КНІГІ ОНЛАЙН
,3° Усевалад Мілер (1848—1913), расейскі фальклярыст, этнограф, мовазнаўца й архэоляг. 131 Уладзімер Ператц (1870—1935), украінскі філёляг, гісторык літаратуры. 132 Мікалай Пазнанскі (1888—1952), расейскі пэдагог, доктар пэдагагічных навук, прафэсар. 133 Гл. зноску 66. 134 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Шейн, П. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення Северо-Западного края, собранные н прнведенные в порядок П. В. Шейном. Т. II. Сказкн, анекдоты, легенды, предання, воспомннання, пословнцы, загадкн, прнветствня, пожелання, божба, проклятня, ругань, заговоры, духовные стнхн н проч. Санкт-Петербург, 1893. — 715 с. р.[аннскне] заклннання135, вял.[ікарускія] — Майков — “Вел.[нкорусскне] загов.[оры] н закл.[ннання]“136, — Внноградов у час.[опісе] „Жлвая Старнна“137. Форм.[альны] бок замоў супольны ў розных народаў; адсюль — карэньне іхнае, мабыць, у аг.[ульна]-людзк.[ай] першаб.[ытнай] псыхолёгіі. Напластаваньні ў замовах. Тэорыі паходжаньня замоў. Пэрыяды: 1) данавуковы (да 4О-г.[адоў] XIX), 2) навукова-мітолёгічны, 3) навукова-псыхолёгічны (ад ап.[ошняга] дзесяціг.[одзьдзя] XIX.), 4) гіст.[арычна]-культ.[урны]. I частк.[ова] соцыялёгічны Сахаров — „Сказання русского народа" — „Русское чернокннжне"138. Популярызатарска-асьветніцкі кірунак — адмаўленства нар.[однае] творч.[асьці], як забабонных перажыткаў, ас.[абліва] замоў. Ён заўважаў [у] зам.[овах] сьляды сярэдняв.[ечнае] чорнае магіі. Даль — першы крытык гэткага погляду — натуральная аснова замоў („О повернях, суевернях н предрассудках русск.[ого] нар.[ода]“139). Адылі, і тут няма станоўчага элемэнту, адно адмоўны; праўда, паставіўшы цэлы шэраг прынцыповых пытаньняў. Распрацоўкаю іх заняліся ўжо мітолёгі. Буслаеў — замовы — орг.[анічная] частка міту, элемэнт, эпізод яго. Адылі, пытаньне асяродзьдзя распаўсюджаньня гэтых мітаў засталося адчыненым — няпэўным. Афанасьеў — рэшткі паганскіх малітваў. Моц замоў — у таўтолёгіі, асяродка — у параўнаньні (маст.[ацкі] эл.[емэнт]). Ор.[эст] Мілер — вера ў моц слова, як грунт замоў (самы тэрмін). Тут — рубеж між міт.[олёгічным] і псых.Голёгічным]. Піянэр у іх — Крушэўскі140 — пагукваньне, волявы імпульс — 1) вера ў магчымасьць навязаньня чал.[авеку] волі 2) вера ў моц слова. За ім ідзе Потэбня, імкнучыся 135 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Ефнменко, П. Сборннк малоросснйскнх заклннаннй. Москва, 1874. — 70 с. 136 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Майков, Л. Велнкорусскне заклннання. Санкт-Петербург, 1869. — 164 с. 137 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Внноградов, Н. Заговоры, оберегн, спаснтельные молнтвы н проч. // Жнвая старнна. 1907. Вып. I—IV; 1908. Вып. I, III, IV; 1909. Вып. IV. 138 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: [Сахаров, Н.] Сказання русского народа, собранные II. П. Сахаровым: в 2 ч. Ч. і: Русское народное чернокннжне. Русскне народные нгры, загадкн, прнсловья н прнтчн. Санкт-Петербург, 1885. — 298 с. 139 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Даль, В. О поверьях, суевернях н предрассудках русского народа. Санкт-Петербург, 1880. — 148 с. 140 Мікалай Крушэўскі (1851—1887), польскі й расейскі мовазнаўца, фаль- клярыст. ўсьвядоміць замовы на грунце закону прычыннасьці у пераламленьні перш.[абытнае] псыхол.[ёгіі] — асоцыяцыйнаяпрыч.[ыннасьць] — „разам з гэтым > з прычыны гэтага“, „пасьля таго — з прычыны таго“. Самы раньні прыём — параўнаньня. Ветухаў141 — анімістычнае пах.