I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
Знік зманлівы прывід. Спалохана супыніла свой гаманлівы карагод нячыстая сіла. Глядзіць на хіжыя здані, што паплылі па купчастым балоце ўслед за царэўнай-гадзюкай.
— Хто яна? Чаму я ніколі не чуў пра яе?
I мовіць мне ў адказ аброслы мохам стары-стары пушчавік:
— Радуйся хоць гэтаму, чарадзею. Бо хто сустракае яе, той ужо не ходзіць па нашай зямлі...
Згодна сукланіліся астатнія нячысцікі, маўляў, калі сустракаем яе, тады не маем сілы ў сваім валадарстве.
— Як можаце вы ды не мець сілы? Дык хто ж яна, для якой няма чараў?
— Мы не ведаем. Яна старэйшая за наш свет...
А я ведаю. Нахіляюся да развязанага меха, дзе засталіся разбітыя знічкавы люстрынкі-друзачкі. I вас укінуў сюды Пярун-грамаўнік. Каб не спакушаліся людзі марнай надзеяй, каб не спадзяваліся на тое, што наўрад ці хоць некалі станецца.
— Вы разумееце, нячыстыя, што гэта жорсткасць? Пакуль адзіная, учыненая ім, якую я бачыў на свае вочы.
He разумеюць, маўчаць нячыстыя. Бяру ў рукі ясныя люстрынкі. Цёплыя яны, нібы жывыя. Нібы таксама хочуць вызваліцца з гэтага чарадзейнага меха. Я вам дапамагу... За тое, што разбіліся на маёй зямлі, за тое, што невінаватыя. Трэба паверыць...
Нядоўга паклікаць чары, аддаць ім усю моц чалавечай душы. Хай накрые навальнічным гневам зямлю. Прыходзь пад водгулле ляскатлівых стрэлаў, Пяруне. Скажы мне грозна:
— Ганьба табе, чарадзей, што выпусціў усю гэту брыду. За гэта хадзіць табе па зямлі давеку, збіраць усё тое, пакуль дачыста не збярэш.
I кінуў мне на плечы свой чарадзейны мех. Я ж табе не змаўчаў:
— А за тое, што выпусціў спадзяванне-надзею?
— Лепей было б табе не ўспамінаць пра гэта. Але як пажадаеш... Памятаць табе ўсё, ізноў, ізноў нараджаючыся. Ніколі не страціць надзеі. Ды пакуль ходзяць па белым свеце няшчасці, хваробы, звады, пакуль хаваецца недзе мая варагіня -царэўна-гадзюка, будзе імклівае спадзяванне ад цябе ўцякаць. Разбівацца, як твая ўлюбёная зорка...
Абяцаў так ды знік у непраглядных хмарах. Мінулася навальніца, і зноўку гляджу на зямлю ў промнях сонца. Я, Бусліч, я вечны, як белы свет, як гэта зямля. Зямля ў слядах мінулага, якія адкрывае мне ўсёвідушчы позірк. Прыгожая, ясная, чыстая... Такой белай-белай вяртае яе мая людская памяць. He сумняваюся, бо зноў і зноў перажываю гэта кожнае птушынае жыццё, калі нясуць мяне белыя крылы ў высокае неба. Адтуль жа бачна ўсё... Лясы. Палі. Азёры. Мяккі спеўны верас, які так трывожна кратаць лёгкім крылом...
Мяне любяць, і клічуць, і берагуць. Ды і сам я гарнуся да людскіх хацін, некалі ж быў чалавекам. Будую ля хат свае буслянкі ды гляджу пільным усёвідушчым позіркам, што робіцца ў людзей на сэрцах. Я разумею іх, я ж некалі быў гэтакім жа. А цяпер... Чорны мех застаўся на маіх плячах. Збіраю цёмную брыдоту, гляджу, каб не тулілася яна да людзей, не падманвала, не здзекавалася. I шукаю, шукаю царэўнугадзюку, якая ад мяне хаваецца, якая мяне баіцца.
Я ведаю, што некалі яе знайду, што некалі яе злаўлю, як ведаю свае крылы. I тады знікнуць з белага свету няшчасці, хваробы, звады. Усё тое, што не дае людзям жыцця... Таму і слухаюцца маіх крылаў вятры, пасланцы Перуновы. А ён памятае мяне, ніколі не ўдарыць у маю буслянку... Моцна гаспадару над усімі яго вятрамі, якія лятуць па-над маёй зямлёй. He пускаю буры, ацішаю навальніцы. Клічу лёгкія хмары з вясновымі цёплымі дажджамі. Я ж люблю яе, маю белую зямлю. Я — Бусліч. Таксама белы...
3 БЯЗДОННАГА БАГАЦЦЯ...
