КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ганна Навасельцава I ЧАРАМ СНІЦЦА ЧАЛАВЕК... Міфалагічныя апавяданні Віцебск Віцебская абласная друкарня 2016 УДК 821.161.3-32 ББК 84(Бен-44) H15 Навасельцава, Г.В. H15 I чарам сніцца чалавек...: міфалагічныя апавяданні / Ганна Навасельцава. — Віцебск : Віцебская абласная друкарня, 2016. — 272 с. ISBN 978-985-534-098-1. Кніга складаецца з шэрагу міфалагічных апавяданняў, якія раскрываюць чароўны свет замоў, паданняў, казак, дзе мажлівыя незвычайныя стасункі паміж чалавекам і прыродай, дзіўныя здарэнні і чарадзейныя вьшрабаванні. Галоўныя героі — міфалагічньтя істоты, боствы старажытных славян, легендарныя персанажы — маюць містычнае паходжанне ці надзелены выключнымі якасцямі. Чары і каханне, схаваныя ў мінулым ці пазамінулым, таксама таямніца, прадказанне і запавет ствараюць адметную фантастычную рэчаіснасць, знаёмства з якой зацікавіць як аматараў жанру, так і піырокае кола чытачоў. УДК 821.161.3-32 ББК 84(Бен-44) ISBN 978-985-534-098-1 © Навасельцава Г.В., 2016 ©Афармленне. УПП “Віцебская абласная друкарня", 2016 ЗМЕСТ ПРАДМОВА 4 Высокая ліпіна 6 Бусліч 16 3 бяздоннага багацця 24 Следавікі, следавікі 40 Вужыная каралеўна 51 На векавечных межах 68 Бурлівая крыніца 89 Папаратнікавыя каменьчыкі 104 Рабінавае сонейка 121 Анчутка-Анчутка 129 Зюзіч 146 Залатыя яблычкі 158 Ягіня 166 Паўночнік 178 Недарэка 195 Лесавік, вадзянік, палявік 212 Сапраўдныя асілкі! 238 ПРАДМОВА 3 творчасцю Ганны Навасельцавай знаёмы вельмі даўно. Падчас працы рэдактарам прозы часопіса “Маладосць” давялося прачытаць некалькі апавяданняў, а пазней і аповесць. Дарэчы, усе творы таленавітай віцябчанкі былі змешчаны ў названым выданні. Шматгранны казачна-легендавы, міфалагічны свет Ганны Навасельцавай не можа не звярнуць увагу аматараў роднага слова. Творы пісьменніцы адразу зачароўваюць, ахутваюць дабрынёй, удзячнасцю і павагай да роднай зямлі. Адухоўленасць прыроды, чароўны свет замоў, паданняў, казак, дзе рэалістычнае мяжуе з містычным і дапаўняе адно другое, — усё гэта стварае ілюзорны сусвет, у які верыш, у які хочацца патрапіць хоць у снах. Легенды, паданні, казкі — гэта тая жыццядайная крыніца, без якой не можа існаваць ні адзін народ, ні адно пакаленне. Гэта духоўнасць бачання, якое зберагалася стагоддзямі, перадавалася ад бацькоў дзецям, захоўвалася на генетычным узроўні і з’яўляецца, вобразна кажучы, крэўнай “прапіскай” пэўнага чалавека на пэўнай зямлі. Варта памятаць, што міфатворчасць — найважнейшая функцыя фантазіі, фальклору, паэзіі і іншых відаў мастацтва. Міфалагічныя вобразы і матывы багата прадстаўлены ў творчасці Ганны Навасельцавай. Каб у гэтым пераканацца, дастаткова прачытаць апавяданні “Бусліч”, “3 бяздоннага багацця...”, “Вужыная каралеўна”, “Лесавік, вадзянік, палявік”. Асабліва хочацца звярнуць увагу на тое, як пісьменніца па-майстэрску, але далікатна робіць сінтэз народнага і своеасабліва рэфармуе традыцыйнае светабачанне, напаўняе яго сучаснымі рэаліямі. Шчыра кажучы, мяне вельмі здзівіла і захапіла проза Ганны Навасельцавай. Шмат гадоў працуючы ў літаратурных выданнях краіны, я ці не ўпершыню сустрэўся з такой прафесійна-каларытнай прозай. Менавіта таму пасля першых публікацый у часопісе “Маладосць” я параіў аўтарцы звярнуцца са сваімі творамі ў рэдакцыю часопіса “Полымя”, штотыднёвіка “Літаратура і мастацтва”, што і было зроблена. Таму з’яўленне апавяданняў