[оджаньне] замоў, вера ў падвойнікі — аналёгія ў абстрактнае (духі) — уцягненьне чалавечага слова ў сфэру падвойнікаў — эмоцыянальныя эфэкты слова — (падвойнае іменьне)142. У з.[аходне]-эур.[опэйскай] нав.[уцы] — Ліві Брюй143 — закон суўдзелу — паганскі грунт. Мансіка144 зьвярнуў увагу на хрысьціянскі элемэнт замоў; замовы — выраз хрысьціянскіх мітаў і замоў. — Пазнанскі — магічныя абрады; магічнае дзеяньне — слова, як тлумачальная формула — слова // дзея — слова, за што набывае значаньне магічнае дзеі. Клясыфікацыя замоў. Аснова — мэтавая ўстаноўка — 1) хваробы [фізыялёгічныя] 2) грамадзкія, з) унутраныя перажываньні [псыхолёгічныя] — 1) біялёгічныя, 2) соцыяльныя, з) псыхолёгічныя. 1)// найбольш пашыраныя — ад зубоў, скульля. Замовы-новэлі — ад шалёнага сабакі. 29/ХІ. з)// Адваротныя і прываротныя замовы: Адзін дасьл.[едчык] падзяляе песьні на 1) харчавальныя 2) сэксуальныя з) змагальныя. Гэты-ж падзел можна прыстасаваць і да замоў, ас.[абліва] у моманце 2), які зьяўляецца цэнтрам псыхолёгічных замоў. Драбнейшыя — ад страху, начніц, крыкс 2)// Працоўны быт на першым пляне, — Судовыя на другім — грамадзкі бок. Замовы пры выгане жывёлы, зямецкія, папарныя. Поэтыка замоў. Композыцыя — 1) абмаляваньне дзеяньняў, з якімі зьвязана замова [уступ], 2) выраз пажаданьня, мэта з) параўнаньне дзеяньня, што зьяўл.[яецца] об’ектам жаданьня да зьявы прыроды. 4) звароты да стыхій прыроды, 5) заключэньне — концэнтр.[ацыя] моцы. Часам ёсьць пакарочаныя рэдакцыі, куды ўваходзяць моманты 2 і 5. Жанравасьць — 1) лірычныя зам.[овы] — прывар.[отныя] і адвар.[отныя] 2) эпічныя — новэля (шалёны сабака), з) драматычна-дыялёгічныя (ад зубоў). Стыль — тэлеолёгічнасьць — 1) багацьце эпітэтаў — 141 Аляксей Ветухаў (1869—1942), расейскі філёляг, фальклярыст. 142 Над радком Адамовічава маргіналія, якая ня мае беспасярэдняга дачыненьня да тэксту лекцый: сталяны — сталёвы. 143 Так у рукапісе. Маецца на ўвазе Люсьен Леві-Бруль. 144 Вільё Ёганэс Мансіка (1884—1947), расейскі й фінскі філёляг, дыялектоляг, фальклярыст. імкненьне абхапіць усё кола рэальнаг.[а] наўкольн.[ага] быцьця — замовы ад скулы, на выган скаціны. Адсюль-жа і 2) пералічэньне; з) таўтолёгія — слоўнае нагнятаньне — у сувязі з вераю ў моц слова (чым больш паўтараць, тым мацней), 4) параўнаньне — паводле Потэбні — характэрная адзнака замовы — на грунце сэмільнае магіі, падобнасьць, увязка жаданьня з рэальным сьветам. Генэзіс замоў. Крыніцы: 1) псыхолёгічная крыніца — старадаўнае думаньне — 2) далёгічнае мысьленьне, даанімізм — вера ў моц слова, параўнаньне, б) анімізм — звароты да духаў і жывых істот (ас.[абліва] 4 пункт комп.[озыцыі]), в) хрысьціянства — об’екты хрысьціянскага культу і рытуалу; выраз двавер’я, — [але] вытокі замоў яшчэ ў дарэлігійным пэрыядзе. Уступ у большасьці хрысьціянскі, 2—3 — магічны, 4 — анімізм, 5 — магізм. Замовы грунтуюцца на натуральнай гаспадарцы — бездап.[аможнасьць] перад прыродаю, — зьявы аграрнае магіі 2) гіст.[арычна]-культ.[урная] і літарат.[урная] — замова супроць трасцы — акадсцкая легенда пра цара Сісінія і ягоных дачок падобнасьць да асыро-бабілёнскіх замоў (Усев.[алод] Мілер — „Асс.[нро]-вав.[нлонскне] закл.[пнання] н русскне заговоры'45). Абрадавая паэзія. Абрадавасьць — пункт увязкі гэтага жанру з папярэднім. Соцялёг.[ічная] і літар.[атурна]-гіст.[арычная] — каляндарн.[асьць], гіст.[арычна]-культ.[урная], форм.[альна]-мастацкая — сынкрэтызм. Падзел на 1) календарныя абрады і 2) сямейныя. Досьледы пра народны каляндар. Сям.