КНІГІ ОНЛАЙН
1 Кознол, П. // Руденко, А. Обіцественно-полнтнческая н культурная деятельность прогресснвных белорусскнх нммнгрантов в Аргентнне (1925— 1955 гг.). Москва, 1975. С. 154. 2 Как дурачат темных людей // Русскнй в Аргентнне. 19 августа 1939. Дыскусія паміж згаданымі двума рускамоўнымі выданьнямі ў Буэнас-Айрэсе найлепей адлюстроўвае грамадзкую пазыцыю кожнага зь іх. У нумары за 29 кастрычніка 1939 г. зьмешчаныя пяць артыкулаўадказаў „Русскому в Аргентнне“. Зьмест тэкстаў дазваляе ў пэўнай ступені высьветліць, што менавіта выклікала скрайне негатыўную рэакцыю „Новой газеты“. „Русскнй в Аргентнне“ ў сваіх матэрыялах, як выглядае, ліў „крокодйловы слезы, будто бы йз сожаленйя к «малограмотным простакам» белоруссам й даже к белорусскйм культурнопросветйтельным органйзацйям, которые попалйсь на удочку й продолжают культйвйровать пренебрежйтельное отношенйе к ннтеллйгенцйй й образованным“3. „Русскнй в Аргентнне“ таксама сьцьвярджаў, што кіруюць беларускімі таварыствамі зьбеглыя з СССР трацкісты, якія на нарабаваныя ў „буржуяў“ грошы заснавалі ў Аргентыне фабрыкі й гандлёвыя прадпрыемствы4. У адказ на гэта „Новая газета" зьмясьціла фотаздымак кіраўнікоў Беларускай фэдэрацыі, друкаваным ворганам якой зьяўлялася, і запатрабавала ад „Русского в Аргентнне" назваць зь іх хоць аднаго фабрыканта. Беларуская газэта таксама дыскрэдытавала ў вачах чытачоў „белагвардзейцаў": „Ваша цель не просвеіцать белорусов, а затемнйть... Пролетелй вашй славные денечкй. Уже двадцать лет как пролетелй"5; „Знаеммы вашу «аполйтйчность», не no словам, a no делам...М так братья белорусы, в ответ на вылазкй врагамы должны теснее сплотнться. Кто еіце неявляется подпйсчйком „Н.Г.“должен стать таковым. Это будет лучшнй отпор врагу"6. Адначасова, у адказ на абвінавачаньні ў трацкізме, аўтары артыкулаў рабілі акцэнт не на тым, што яны ня ёсьць левымі камуністамі (абвінавачаньні складаліся менавіта з гэтага), а на тым, што яны не выступаюць супраць савецкага ладу, як Троцкі: „Этй „образованные“ господа думают, что белорусы не понймают суіцностй троцкйзма. Нам оченьхорошо йзвестна вредйтельская работа троцкйстов, которые делалй подрыв соцйалйстйческому стройтельству в Советском Союзе. За свое вредйтельство онй подверглйсь суровому наказанйю. Но нам также хорошо йзвестно й ваше грязное прошлое, кото- 3 Шншка, В. Крокоднловы слезы // Новая Газета. 29 октября 1939. 4 Федератнвное Правленне. Требуем доказательства // Новая Газета. 29 октября 1939. 5 Шншка, В. Крокоднловы слезы... 6 Костах, М. Нас не проведете // Новая Газета. 29 октября 1939. „Новая газета“як друкаваны ворган беларускіх эмігрантаў уАргентыне рое вы хотнте скрыть от белорусской трудовой эмйграцйй. Навязывая троцкйзм другйм, вы, господа, этйм самым, стараетесь показать, что вы нй в чем не погрешймы. Вы хотйте подмазаться к белорусской эмйграцші. Лучше не суйте, господа, своеіі морды в нашй белорусскйе дела^. Згаданая палеміка дае магчымасьць зразуменьня некаторых аспэктаў дзейнасьці беларускіх арганізацыяўу Аргентыне. Па-першае, створаныя беларускія таварыствы былі дакладна прасавецкі арыентаваныя: ні ў адным артыкуле не ставіцца пад пытаньне слушнасьць палітыкі СССР, больш за тое, выказваецца поўная яе падтрымка. Па-другое, эмігранты-камуністы ўплывалі на працу беларускіх арганізацыяў і не дазвалялі ўступаць туды расейскім белаэмігрантам. Прасавецкую й пракамуністычную скіраванасьць „Новая газета“ з усёй відавочнасьцю выявіла ў 1939 г. Тады ўлетку яна апублікавала артыкулы ў падтрымку Польшчы. „Русскнй в Аргентнне" 19 жніўня 1939 г. сьцьвярджаў: „...