XVI-XVIII стст. Вып. 2: Магілёўскі магістрат. 1597-1598, 1599-1600, 1602-1603 / Аўт.-склад. A. А. Лашкевіч і 3. Л. Яцкевіч. Ч. 1-2. Мн„ 2006.
Яцкевіч 3., Урублеўскі В. Гарадзенскі магістрат у XVII ст... С. 77.
Тамсама. С. 77-83.
Словарь древнего актового языка Северо-западного края н царства польского / сост. Н. Горбачевскмй. Вяльна. 1874.
НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 4.
Спроглс І4.Я. Географлческлй указатель выборных документов яз актовых княг Вмленского центрального архмва. Внльна, 1913.
Дакумент быў надрукаваны ў: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Гродна. Мн., 1999. С. 84-95.
НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 5.
Тамсама, адз. з. 6.
Спрогнс, 14.Я. Географнческяй указатель выборных документов...
НГАБ. Переводные таблнцы к древннм актам. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 21.
Тамсама, арк. 22-26 адв.
Тамсама, адз. з. 24.
Тамсама, арк. 23 адв.
25 Тамсама, арк. 76.
26 Тамсама, адз. з. 4, арк. 274.
27 Тамсама, адз. з. 5, арк. 25.
28 Урублеўскі В. В., Яцкевіч 3. Л. Віцебскі магістрат у канцы XVI-XVIII стст... С. 124.
29 Падрабязней гл.: 3. Яцкевіч, В. Урублеўскі. Гарадзенскі магістрат у XVII ст... С. 75-117.
30 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 252,295, 353.
31 Тамсама, адз. з. 4, арк. 40.
32 Тамсама, адз. з. 5, арк. 17 адв.
33 Losowski Y. Kancellaria miast szlacheckich... S. 115.
34 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 411,443, 524.
35 Тамсама, арк. 323.
36 Тамсама, арк. 411.
37 Сьліж Н. Лаваўкапліцы Маці Божай Студэнцкай... C.81.
38 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 571-571 адв.
39 Яцкевіч 3. Л. Каралеўскія сакратары з Магілёва... С. 184-192.
40 Ferenc М. Sekretarze «Nadworni» Zygmunta Augusta...
41 Ibid., S. 32-33.
42 Zbigniew Goralski. Encyklopedia urzendow i godnosci w dawnej Polsce. S. 136
43 Яцкевіч 3. Л. Каралеўскія сакратары з Магілёва... С. 189-190.
44 Тамсама. С. 186.
45 Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня... С. 256-258.
46 НГАБ. Ф. 1769, воп. 1, адз. з. 7, арк. 445-446
47 Тамсама, арк. 797, 883; адз. з. 6, арк. 193, 229.
48 Тамсама, адз. з. 8, арк. 1; адз. з. 6, арк. 188,231.
49 Тамсама, адз. з. 6, арк. 276.
50 Тамсама, арк. 323.
51 Тамсама, арк. 335.
52 Тамсама, арк. 342.
53 Тамсама, арк. 413-414 адв.
54 Тамсама, арк. 543.
55 Тамсама, адз. з. 8, арк. 483-486.
56 Тамсама, арк. 511-512.
57 ГДГАМ (далей Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей). Кніга 15114, арк. 5.
58 Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня... С. 182.
59 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 411.
60 Тамсама, арк. 443, 524.
61 Тамсама, арк. 423-424 адв.
62 Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня... С. 258; НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 608609 адв.
63 Тамсама.
64 Loza St. Architekci і budowniczowie w Polsce. Warszawa, 1954. S. 201; Трусов Н.Г. І4сторнкоархпвные м бмбляографмческме псследовання по бывшему кармеллтскому монастырю м костелу в г. Гродно. КНІ4. Гродно, 1990. С. 14.
65 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 538-539 адв.
“ Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня... С. 187.
67 Аўтары выказваюць шчыруіо ўдзячнасць сп. A. I. Шаландзе за магчымасць карыстацца копіяй згаданага дакумента.
68 Sondel J. Slownik lacinsko-polski dla prawnikow i historykow. Krakow, 1997. S. 939; Gloger Z. Encyklopedia staropolska. Warszawa, 1985. S. 364
69 ГДГАМ. Кніга 15114, арк. 4.
70 Тамсама, арк. 4 адв.
71 Тамсама, арк. 12 адв.
72 Тамсама, арк. 8-8 адв.
73 Тамсама, арк. 8 адв.-9.
74 Тамсама, арк. 9 адв.-10. Назва храма ў дакуменце не пазначана.
75 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 631-631 адв.
76 Тамсама, адз. з. 4, арк. 99-99 адв.
77 Тамсама, адз. з. 5, арк. 21; адз. з. 6, арк. 469-470 адв.; адз. з. 24, арк. 23 адв., 76.
78 НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 22, арк. 866-867 адв.
79 Гардзееў Ю. Да пытання аб гісторыі Гродзснскай ратушы... С. 61; Encyklopedja роwszechna. Т. X. W, 1862. S. 750.
80 НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 6, арк. 505-505 адв.
81 Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня... С. 317.
82 Гардзееў Ю. 3 гісторыі канцылярыі гарадзенскага магістрата... С. 104.
83 Тамсама. С. 104; НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 13, арк. 464.