Ганны Навасельцавай у гэтых выданнях было заканамерным. Калі чытаеш рукапіс падрыхтаванай кнігі, увесь час не пакідае адчуванне, што ты (у дадзеным выпадку я) вярнуўся ў далёкае дзяцінства, у свет блізкіх табе людзей, якія некалі распавядалі вечарамі нам, дзятве, паданні і легенды, казкі і небыліцы пра вадзянікоў, хатнікаў, чарадзеяў ды цмокаў... I яшчэ, пісьменніца таленавіта, чуйна падбірае кожнае слова ў абмалёўцы вобразаў, стыхій, характараў. Яна выкарыстоўвае шмат адметных, часам падзабытых слоў, не цураецца ўплесці ў тканіну сказа ёмкі дыялектызм, які ўпрыгожвае, насычае апавяданне. Без перабольшвання зазначу; кніга Ганны Навасельцавай — адметная з’ява ў айчыннай літаратуры, яна зацікавіць не толькі дарослых чытачоў, але і моладзь, вучняў старэйшых класаў. Стане добрым дарадчыкам у пазнанні, спасціжэнні і асэнсаванні бязмежнага багацця беларускага фальклору. Анатоль Казлоў, рэдактар аддзела “Замежная літаратура” ў “Нёмане”, празаік, сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі ВЫСОКАЯ ЛІПІНА Апавяданне-ўспамін У нашым двары шумела высокая таямнічая ліпа. Была такой вялікай-вялікай, колькі я памятаю сябе. — Ліпіна... — задумліва казала пра яе мая бабуля ды глядзела, як пад яе шырокім ценем у сонечны дзень хаваецца ледзьве не ўся хата. — Ліпіна... — паўтарала я ўслед, адчуваючы нешта важнае, нявыказанае, але такое цікавае, чаго тады і зразумець яшчэ не магла. Ды гэта чамусьці здавалася вельмі патрэбным — зразумець... — Складайце сена пад ліпіну. Там яго дождж не замочыць, — нярэдка чула тады, калі не хадзіла яшчэ ў школу. Глядзела, як бабуля, мама і тата насілі прыхапкам сена з-за блізкага саду. — Як не замочыць? Зусім? — кожны раз сумнявалася. Пра тое, што дажджавыя кроплі ўсё ж прабіваюцца праз густыя лісты нават самых важных дрэў, я тады ўжо ведала. — He замочыць. Зусім. Глядзі, якая яна вялікая... Ліпіна сапраўды гордай верхавінай узвышалася над усім наваколлем. Мізэрна маленькімі побач з ёю рабіліся старыя яблыні, што раслі ў нашым садзе, яшчэ меншымі — калючыя грушы на ўзмежку. Стоячы тут жа, у двары, цяжка было згледзець усю зялёную каралеўскую крону, якая ледзьве ўгадвалася за першымі ад зямлі разлапістымі галінамі. I толькі адна суседская бярэзіна была з ліпай амаль упоравень. Калі ісці да вёскі з балота — ад Працукеўшчыны — і падняцца на ладны ўзгорак, праз які бяжыць дарога, то, пакуль не відаць яшчэ стрэхаў хат, сустракаюць здалёку, нібы два волаты-вартаўнікі, бярэзіна і ліпіна. Танклявая суседка вяглядала сціпла, неяк па-беламу самотна побач з моцнай прысадзістай ліпай. Магутная ліпнёвая постаць адразу запыняла мой позірк і, як думалася тады, выклікала захапленне ва ўсіх і кожнага. Можа быць, таму, што ў трывалым ліпавым ствале было дупло з пчоламі, якія злівалі свой голас з ліпнёвым пошумам у гарачы летні час, можа быць, таму, што кратала яна галінай маё акно, a можа быць, таму, што была такой вялікай адна на ўвесь свет, — але высокая ліпіна адразу паланіла маё дзіцячае ўяўленне. — Бабуля, а колькі ліпіне гадоў? — Унучачка, а каб я ведала, — казала мне маміна мама. I, памаўчаўшы, дадавала: — Колькі жыву, стаіць яна такой вось, як цяпер... Уга, такая, як цяпер... Я глядзела на моцны вузлаваты корань, што ля самага камля вытыркаўся з зямлі, на шэрую і такую шурпатую кару, што ў яе глыбокія шчыліны можна было хаваць розную цацачную драбязу. Верыла і не верыла. Такая, як цяпер! — Хто