Міхаіл Чэпік
Выдавец: Беларусь
Памер: 98с.
Мінск 2021
9 Партрэт напісаны ў 1970 годзе (палатно, алей), захоўваецца ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь.
12
Паўлам Масленікавым, пасля — народным мастаком Украіны Яўгенам Лысікам. Выхад творчай энергіі Чэпіка ўвасобіўся ў станковым жывапісе і акварэлі.
Міхаіл Чэпік стварыў свой некананічны вобраз Мінска, і тут ён — паплечнік Мая Данцыга, больш лірычны яго паслядоўнік. Чэпіку ўдавалася знайсці нечаканыя ракурсы — цэлыя панарамы горада, часта з вышыні птушынага палёту, быццам з апошняга паверха опернага тэатра, дзе знаходзіліся тэатральныя мастацкія майстэрні. Мастак здолеў улавіць прыцягальны «genius loci» (дух месца) у савецкім новым Мінску. У яго замалёўках і акварэлях паўстае сталіца 1960—1980х гадоў, якая актыўна разбудоўвалася, змянялася літаральна на вачах: знікалі драўляныя баракі, козы і каровы, што папросту пасвіліся ў гарадскіх скверах, вырасталі новыя магістралі і вуліцы, з’яўляліся бетонныя набярэжныя Свіслачы. 3 захапленнем мастак вядзе хроніку гарадскіх новабудоўляў, як асабісты боль перажывае знос старой Нямігі ў 1970я гады. Потым (у канцы 1970х) распачалося будаўніцтва метро, новых мікрараёнаў (карціна «Век сямнаццаты, век дваццаты», 1989). Чэпік пешшу выхадзіў увесь горад, які тады быў вельмі кампактны, надзвычай зялёны, назіраў і замалёўваў яго ператварэнне ў зусім новы «сацыялістычны горад». Але мастака цікавіць і асаблівая аўра сталіцы, і змены надвор’я (карціна «Мінск. Свіслач. Шэрань», 1964), і эфекты электрычнага асвятлення, якія надаюць святочны настрой Круглай плошчы (цяпер — плошча Перамогі), і восеньская прыгажосць паркаў панад Свіслаччу, і ўсход сонца ў горадзе з вышыні даху опернага тэатра. Звыкласць і будзённасць, рэальная шэрасць цагляных пяціпавярховікаў і бетонных панэлек 1960х гадоў ператварыліся ў Чэпіка ў радасную святочную феерыю чароўнага горадамары. Няўжо гэта савецкі Мінск? Задаеш сабе пытанне, разглядаючы яго гуашы (як тэатральны мастак Чэпік любіў гэтую тэхніку) і акварэльныя накіды. Радасць і захапленне мірным жыццём пасля вайны, у якой пашчасціла выжыць, дамінавалі ў творчасці мастака да сярэдзіны 1990х гадоў.
13
У апошнія гады, ужо на пенсіі, ён працаваў штодзённа, стараючыся растварыцца ў прыгажосці прыроды, адкуль чэрпаў і спакой, і гармонію душы, і натхненне. У цяжкія 1990я гады мастака сталі мучыць наступствы ваеннай кантузіі — галавакружэнні, галаўныя болі. Вайна не дала забыць пра сябе: пехацінцам ён правёў некалькі сутак у балоце і на ўсё жыццё зарабіў сабе хваробу лёгкіх, празмерную нервовасць, адчувальнасць і эмацыйнасць, якія не дазвалялі яму прайсці міма параненай птушкі ці бяздомнай жывёліны.
Лепшыя карціны Міхаіла Чэпіка за бесцань скуплялі італьянскія галерысты ў гады буму на савецкае мастацтва. Страта веры ў запатрабаванасць высокага мастацтва, немагчымасць зарабляць толькі творчасцю, прагрэсуючая хвароба прывялі мастака да дэпрэсіі. Ён стаў нелюдзімы, змрочны і раздражняльны. Амаль перастаў выходзіць, зрэдку працаваў дома над малюнкамі, гуашамі малых памераў. За ўсё жыццё Чэпік меў дзве персанальная (юбілейныя) выставы — да 50 і 65годдзя з дня нараджэння, а да свайго 75годдзя ў яго ўжо не было ні энергіі, ні моцы зладзіць самую адказную выніковую выставу ў Палацы мастацтва. Міхаіл Чэпік памёр 22 лістапада 2000 года10.