Легендавае
Пявун-звон трымцеў ціха, тужліва. Як жаліўся ды плакаў, як шкадаваў! Пра што? Я не мог яго зразумець. Хоць і бачыў тое самае, чуў тое самае, перажыў тое самае...
— He падманвай сябе! Як ты можаш нешта перажыць? — гэга мне азываецца з бяздоннай глыбіні, угадаўшы таемную думу,
Можа стацца, што і не зусім таемную. Ды і чаго таіцца? 3 таго, што быць нам давеку рознымі? Часам такім паразумецца прасцей, як самым блізкім.
— I не думаў падманваць, — шапчу з верасамі ў адказ. — Толькі не жалюся, не плачу. Хопіць і табе ўжо нудзіцца. Проста падумай, пачакай.
— He веру, не веру табе! — гнеўна трымцяць азёрныя хвалі, не хаваюць сваёй нязгоды.
1 смешна робіцца тады. Так, як было ў самым пачатку...
— Бом, бом, бом! Ну і з чаго мы смяёмся? 3 саміх сябе?
А чаму б і не? Ты ж не засмяешся. Хоць і спеўны, хоць і гаваркі. Ды не ўмееш заходзіцца звонка...
— Умеў' Некалі... А ты ж маўклівы, ты ж пануры...
— Я не заўсёды быў такім.
— Я памятаю. Бом, бом, бом! Памятаю'
I мне таго не забыць. Толькі якое ў гэтым шчасце? Паўсталі курганы, задымелі ціхімі верасамі там, дзе я некалі прайшоў. Веліч ды ўзнёслы спакой калышуцца ветрам, як азёрныя хвалі. Там яднаювда і радасць, і боль... Гэта я. I я б хацеў пазбавіцца гэтага. Адно ніколі не змагу, як ты не зможаш пазбыцца песні.
— He змагу, бо не хачу! — выгукваеш мне ў адказ.
— He веру табе!
I тады смяешся ты, звонкагалосы. Добры. Ціхмяны. Лагодны. He такі, як я. Ды ўсё ж не з тых, якія даруюць. Мы абодва і прабачалі, і каралі. I забываліся пра тое. А ці адмо-
віліся ад гэтага? He ведаю... Пявун кажа мне зноў, што ўжо пазбыўся летуцення і спачування. А я зноў яму не веру... Занадта доўга бачыў, занадта доўга ведаў... Ды і сам ты ці верыш, ясны?
— А што не верыць? Успомні, як з’явіўся княжы курган...
— He забыў. Ды ці не быў гэта адзіны раз, калі на крыўду ты азваўся крыўдай?
Помню, як ты спяваў-звінеў над слаўным горадам. I сам быў жаданым, і сам стаўся слынным. Цябе слухалі, твайго голасу чакалі. Акрыляў, спавядаў, будзіў... Азываўся ў самых прарочых сэрцах. Ды і як не з таго ў самога цябе забілася сэрца... Жывое, чулае.
— He, ніколі не займее сэрца жалезны звон...
Пярэчыш мне. А ўсё ж я думаю, што абудзілася ў табе сэрца. Іначай чаго ж ты спужаўся, як прыйшоў той грозны ваяр... Хоць не, зусім ты не баязлівец. Спудзіўшыся ад нечаканасці, не змаўчаў, а стаў клікаць абаронцаў горада. I яны пачулі цябе.
— Нядоўгай была абарона...
— Вось, чуеш сам сябе? I дагэтуль памятаеш, і дагэтуль шкадуеш... Значыць, маеш сэрца. Ці зноў мне, твайму вечнаму саперніку ды зласліўцу, веры не дасі?
— А што верыць ці не верыць?.. Ты ж там быў, усё бачыў.
Гэта праўда. Я быў і бываю ўсюды, дзе ўспыхвае бойка. A тады звінеў і на сценах, і ў дзядзінцы. Кароткае адчайнае змаганне, яшчэ больш упартае ад таго, што прыйшлі адна да адной няроўныя сілы. Накацілася чужынская, злавесная, вынішчальная. Бясконцая, нібы азёрныя хвалі. Паўстала супраць яе нам абодвум блізкая... Узялася за зброю тая, што не ўмела нападаць, а толькі баранілася ды не хацела саступаць... Я памятаю тых, хто быў з ёю. Што ж з таго, як было іх мала? Але яны перамаглі.
— Іх перамаглі, ты хацеў сказаць...
— He, зусім не памыліўся. Можна перамагчы, паміраючы. I можна стаць назаўжды зганьбаваным ды пераможаным, застаўшыся жыць.