дельцы йз„Новой Газеты" не брезгуют н другймй „доходнымй статьямй“, куда прежде всего относйтся н доставка „пушечногомяса“для йностранныхармйй. У всех еіцежйва в памятй йх пропаганда в пользу Мспанйй... В данный момент „Новая Газета“ проводйт новую, доходную для себя компанню. Целые статьй она посвяіцает прйзывам жертвовать „одно, десять, сто песо, — сколько каждый может“ в пользу... польской армйй! Очевйдно„демократйчность“ „Новой Газеты“ вполне вяжется с фашйзмом польскнх панов. Ннтересно, — что на этотраз скажут постоянные й покорные жертвователй, в большйнстве своем бежавшйе вАмерйку нменноот „сладкой“жйзнч в Польше"8. Адзначаная пазыцыя „Новой газеты“ ў 1939 г. зразумелая: напад Нямеччыны на Польшчу успрымаўся праз прызму таго, што родныя гарады й вёскі, адкуль беларусы выехалі за акіян, сталі аб’ектам агрэсіі з боку заваёўнікаў. Ва ўсіх на радзіме засталіся родныя й сваякі, лёс якіх быў неабыякавы эмігрантам. Аднак пасьля 17 верасьня 1939 г., калі на тэрыторыю Заходняй Беларусі ўвайшла Чырвоная Армія, „Новая газета“ ўжо не публікавала прапольскія артыкулы. Далучэньне былых „усходніх крэсаў“ да БССР выклікала станоўчую рэакцыю беларускіх пэрыёдыкаўу Аргентыне. У нумары за 29 кастрычніка 1939 г. не было ніводнага добрага слова пра Польшчу, а ўз’яднаньне Беларусі рэпрэзэнтавалася як акты гістарычнай справядлівасьці. 7 Костах, М. Нас не проведете... 8 Как дурачат темных людей // Русскнй в Аргентнне. 19 августа 1939. Карэнныя зьмены ў жыцьці далучаных да БССР тэрыторыяў на старонках беларускага друку Аргентыны падаваліся толькі з дадатнага боку. У артыкуле „Что пронсходнт в Западной Белорусснн?“ распавядаецца пра абраньне 22 кастрычніка 1939 г. „подлйнно народного правйтельства“ працоўнымі, і адмаўляюцца закіды заходняй прэсы пра галасаваньне „под штыкамй“, бунты й пашырэньне хваробаў: „...все наемные пйсакй реакцйонной печатн этй сведенйя фабрйкуют с определенной целью. Онй стараются убедйть трудяіцйхся в том, что в полуфашйстской Полыйе белоруссам жйлось гораздо лучше, нежелй прй советской властй й что вообіце нйкакого освобожденйя не пройзошло... Обіцейзвестно, что реакцйонная печать всегда тішет только то, что является выгодным в йнтересах прнвйлегйрованной верхушкй“. Далей ў артыкуле падаюцца ўрыўкі з савецкай „Правды“ пра забесьпячэньне насельніцтва харчамі, пераводзе адукацыі на беларускую мову, рэгістрацыі маёмасьці паноў сялянскімі камітэтамі, працы па разгрузцы вагонаў добраахвотнікамі зь мясцовага насельніцтва. Як выснова гучыць: „Многострадальческйй й свободолюбйвый народ Зап. Белоруссйй очень доволен й много благодарен свонм братьям за то, что онй освободшш йз-под варварского гнета панской Польшй"9. Гэткія публікацыі выразна адлюстроўваюць прасавецкую й пракамуністычную пазыцыю „Новой газеты“. Аднак ў Беларускай фэдэрацыі на мяжы 1930-х — 1940-х гг. існавалі рознагалосьсі, што выклікалі востры крызіс і закрыцьцё пэрыёдыка. Гэта, магчыма, адбылося ў першай палове 1941 г.: тады беларускае таварыства „Белавеж“ зрабіла справаздачу, што ў часе чарговай кампаніі яно зарэгістравала: „73 подпйсчйков на„Новую Газету“й собрано ібо пезо в пользу ея“ю. I пасьля гэтага ніякіх згадак пра