У 2002 годзе прайшла пасмяротная выстава мастака, якая стала адкрыццём для многіх яго калег. Чэпіка называлі «мастаком свята», «з’явай», напісалі артыкулы вельмі тонкія і прафесійныя мастацтвазнаўцы — Віктар Шматаў і Барыс Крэпак. «Творы М. Чэпіка — гэта любоў і даверлівасць, пранізлівая чысціня і высакароднасць стаўлення да свету, дзіцячая ўлюбёнасць у прыгажосць гэтага свету. Гэта рух, напор, дэкаратыўнае ззянне колеру, урачыстасць гуку, вытанчанасць ліній. Нічога заблытанага, нервовага, цяжкага»11, — пісаў Барыс Крэпак.
Шчыра захапляліся творчасцю М. Чэпіка вядомыя мастакісучаснікі. Вось што казаў пра яго Леанід Шчамялёў: «Скажу, не перабольшваючы:
10 Пахаваны на Паўночных могілках у Мінску.
11 Крэпак Б. Бясконца добрае сэрца. Свет узвышаных мрояў Міхаіла Чэпіка // Культура. — 2014. — № 44. — С. 15.
14
Чэпік — унікальная з’ява ў сучасным беларускім жывапісе. 3 аднаго боку — маральная арганічная сціпласць, з другога — у вышэйшай ступені дынамічнасць, вострае сучаснае бачанне свету. Ён ніколі не спісвае натуру, ён памастацку асэнсоўвае яе. У кожнай яго рабоце ўвасабленне свету, у якім ён жыве, і стаўленне да гэтага свету, шчодрая і вялікая любоў да жыцця».
У Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь захоўваецца выдатная, але невялікая калекцыя работ мастака — 15 твораў жывапісу і 2 акварэлі, у зборах Беларускага саюза мастакоў і Нацыянальнага цэнтра сучасных мастацтваў Рэспублікі Беларусь — адпаведна 10 і 8 карцін 1960—1980х гадоў. Ббльшая частка яго спадчыны знаходзіццаў зборы сям’і мастака. У яго былой майстэрні — больш за тысячу твораў жывапісу, графікі, тэатральных эскізаў.
Пра Міхаіла Чэпіка пры яго жыцці было апублікавана некалькі артыкулаў у часопісах і газетах, выдадзены адзіны чорнабелы каталог яго персанальнай выстаўкі12. Сучаснікамі ён успрымаўся як арыгінальны мастак, але хутчэй «другога раду» — без узнагарод і званняў і быццам бы без асаблівых творчых дасягненняў. Пакуль няма альбома з творамі М. Чэпіка, як і яго карцін у экспазіцыях музеяў, выстаўкі яго твораў здараюцца нячаста. Невялікая выстава мастака прайшла ў 2008 годзе13. Але наступным пакаленням ужо цікавы «феномен Чэпіка» — мастака, які ішоў супраць патоку і здолеў у мастацтве стварыць свой уласны свет: чароўны, яркі, казачны, урачысты і выразна беларускі, які не пераблытаеш ні з чым.
Надзея Усава, мастацтвазнавец
12 Міхаіл Фёдаравіч Чэпік. Выстаўка твораў мастака. Каталог. / уст. тэкст Б. Крэпака.
13 Выстава называлася «Мой Мінск. Творы М. Чэпіка, прысвечаныя Мінску 1950 1980х гадоў» і праходзіла ў галерэі Л. Шчамялёва ў Мінску.
лхалл Чеплк — художнлк, который проявлял себя в разных качествах: как театральный художнлкдекоратор, кем он работал почтл всю свою творческую жлзнь, как графмкстанковлст л плакатлст, отллчный аквареллст, орлглнальный художнлкстанковлст, мастер ллрлческого пейзажа л тематлческой картлны, новатормонументаллст л смелый эксперлментатор в белорусской советской жлвоплсл. Он был унлверсальным художнлком л в то же время — творческой ллчностью с выраженным нацлональным млровоззренлем, лстлнным белорусом. Картлны М. Чеплка «На Купалье» л «Дударл» (1974), «Фест» (1975), «Хлебсоль» (1980), пейзажл с лзображенлямл архлтектурных памятнлков Беларусл сталл своеобразным глмном красоте родной землл. Художнлк владел прлрожденным оіцуіценлем монументальностл, которое, к сожаленлю, не было лспользовано в полной мере. Работая в разных влдах л жанрах лскусства, Чеплк в каждой своей картлне был непохож на себя, всегда орлглнальный, но с еіце необозначенным «сволм местом» в лсторлл лскусства Беларусл XX века.