ж яе пасадзіў? — Ды нехта ж пасадзіў. Той, хто хаты будаваў. Хацеў ладу ды спакою. — Гэту хату, бабуля? Тваю? — Можа, што і маю... Дык як жа гэта?.. Хата, абшаляваная дошкамі, з новай вялікай верандай проста не магла быць роўнай векам з ліпінай. Кожны год бацькі фарбавалі сцены, а зусім нядаўна быў перакрыты новым шыферам дах. Дагледжаная, уладкаваная, бабуліна хата выглядала такой радаснай і новай, што здавалася сама меней ліпінай праўнучкай... — А ты ведаеш, хто будаваў тваю хату, бабуля? — Пайшла замуж за твайго дзеда. Хата ўжо была збудаваная... Ліпіна лагодна глядзела на хату, сузірала ўсё наваколле і была таямнічай, зразумела, не толькі з-за сваёй вышыні. Салодкім ліпавым кветам пахла дажджавая вада, калі весела бегла са стрэх. — Глядзі, як стрэх бяжыць, — паказвала мне бабуля. Паглядзець сапраўды было на што. Жоўтыя ліпавыя кветкі, густа ўпаўшы з дрэва на блізкі дах, паціху збягалі з вадой на зямлю. I там, дзе са страхі весела капала, усё роўна высцілала- ся ліпнёвымі карункамі. А пакуль тыя карункі рабіліся ладнымі, так добра паціху набраць з-пад страхі ліпнёвай вады. Проста ў прыгаршчы. Салодкай, як мёд. Пэўна ж, ад ліпавага квету. Можа, ад таго мой улюбёны час — ліпень... Пара ліпіны, цёплых навальнічных дажджоў ды салодкіх пчаліных кветак... Тады, калі спорныя дажджы ападалі на ліпіну, якая згодна цягнула галіны да хмар, аднойчы зусім нечакана прыйшло разуменне, што адкрыты свет такі вялікі-вялікі... Усяго і не згледзець. He надзівіцца ж адразу на ўсе цуды. А пачалося ўсё проста. Бацька пайшоў рабіць мне арэлі. — Віця, пачапі дзяўчыне гуталку, — сказала яму бабуля. — Гуталка, — пачула я тады незразумелае слова. I што мне хочуць пачапіць, у мяне зусім не спытаўшы? Тут я ўжо не адстала ні на крок. Таму і ўбачыла ўсё сваімі вачыма. На самую нізкую, даўжэзную, як волатава рука, галіну нашай ліпіны была двойчы перакінута вяроўка. Знізу, ля зямлі, да вяроўкі лёгка прыладзілася невялікая дошчачка. — Вось і гуталка гатовая... I што далей? Усё? Я ледзьве не расплакалася ад крыўды і расчаравання. Гэтая дошчачка на вяровачках і ёсць дзівосная гуталка?.. — Ну чаго ты? Сядай пагутайся. Глядзі, як трэба... — абступілі мяне бацькі. — Глядзі, усё проста... Штурхаешся нагамі ды нахіляешся назад, тады гуталка пайшла наперад. А калі гуталка так ідзе, тады нахіляйся сюды ж, і гуталка пойдзе назад. Рухайся такім ладам ды не пускай вяроўкі. I не бойся. Цябе ж ліпіна трымае... Ліпіна сапраўды моцна трымала і мяне, і маю гуталку. Я адчула гэта адразу, як толькі з першага майго штуршка гуталка няпэўна тарганулася наперад. Трохі ямчэй пайшла назад — і зноў штуршок, і зноў наперад. Мне здалося, што ў такт гуталцы ціха падрыгвае зямля, і хата, і неба. Усё-ўсё побач... Спакойна стаяла адна ліпіна, падавала, 6ы з некім вітаючыся, нізкую галіну-руку. А тая рука трымала маю гуталку. Трымала спакойна і проста... Праз галіну-руку прабіваліся касыя сонечныя промні. I адсюль, з гуталкі, я паверыла ў паважны спакой, у нейкую зусім жывую, трывалую пэўнасць. Цікаўныя іскрыстыя праменьчыкі сям-там прабягалі праз ліпавае лісце, і, чарговы раз спрабуючы адштурхнуцца мацней, я неяк незразумела адчула, што недзе недасяжна высока ліпіна абдымаецца з сонцам. Цёплыя сонечныя промні цесна спляталіся з галінамі, а галіны цягнуліся ўгору, да промняў, усё вышай і вышай... Лёгка, добра, згодна. Ліпіна не баялася вышыні. Ліпіна абдымалася з сонцам.