газэту ў беларускім друку няма. А калі б яна выходзіла ўчэрвені 1941 г., то, безумоўна, зрэагавала б на пачатак нямецка-савецкай вайны, пра што засталіся б згадкі ў іншых крыніцах. Але такіх згадак не захавалася. Падзеі вакол „Новой газеты" апісваюцца й ва ўспамінах беларускіх рээмігрантаў. „К началу 40-хгодов обіцества „Культура“ й „Бйблйотека йм. МЛуцкевйча“сталй постепенно отходйть от другйхбелорусскйх органйзацйй, обвйняя последннх в том, что онй слйшком 9 Что пронсходнт в Западной Белорусснн? // Новая Газета. 29 октября 1939. ІО Гвай, Н. Обіцество „Беловеж" // Белорусскнй нллюстрнрованный календарь на 1941 г. Буэнос-Айрес, 1940. С. 58. „Новая газета“ як друкаваны ворган беларускіх эмігрантаў у Аргентыне много занймаются полйтйкой. Онй былн протйв того, чтобы коммунйсты „вмешйвалйсь“ в жйзнь йммйгрантскйх органйзацйй. „Новая Газета“, орган Белорусской федерацйй, также стала скатываться на „культурнйческйе“ позйціш. В одном йз номеровэтой газеты появйлась статья некого В. Елйца, в которой он требовал отказаться от сотруднпчества с украйнскймй прогрессйвнымй обіцествамй u выступйл протйв участйя украннцев вработе белорусскнх обіцеств. Подобная позйцйя газеты, естественно, не способствовала едйнству прогрессйвных йммйгрантов. Абсолютно верным было решенне партййной органйзацші Федерацйй йсключйть йзрядов КПА В. Елнца, а также редактора газеты П. Лльяшевнча й адмйнйстратораЛ. Гузйча, которые подпалй под влйянйе обіцеств„Культура“ й „Бйблйотека йм. М. Луцкевйча". Газета также прекратйла свое суіцествованйе“". Такім чынам, зроблены аналіз „Новой газеты“ сьведчыць пра цесную сувязь Беларускай фэдэрацыі й КПА: кіраўнікі „Новой газетьГ (друкаванага воргану фэдэрацыі) былі камуністамі, сябры КПАўмешваліся ў працу беларускіх арганізацыяў. Прычым усё гэта не было таямніцай: прадстаўнікі двух таварыстваў — „Культура" й „Беларуская бібліятэка імя Івана Луцкевіча“ — адкрыта пра тое казалі й прапаноўвалі пазьбягаць ўмяшальніцтва ў палітыку. Аднак камуністы пайшлі на абвастрэньне канфлікту, паколькі не жадалі дапусьціць аслабленьня сваіх пазыцыяў у беларускіх таварыствах. У выніку зацятасьці бакоў дзейнасьць „Новой газеты" стала немагчымая, і яна была зачыненая. Пераклад з расейскай Натальлі Гардзіенкі 11 Лнтвннчук, Л. // Руденко, А. Обіцественно-полнтнческая н культурная деятельность прогресснвных белорусскнх нммнгрантов в Аргентнне (1925— 1955 гг-)С. 162. Эміграцыязнаўчая сэкцыя ІУКангрэсу дасьледнікаў Беларусі Ганна Кісьліцына Менск БЕЛАРУСКІ КАЛЯБАРАНТ HA СТАРОНКАХ „ДЗЁНЬНІКА 1943—1947“ ДЗЬМІТРЫЯ СЯМЁНАВА Й „ЗАПІСАК ЭМІГРАНТА“ („ДЗЁНЬНІКА IB. IB. ЧУЖАНІНАВА“) ЛЯВОНА САВЁНКА „Беларускі калябарант“ — знаёмы незнаёмец... Рэч у тым, што тэма асьвятленьня калябарацыянізму ў айчынным пісьменстве цалкам новая для нашага літаратуразнаўства. I гэта пры тым, што барацьба савецкіх падпольшчыкаў і партызан з калябарантамі доўгія дзесяцігодзьдзі заставалася ўлюбёнай тэмай мастацкага асэнсаваньня ў літаратуры, кіно й нават знайшла сваё адлюстраваньне ў фальклёры. Гэтаму ёсьць адзінае тлумачэньне — супрацоўніцтва грамадзянаў са структурамі Трэцяга Рэйху ўяўляе сабой узор навуковай тэмы, якая, на жаль, зьяўляецца актуальнай ня толькі з акадэмічнага пункту гледжаньня, але ў першую чаргу выклікае грамадзкапалітычную цікавасьць, тую цікавасьць, якой беларускія „тулягі" ад літаратуразнаўства відавочна пазьбягаюць.