Млхалл Чеплк не лмел нлкаклх званлй л наград, кроме массы благодарностей, внесенных в трудовую кнлжку, нагрудного знака Млнлстерства культуры л юбллейной медалл «За доблестный труд. В ознаменованле 100летля co дня рожденля Владлмлра Нльлча Ленлна»1. Да л сам художнлк, человек лсключлтельной скромностл, нлкогда не лмел нл желанля, нл намеренля прорваться на вершлну художнлческой лерархлл.
1 Гордллся только орденом Велнкой Отечественной войны II степенм.
16
Длстанцля временл, прошедшего co дня ухода Чеплка, дает возможность поразмышлять о его лскусстве, в котором он смог открыть чтото свое, узнаваемое, ллчное, что открыло ему дверл музеев л сделало его работы находкой для предусмотрлтельных коллекцлонеров.
Млхалл Флллпповлч (Млхась) Чеплк родллся 3 августа 1925 года в селе Залесье Лепельского района Влтебской областл. Мальчлшка лз белорусской глублнкл, сын неграмотной матерлкрестьянкл л деспотлчного отца, лмел энерглю л настойчлвость, чтобы проблться в столлцу, поступлть в Московское художественное учллліце лменл Каллнлна. Свою роль в этом сыграл сельсклй учлтель, который заметлл, что мальчлк аккуратно срлсовывает картлнкл лз букваря. Брат Нван куплл ему в городе краскл л карандашл. Учлтель л посоветовал Млхаллу это учллліце, которое готовлло мастероврезчлков для развлтля кустарных промыслов по обработке дерева л росплсл по нему. В 1939 году 14летнлй мальчлк поехал в Москву с деревянным чемоданом, сколоченным лз досок, л новымл полотнянымл штанамл. Деньгл на железнодорожный бллет ему дал председатель колхоза. В первый раз Млхалл не поступлл — заблудллся в городе, опоздал на экзамены. Его отослалл обратно, посоветовав больше рлсовать с натуры жлвотных, дома — все, что влдел в деревне. Год рлсовал л поступлл! Ночевал в чуланчлке на топчане у пожалевшей его сторожлхл учллліца, подрабатывал как мог. Ему далл прозвліце «мастак», потому что так он называл себя побелорусскл, пока не научллся говорлть на русском языке. В начале войны Чеплк уехал в г. Котлас (Архангельская область) к старшей сестре, потому что Беларусь была уже под оккупацлей. Работал художнлком в драмтеатре. В конце 1942 года его прлзвалл в армлю л направллл под Млнуслнск в 8й гвардейсклй стрелковый полк 4й длвлзлл 3го Укралнского фронта под командованлем генерала Р. Маллновского. В боях прошел юг Укралны, Молдавлл, освобождал Румынлю, Болгарлю, Серблю, участвовал в боях за Будапешт. В конце войны Чеплк был санлтаром в госплтале прл Южной группе войск под Веной. Он был впечатлен красотой заснеженных Альп, веллколепнымл замкамл л дворцамл Вен
17
грлл л Австрлл. Там художнлк наплсал свой первый послевоенный пейзаж, когда ему поручллл сделать лозунгл к выставке трофейной технлкл л далл немецкую бумагу л краскл такого качества, какого он нлкогда не влдел2.
Через два года после окончанля войны Млхась Чеплк вернулся в Беларусь. На трех его братьев мать получлла похоронкл. Война вошла в творчество художнлка, стала сквозной, но не главной темой творчества, как у многлх. За свою жлзнь Чеплк наплсал несколько пролзведенлй военной тематлкл, осознанно лзбежав кровавых батальных сцен. Бывшлй фронтовлк л санлтар, он знал настояшлй ужас, боль войны л вытеснял лх лз сознанля, воплоіцая войну прелмуіцественно в портретах ветеранов, лзображенлях военных памятнлков л разрушенных городов: «Портрет бывшего красногвардейца Й.П. Балтукова» л «1941» (1967), «Курган Славы» л трлптлх «Суровые времена» (1969), «У Памятнлка Победы» (1970), «К партлзанам» (1974), «За намл родная земля» л «Баллада о солдате» (1975), «За Родлну» (1985). Только в одной картлне — «Опаленная юность» (1975) — М. Чеплк лзобразлл плонерагероя Марата Казея в момент осуіцествленля лм своего подвлга за несколько млнут до глбелл, но сделал это настолько орлглнально, что такая слмволлческая трактовка образа до слх пор выглядлт новаторской.
КНІГІ ОНЛАЙН
