КНІГІ ОНЛАЙН
чытача значэньнях яшчэ раз указваюць на ненавуковасьць падыходаў і мысьленьня, а таксама на пэўны налёт прапаганды, што дзіўна бачыць у кнізе, часткова прысьвечанай самой гэтай зьяве (прапагандзе). Урэшце што да беларускага зьместу. Беларускі матэрыял расьцярушаны па ўсёй кнізе. Можна вылучыць такія яго блёкі: 1) спэцыяльны разьдзел у частцы, прысьвечанай нямецкаму акупацыйнаму рэжыму на савецкіх землях; 2) дзейнасьць беларускамоўнай бэрлінскай радыёстанцыі ў гады вайны; з) дзейнасьць беларускіх калектываў і асобных артыстаў пад эгідай “Вінэты” і ў лягерах для перамешчаных асобаў у Нямеччыне напрыканцы вайны й пасьля яе завяршэньня; 4) асобныя нарысы, прысьвечаныя лёсам беларускіх артыстаў на чужыне (сьпевакі Вольга Лука (Ачыновіч), Павел Пракапеня, Пётра Конюх, танцор Васіль Міхайлаў). Таксама маюцца адзінкавыя згадкі беларускіх артыстаў у іншых кантэкстах. Найболыную каштоўнасьць мае агляд беларускіх тэатральна-канцэртных арганізацый, дзейнасьці беларускіх актораў і музыкантаў пад нямецкай акупацыяй (с. 17—34)Каштоўнасьць гэтага аглядуўтым, што Міхаіл Блізьнюк фактычна выступіў піянэрам у гэтай тэме. У якасьці крыніцаў аўтар выкарыстоўвае пераважна матэрыялы акупацыйнае пэрыёдыкі, у тым ліку й недаступнай цяпер у Беларусі. Аўтар прысьвяціў асноўную ўвагу тэатру ў Берасьці, Менскаму гарадзкому тэатру, тэатрам у Магілёве, Гомелі й Бабруйску, і, наколькі хапіла крыніцаў, зусім крыху згадваюцца тэатральныя ды музычныя калектывы Баранавічаў, Барысаву, Слоніму й інш. Так, з тэкстаў Міхаіла Блізьнюка чытач даведваецца аб тым, што ўжо адразу пасьля ўстанаўленьня акупацыйнага рэжыму ў Берасьці, якое ўваходзіла ў склад рэйхскамісарыяту Ўкраіна, адкрыўся музычнадраматычны тэатар, у якім ставіліся апэрэты й драматычныя п’есы. Аўтара зьдзіўляе “дзіўная заклапочанасьць немцаў арганізацыяй культурнага жыцьця на акупаванай тэрыторыі”. Адказ на сваё пытаньне Міхаіл Блізьнюк знайшоў у данясеньні берасьцейскага гэбітскамісара за люты — сакавік 1943 г.: намаганьні немцаў скіраваныя на “адцягненьне ўвагі насельніцтва ад палітычных памкненьняў”(с. 18). Як гэта часта бывае ў гэтай працы, адсутнічае якая-кольвечы спасылка на архіў ці публікацыю прыведзенага данясеньня. Найбольшую нашую цікавасьць выклікаў тэкст пра Менскі гарадзкі тэатар. Цікавасьць палягае на некаторым веданьні гэтае тэмы, а таксама на перакананьні, што Менскі гарадзкі тэатар быў самай значнай культурнай установай ва ўсёй акупаванай Беларусі (шмат гастраляваў), працаваў па-беларуску, меў даволі высокі прафэсійны ўзровень і ня быў установай прапагандысцкага кшталту, што вылучала яго з шэрагу іншых тэатраў, створаных нямецкімі акупантамі ці пад іх эгідай на акупаваных тэрыторыях Усходняй Эўропы. Пры напісаньні тэксту пра Менскі гарадзкі тэатар Міхаіл Блізьнюк амаль цалкам даверыўся матэрыялам акупацыйнай пэрыёдыкі, а таксама ўспамінам актора драмы Міколы Счансновіча. Магчыма, аўтару не былі даступныя фонды Беларускага дзяржаўнага архіву-музэю літаратуры й мастацтва і Дзяржаўнага архіву Менскай вобласьці, у якіх захоўваецца дастатковая колькасьць матэрыялаў, каб уявіць сабе дзейнасьць Менскага гарадзкога тэатру і ўнікнуць некаторых памылак. Так, напрыклад, Міхаіл Блізьнюк адзначае, што дырэктарам тэатру быў “Ваня Краўчонак, якога зьмяніў Пётра Булгак” (с. 21). У сапраўднасьці першым дырэкта- рам быў Ільля Надаў, другім — Яўген