84 AGAD. Archiwum Kameralne, sygna. 11/128, арк. 377; Яцкевіч 3. Архівы Магілёва XVIпач. XX стст... С. 146-150.
85 Гардзееў Ю. 3 гісторыі канцылярыі гарадзенскага магістрата... С. 105; НГАБ. Ф. 1764, воп. 1, адз. з. 9, арк. 665; адз. з. 14, арк. 885.
86 Гардзееў Ю. 3 гісторыі канцылярыі гарадзенскага магістрата... С. 108.
87 Так у тэксце.
88 Так у тэксце.
89 Так у тэксце.
90 Так у тэксце.
91 Так у тэксце.
92 Так у тэксце.
93 Так у тэксце.
94 Так у тэксце.
95 Intymutemaу дадзеным кантэксце павестка, пісьмовае ўведамленне для прадастаўлення ў магістрат.
96 Ассалінскі Франц Максіміллян (пам. 1756) граф, падскарбі надворны каронны, з 1736 г. герцаг і пэр Францыі.
97 Большасць звестак аб ураднікг.х было адшукана ў НГАБ (ф. 1761, воп. 1), менавіта таму ва ўсіх спісах, акрамя спісу войтаў пазначэнне месца захавання, апроч нумара справы і аркуша, адсутнічае.
Ганна Паўлоўская
(ГроАна)
«Danse macabre» у тэкстах манастырскіх хронік
Усе гарадзенскія кляштарныя хронікі змяшчаюць звесткі пра злачынствы і пакаранні, якія мелі месца ў горадзе. На старонках манаскіх дакументаў, прысвечаных захаванню інфармацыі пра падзеі ў манастырах, падобныя апісанні выглядаюць асабліва адметна. Некаторыя з іх звяртаюць увагу на дзіўнасць злачынства, іншыя сведчаць пра ўдзел манахаў у судовым працэсе у якасці духоўнікаў, іншыя асабліва яскрава апісваюць спосаб выканання кары.
Падрабязнасць некаторых апісанняў і насычанасць крывавымі сцэнамі ўздымае пытанні пра прычыны з’яўлення падобных тэкстаў ухроніках: замілаванне да крыві ці наадварот выражэнне здзіўлення ці пратэсту ў адносінах да сітуацыі. У якую культурную парадыгму ўпісваюцца манаскія тэксты другой паловы XVIII ст. і якое стаўленне да апісанай сітуацыі выражаюць? Як адбываліся смяротныя пакаранні ў Гародні ў гэты перыяд і як рэагавалі на іх мясцовыя жыхары?
На старонках гарадзенскіх манаскіх хронік: кармеліцкага кляштара (складалася ў 1652-1790 гг.), езуіцкага1 (1650-1768 гг.), Дамавой гісторыі бернардзінцаў2 (1763-1792 гг.), крымінальныя злачынствы, працэсы ці пакаранні, якія мелі месца ў Гародні, згадваюцца 13 разоў (з апісаннем 12 выпадкаў -адзінз іхапісваеццаў дзвюххроніках). Манахі-бернардзінцы ўдзельнічаліў працэсаху якасцідухоўнікаўз 1765 г. (ранейгэтымзаймаліся езуіты)3, таму, напэўна, колькасць упамінанняў пакаранняў ухроніках гэтага манастыра большая, чым іншых (7 з 13).
Найбольш ранняя згадка аб працэсах зроблена ўгісторыях езуітаў у 1743 г.4, апошнія з’яўляюцца ўхроніцы бернардзінцаў у 1790 г. Найчасцей падобныя апісанні сустракаюццаўтэкстаху 1788-1790 гг. (6 выпадкаўз 13).
Хроніка кармелітаў босых часта адзначае аўтараў тэкстаў, такім чынам для трох з апісанняў пакаранняў вядома аўтарства. Найранейшае апісанне смяротнага пакарання прыводзіцца бр. Кліментам ад Ахвяравання бласлаўлёнай панны Марыі (Міхалам Ёдкам), які выконваў функцыю гарадзенскага гістарыёграфа ў 1757-1760 гг., пасля службы прапаведнікам і падпрыёрам увіленскім кляштары ў 1754-1757 гг.5 Экзекуцыю 1760 г. у падрабязнасцях прадставіў бр. Сямён ад св. Тадэвуша6 (дадзены ўрывак хронікі будзе прыведзены ніжэй). У 1787-1790 гг. Хроніку вёў бр. Мацвей ад
св. Марыі і адзначае два выпадкі здзяйснення пакаранняў. На жадь, іншыя біяграфічныя звесткі адносна апошніх гістарыёграфаў нявыяўлены.
У хроніках згадваюцца 9 смяротных пакаранняў, 3 з іх з апісаннем кваліфікаванай кары. Найбольш жорсткія з апісаных пакаранняў адбывалісяў 1760 і 1790 гг.Табліцаз дадзеныміабзлачынствахі пакараннях прыводзіцца ніжэй.
Звяртае ўвагу позняе з’яўленне апісанняў смяротных пакаранняў у хроніках (у адносінах да храналагічнага перыяду, у які ствараліся тэксты). Нельга меркаваць, што ў ранейшыя гады пакаранні не адбываліся ці былі больш лагоднымі. Магчыма, колькасць пакаранняў у горадзе ўзрасла з перанясеннем у Гародню адной з сесій Галоўнага трыбунала ВКЛ у 1775 г., аднак насычанасць апісанняў хронік выпадае на яшчэ пазнейшыя гады 1788-1790 гг.
КНІГІ ОНЛАЙН