[ейныя] абрады адзін францускі дасьледчык назваў абрадамі пераходу з аднаго стану ў другі. Каляндфарныя]: 1) Каляды 2) вясна 3) лета. 1) — Ражство, Вадохрышча, Масьлянка, 2) загуканьне — Рус.[альны] тыдзень 3) Купальле, зажынкі жніво Сям.[ейныя] — 1) нараджэньне 2) вясельле 3) хаўтуры. Шэйн — т. Г46, Раманаў — вып. I, II, VIII (абр.[ады])‘47, Рачковскнй — „Быт з.[ападно]- 145 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Мнллер, В. Асснрнйскне заклннання н русскне народные заговоры // Русская мысль. Москва, 1896. Год 17. Кн. VII. С. 66-89. 146 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Матерналы для нзучення быта н языка русского населення Северо-Западного края, собранные н прнведенные в порядок П. В. Шейном. Т. I. Ч. 1. Бытовая н семейная жнзнь белорусса в обрядах н песнях. СПб., 1887. — 585 с. 147 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Романов, Е. Белорусскнй сборннк. Вып. 1—2: Песнн, пословнцы, загадкн. Кнев, 1885; Вып. 8—9: Быт белоруса. Опыт словаря условных языков Белорусснн. Внльна, 1912. русск.[ого] селяннна"148, Добровольскяй, 3. Радченко, Ннкнфор.[овскнй] „Жнтье-бытье Внтебской Белорусснн", „Поверья“149 і г. д., Federowski — т. Г5°, Шлюбскі, (Гарэцкі?) — Карскі (апісаньне), Кагаров — „Релнгня древннх славян“, Zelenin — „Die Russische (ost-slavische) Folkskunde"151. 2/XII. Калядны цыкль. Абрады: 1) куцьця 2) новы год — з) вадохрышча. Калядкі і шчадроўкі. Мотывы: а) соц.[ыяльна]-бытавыя, 2) гістарычныя, в) эпічныя, балядныя, 2) хрысьціянскія. А// Аграрныя мотывы — гаспадарка, — багацьце, вялікі ўраджай, вобразы ідэальныя гаспадара і гаспадыні — вялічаньне (Рэальна-бытавыя мотывы). Б// пар.[аўнальны] мом.[ант] — турэцкі палон. Г. — Легенды ад нараджэньня Хрыста да Гольготы. Стаяць асобна — харомы гаспадара, абмаляваньне чальцоў сям’і, адлюстраваньне нерэальнага, увабражальнага. Мітолёгі (Афанасьев, Пртэбня) бачылі ў Калядах рэшткі сонечных дзей, сонечнага міту. Пераймальнікі — Весялоўскі — ,,Слав.[янскне], греч.[ескне] н рум.[ынскпе] колядкн" („Раз.[ыскання] в обл.[астн] русск.[ого] дух.[овного] стнха“152) — запазычаньне ад антычнасьці. Антрополёгі — Каробка153 — на грунце самазарадж.[эньня]. Зеленін адмаўляецца ад солярнае тэорыі — кола, як найбольш прыгодны гару- 48 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Крачковскпй, Ю. Быт западно-русского селяннна. Москва, 1874.— 212 с. 149 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Ннкнфоровскнй, Н. Очеркн простонародного жнтья-бытья в Внтебской Белорусснн н опнсанне предметов обнходностн. (Этнографнческне данные). Внтебск, 1895. — 552 с.; Ніікнфоровскнй, Н. Простонародные прнметы н поверья, суеверные обряды н обычан, легендарные сказання о лнцах н местах. Внтебск, 1897. — 344 с. 150 Поўнае бібліяграфічнае апісаньне: Federowski, М. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej: materyaly do etnografii slowianskiej zgromadzone w latach 1877— 1905. T. I. Wiara, wierzenia i przes^dy z okolic Wolkowyska, Slonima, Lidy i Sokolki. Krakow, 1897. 151 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Zelenin, D. Russische (ostslavische) Volkskunde. Leipzig, 1927. — 424 s. 152 Поўнае дакладнае бібліяграфічнае апісаньне: Веселовскнй, A. Н. Румынскне, славянскне н греческне коляды // Веселовскнй, A. Н. Разыскання в областн русского духовного стнха. Т. Ill—V. (Пршіоженне к XL т. Зап. Нмп. ак. наук). Санкт-Петербург, 1881.