Краўчонак (ніякі ня Ваня), якога на нейкі час у ліпені 1942 г. зьмяніў Алесь Карповіч, потым дырэктарам быў Пётра Булгак (1942—1944), і ў самыя апошнія дні існаваньня тэатру — Мікола Зубковіч. Аўтар ужывае выраз «Менскі тэатр аднавіў працу ю жніўня 1941 пастаноўкай пад назвай “Канцэрт”» (с. 21). Аднаку Менскуда вайны было некалькі тэатраў, а не адзін, да таго ж гэта ніякае не аднаўленьне, а абсалютна новы тэатар — тэатар, які й зьместам, і арганізацыйнай структурай (опэрная, драматычная, эстрадна-цыркавая трупы), і сваім статусам, выкліканым акупацыйным рэжымам, зусім розьніўся ад даваенных менскіх тэатраў. I ўрэшце, гэта быў звычайны канцэрт артыстаў опэры й эстрады, а ня нейкая няўцямная “пастаўноўка” пад назвай “Канцэрт”. Некаторыя дробныя памылкі дапушчаны ў пераліку пэрсанальнага складу опэрнай трупы (с. 21), які аўтар узяў з газэтнай публікацыі. Так, пад “Д. Самохйным”трэба разумець артыста Дзьмітрыя Салохіна, пад “Я. ІДетйхйн”— артыста Яўгена Шаціхіна, пад “М. Гарф”— піяністку Марыю Гарпф. Міхаіл Блізьнюк падае цэны на квіткі ў тэатар, але ў сапраўднасьці яны вельмі адрозьніваліся залежна ад таго, драма гэта, ці опэра, ці канцэрт, ранішні ці вячэрні спэктакль, прэм’ерны ці шараговы. Па сутнасьці, згаданымі зьвесткамі абмяжоўваецца аповед пра Менскі гарадзкі тэатар. Варта сказаць, што аўтар прыводзіць яшчэ надзвычай цікавыя ўспаміны Міколы Счансновіча, абсалютна не спасылаючыся на іх паходжаньне, — пасьлядоўная кампілятыўнасць як мэтад, — тады як успаміны актора былі выдадзеныя яшчэ ў 1976 г. у Менску асобнай кнігай. Гэта ці не адзіная згадка ў савецкай мэмуарыстыцы тэатру пад нямецкай акупацыяй — разгорнутая, хоць і шмат у чым асьцярожная. У дадатку да тэмы Менскага гарадзкога тэатру Міхаіл Блізьнюк прыводзіць гісторыю аднаго зь яго музычных кіраўнікоў — выдатнага беларускага дырыжора й кампазытара Мікалая Клаўса. Гледзячы па ўсім, аўтар пабудаваў яго складаную, надзвычай драматычную біяграфію на матэрыялах інтэрнэту, тады як у Беларускім дзяржаўным архіве кінафотафонадакумэнтаў захоўваецца матэрыял зьмястоўнай гутаркі музыказнаўцы Вольгі Брылон зь Мікалаем Клаўсам, а ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры й мастацтва маецца асобны фонд кампазытара й дырыжора. Блёк невялікай інфармацыі пра беларускую рэдакцыю радыё, якое вяшчала з Бэрліну (с. 260), не нясе нічога новага, да таго ж пераважна складаецца з успамінаў Міхася Забэйды-Суміцкага пра тое, як яму ўдалося адмовіцца стаць кіраўніком гэтай рэдакцыі. Застаючыся верным сваім прынцыпам, аўтар не спасылаецца на паходжаньне прыведзеных успамінаў. У блёку пра дзейнасьць беларускіх калектываў і асобных артыстаў пад эгідай “Вінэты” і ў лягерах для перамешчаных асобаў у Нямеччыне ў канцы вайны й пасьля яе завяршэньня Міхаіл Блізьнюк распавядае пра дзейнасьць тэатральнай гастрольнай групы “Жыве Беларусь”, пра лёсы Аўгена Кавалеўскага, Барбары Вержбаловіч (якую ён пасьлядоўна называе Варвара), Ірыны Жылінскай і Міколы Шчаглова. He ўтрымаўся аўтар ад доўгай цытаты з кнігі ўспамінаў Галіны Руднік “Птушкі пералётныя” (цытаты ажно на пяць старонак). А вось даволі ёмістыя нарысы пра беларускіх артыстаў на чужыне зьвяртаюць на сябе ўвагу й навізной фактаў, і паўнатой, і стылем. Так, вельмі каштоўным зьяўляецца матэрыял пра Волыу Лука (Ачыновіч), артыстку опэры (лірыка-каляратурнае сапрана), абсалютна невядомую на радзіме. Салістка Менскага гарадзкога тэатру, пазьней Баварскага радыё й некаторых нямецкіх опэрных тэтраў — пра яе амаль ніхто не пісаў, за выключэньнем хіба што сучаснага расейскага праваслаўнага публіцыста зь Мюнхэну Анатоля Халадзюка. 