Веру, што цяжка табе гэта зразумець. Вось чаму мы такія розныя. Але ж якая ўчынілася тады бойка! Тыя чужынцы былі і моцнымі, і рашучымі, I не аднойчы лёгкім наступам бралі горад. He сумняваліся, што ды як рабіць... Але ж такога прагавітага змагання, не, зусім не чакалі. Былі здзіўлены. А я даўно ўжо ўведаў, што здзівіць — значыць перамагчы. I доўга-доўга пасля не бачыў я такой смеласці...
— Сапраўднай смеласці?
— I не пытайся. Табе ёсць чым ганарыцца. Ёсць што славіць у песні.
— Я і славіў. He маўчаў, пакуль хоць хто заставаўся жывы. Каб чулі яны, каб спадзяваліся...
— О так! У той дзень я чуў цябе ўсюды.
Але загінуў апошні з абаронцаў, і ты замаўчаў. Ціха. Жалобна. Скрушна. Так, як цяпер плачаш... Ты не вытрываў. Ды што я кажу? Зможаш-здолееш усё, вечны, жалезны... He змагло ў той дзень тваё жывое сэрца...
— He змагло...
Той злавесны волат пачуў цябе. Пазнаў у тваім голасе выклік, зразумеў непакору. He мог адчуваць сябе пераможцам, пакуль ты быў... Проста быў па-над сваім светам. I таму загадаў скінуць цябе са званіцы, утапіць у глыбокім возеры. Каб назаўжды пазбавіць голасу зваяваны горад...
— Толькі ці можа ўтапіцца жалезны?
Ты не ўтапіўся. Салёнай зрабілася вада ад слёз. Ці гэта яны трымалі цябе? I не магло паглынуць твой звон вялікае возера. He змагло выпіць твой голас... Адчайна разліваў ты свой гнеўны неспакой, калі ў непрагляднай глыбі хавалася сонца. Клікаў чары, адкрытыя толькі табе... Уцякалі ад скаргі-звону ў пунгчанскія нетры ўсе жывыя... Як адчулі тое, што здарыцца...
— Здагадаліся пра мой намер...
Толькі яны, злавесныя, не маглі здагадацца. Ці былі яны жывымі? Зусім не былі... Дыхалі, хадзілі, рабавалі... Шукалі золата-срэбра... I знайшлі, каб застацца з ім навечна...
— Бом, бом, бом! Багаты горад. Нямала ўсяго...
Ды ўдаўся багаты яшчэ і помслівым. Чорным шарам лётала апоўначы па спустошаным горадзе чума. He шукала багаццяў. He глядзела на іх, нежывых... Адно рабіла так, каб сталася ўсё правільна. He ўтрымае жыцця той, хто нішчыць жыццё... Толькі дагэтуль цяжка мне даўмецца, як ты, добры, спагадлівы, адданы Сварогаву вітанню жыцця, змог даклікацца Чарнабогаву служку. Бо скажу па шчырасці: я баюся яе. I не аднаму мне страшна глядзець на тыя доўгія кашчавыя рукі...
I я баюся яе. He цярплю. He выношу. Таму і чую яе крокі за многія вёрсты.
— Мог бы мне і прызнацца...
— Няма ў чым. Павер.
— He, зноў не веру.
— Значыць, не пакінеш зласлівіць.
— He, і не падумаю ўганараваць цябе спакоем... He будзе спакою табе!
Азываецца звонам самае пявучае возера. I тады ад вясёлых перазоваў прачынаюцца сінія вочы зямлі. Глядзяць табе ў душу. Як быццам кажуць, што не забудуцца на твае шляхіпадарожжы ля іх, вечных. Што ніколі не забудуць цябе, колькі б часу не мінулася... He хочуць цябе забыцца, не хочуць цябе пакінуць. Навошта ім спакой? Радыя ўсім песням, якія зможа стварыць чалавечае сэрца...
He забывайцеся, не трэба. Што мне вам сказаць? Як не жадаў, так і не жадаю спакою. Звоняць сінія званы. Звоняць-будзяць... I тады зноў пытаецца ў мяне самы чарадзейны з усіх:
— Той злавесны ваяр, які ўцёк, кінуўшы ўсе нарабаваныя багацці, ён баяўся ў сваю астатнюю хвіліну?
Што мне сказаць... Уцёк, кінуўшы ўсё золата-срэбра, дзеля якога прыйшоў. Пабег, страціўшы ўсіх, з кім хацеў падзяліцца. Ці былі ў яго чалавечыя пачуцці? Пэўна ж, былі. Сябры, з якімі ён хадзіў у паходы, ваяваў гарады, — ягоная сіла ды вера... Якая? У што? Я б мог расказаць, ды не хачу дадаваць большай скрухі...
КНІГІ ОНЛАЙН