3 гэтае ж прычыны ёсьць унікальным і матэрыял пра танцора беларускага паходжаньня Васіля Міхайлава. Куды больш вядомыя на радзіме Пётра Конюх і Павел Пракапеня. I калі тэкст пра Конюха не нясе нейкай новай інфармацыі, то нарыс пра Пракапеню надзвычай зьмястоўны й нават захапляльны, як і сам лёс гэтага артыста. Творчы мэтад Міхаіла Блізьнюка зразумелы й шмат у чым даравальны — надзвычай шмат задачаў пастаўлена, можна сабе ўявіць, як доўга й аддана працаваў аўтар над сваёй у цэлым вельмі сымпатычнай Пра беларускіх артыстаў у расейскім выданьні кнігай. Дадамо, што Міхаіл Іванавіч Блізьнюк у жыцьці называе сябе пісьменьнікам, і гэта шмат што тлумачыць. Беларускаму ж чытачу варта быць асьцярожным, хоць і хочацца падзякаваць аўтару за ўвагу да беларускае праблематыкі. Аляксандар Сьлесараў Менск НОВЫ ДАКУМЭНТАЛЬНЫ ЗБОРНІК АБ ЦАРКОЎНЫМ ЖЫЦЬЦІ БЕЛАРУСКАЙ ЭМІГРАЦЫІ Мікалай (Мацукевіч), архіяпіскап. У малітве за Беларусь. Творы/ уклад., прадмова, камэнтары Юрыя Гарбінскага. Нью-Ерк—Люблін — Варшава: БІНІМ, Факультэт Паліталёгіі Ўнівэрсытэту Марыі Кюры-Складоўскай, ІСПАН, 2017. Т. 1. — 862 с. Найважнейшай умовай пасыіяховага разьвіцьця й дабрабыту кожнага народу зьяўляецца наяўнасьць у яго нутранага адзінства, абумоўленага адзінствам культуры, сьветапогляду й рэлігіі. Дваццатае стагодзьдзе прынесла беларускаму народу ня толькі магчымасьць стварэньня незалежнай дзяржвы й адраджэньня нацыянальнай культуры, але й шмат выпрабаваньняў, зьвязаных з сусьветнымі войнамі, зьменамі палітычных рэжымаў, савецкім таталітарызмам і эміграцыяй у заходнія краіны. Ад’езд у першай палове 1940-х гг. вялікай колькасьці беларусаў у Заходнюю Эўропу, а затым і ў Амэрыку выклікаў спыненьне на дзесяцігодзьдзі іх сувязяў з роднай краінай. Гэты разрыў зрабіў недасягальным ажыцьцяўленьне любых формаў узаемадзеяньня паміж разарванымі часткамі адзінага народу. Гэткае выпрабаваньне для беларусаў замежжа было ўзмоцненае выклікам іх нутранаму адзінству. Існаваньне шматлікіх супярэчнасьцяў нарадзіла палітычныя й царкоўныя разьмежаваньні, што пазбавілі беларускую дыяспару магчымасьці праводзіць адзіную палітычную лінію, кансалідавана разьвіваць і рэпрэзэнтаваць нацыянальную культуру, уладкоўваць царкоўнае жыцьцё. Праблема адсутнасьці ўзаемаразуменьня й духоўнага адзінства паміж беларусамі ў розных краінах існуе й сёньня. Усьведамленьне неабходнасьці дасягненьня страчанай еднасьці патрабуе пошуку шляхоў для яе здабыцьця. На наш погляд, першым і найважнейшым крокам у кірунку да еднасьці беларускага народу зьяўляецца вывучэньне беларусамі ў мэтраполіі гісторыі й культурных дасягненьняў беларускай эміграцыі. Гэта таксама датычыць і пытаньня царкоўнай еднасьці паміж праваслаўнымі беларусамі. Праваслаўныя ў Рэспубліцы Беларусь адносяць сабе да Беларускай праваслаўнай царквы, якая знаходзіцца ў кананічнай еднасьці з Маскоўскім патрыярхатам. У той жа час з канца Новы дакумэнтальны зборнік аб царкоўным жыцьці беларускай эміграцыі 1940-х — пачатку 1950-х гт. значная частка беларусаў замежжа адносяць сябе да Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ), а некаторыя належаць да Канстантынопальскага патрыярхату.