КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ндея. Мы говорлм о владычестве Росслл ллл православля. Этл лдел для нас, а не для поляков, л мы самл употребляем лх названле нелскренно. Здесь собственно нет речл о Росспл, а речь о самодержце русском, царе польском, констлтуцлонном вел. кн. флнляндском. Это не лдея, а аномалля. Нужна ндея, которую мог бы усволть себе хотя бы одлн поляк» — Валуев П. А. Дневнлк млнлстра внутреннлх дел. Т. 1. С. 258-259. 17 Далгарукаў Васіль Андрэевіч (1804-1868) — князь, расійскі дзяржаўны дзеяч. Генерал ад кавалерыі (1856). Ваенны міністр (1852— 1856), член Дзяржаўнага савета (з 1856 г.), шэф жандараў і начальнік III Аддзялення ўласнай Яго Імператарскай вялікасці канцылярыі (1856—1866). Яго сваяк П. У. Далгарукаў пісаў пра яго: «Бездарность полная л совершенная; эголзм, бездушле в высшей степенл; ненавлсть ко всему, что умно л просвешенно; боязнь в влду всякой мыслл, в влду всего, что незавлслмо л самостоятельно. [...] Невзлрая на свою неспособность, Васлллй Андреевлч одлн лз самых вредных для Росслл ллц» — Долгоруков П. В. Петербургскле очеркл. С. 192—193. Характарызуючы адносіны В. А. Далгарукава да М. М. Мураўёва, ён жа гаворыць: «Васллпй Андреевлч... Муравьева готов был бы полюблть, еслл бы, подобно всем прлдворным, не опасался, что Муравьев заберет всю власть к себе в рукл, что, как всем лзвестно, было целью трехпрогонного вешателя» — Тамсама. С. 190. 18 Гарчакоў Аляксандр Міхайлавіч (1798—1883) — святлейшы князь (1871), расілскі дзяржаўны дзеяч і дыпламат. Міністр замежных спраў (1856-1882), канйлер Расійскай імперыі (1867-1883). Ваенны міністр Д. А. Мілюпін пісаў: «Князь Горчаков... в качестве млнлстра лностранных дел должен был лметь голос в вопросе, касавшемся Царства Польского. Мало знакомый с деламл граждансклмл л с внутренней адмлнлстрацлей, он обыкновенно в пренлях по такмм делам нзбегал высказывать какле-лпбо мненля конкретные, а огранлчлвался обшлмл фразамл, более ллл менее отвлеченнымл, ллл, как сам он говорлл, «крупнымл чертамл», «высшлмл взглядамл». В этлх громклх фразах люблл он пошеголять ллберальным образом мыслей... К тому же л в качестве днпломата не мог он отрешлться от традлцлонных взглядов европейсклх на шляхетскую Польшу. Князь Горчаков прл- надлежал к чнслу тех тшеславных людей, которые очень легко поддаются лестн н оболыценням, а полякн нмелн ловкнх ходатаев в том кругу петербургского обшества, в котором враіцался князь Горчаков» — Мнлютнн Д. А. Воспомннання. 1863—1864. М., 2003. С. 341—342. 19 Незалежнасць Польшчы ў межах 1772 г., то бок да падзелаў Рэчы Паспалітай. 20 Замойскі Анджэй (1800-1874) — граф, польскі палітык і дзяржаўны дзеяч, у 1857—1862 гг. — старшыня польскага Земляробчага таварыства. Прапаноўваў уласную праграму вырашэння «сялянскага пытання» ў Царстве Польскім, аднак не быў падтрыманы ўрадам. У 1862 г. атрымаў імператарскае ўказанне пакінуць тэрыторыю імперыі і больш туды не вяртацца. 21 М. М. Муравьеў відавочна згушчае фарбы: у 1861 г. гаворка пра ўзнаўленне поўнай незалежнасці і дзяржаўнасці Польшчы нікім з тых, хто дзейнічаў публічна, у Царстве Польскім не вялася. П. А. Валуеў у дзённіку адзначае: «Все варшавскне notabilites всех сословнй, от Фналковского н Замойского (арцыбіскупа Варшаўскага. — А. Ф.) до Шленкера (купца. — А. Ф.), подпнсалн адрес, представленный наместннку. В этом адресе не выражается ннкакого категорнческого желаннянлнпросьбы нностатуте 1832 г.,нноконстнтуцнн конгресского царства, но только прнноснтся е. н. велнчеству обшая просьба обратнть вннманне на злополучное состоянне Полыпн. Наместннк прннял адрес» — Валуев П. А. Дневннк мнннстра внутренннх дел. Т. 1. С. 74. 22 Ідэя ўзвесці брата імператара на польскі трон узнікала ў XIX ст. двойчы. Упершыню — у сувязі з прызначэннем галоўнакамандуючым арміяй Царства Польскага цэсарэвіча Канстанціна Паўлавіча, які атрымаў рэпутайыю паланафіла. Пэўныя падставы для гэтага з’явіліся пасля марганатычнага шлюбу Канстанціна Паўлавіча з графіняй Яаннай Грудзінскай, якая атрымала тытул княгіні Ловіч. Аднак ні ў выпадку з Канстанцінам Паўлавічам, ні ў выпадку з Канстанцінам Мікалаевічам імператар не хацеў рызыкаваць і ствараць паралельнае адгалінаванне дома Раманавых для польскай манархіі, а таму імператар усерасійскі заставаўся адначасова і царом польскім. 23 Аляксандра Іосіфаўна (народжаная прынйэса Саксэн-Альтэнбургская, 1830—1912) — вялікая княгіня, жонка вялікага князя Канстанціна Мікалаевіча. Пар.: «В Варшаве полякн все еіце надеяллсь на успех восстанля. Этот дух поддержлвался в нлх недостаточно энерглческлмл л даже казавшлмлся двусмысленнымл мерамл наместнлка в царстве, веллкого князя Константнна Нлколаевлча, а также ходлвшлмл слухамл об участлл, оказываемом полякам его женою» — <Дельвлг А. й.> Полвека русской жлзнл. Воспомлнанля A. Н. Дельвлга. 1820—1870: в 2 т. Т. 2. М.-Л., 1930. С. 207. Паводле словаў П. У. Далгарукава, Аляксандра Іосіфаўна — «женіцлна ума недальнего, но лскренно прлвязанная к своему мужу, она страшлтся для него поллтлческой деятсльностн л мшенля врагов поллтлческлх» — Долгоруков П. В. Петербургскле очеркл. С. 125. 24 «Наполеон III дал понять барону Будбергу (расійскаму паслуў Францыі. — А. Ф.), что возбужденле обшественного мненля во Францлл может вынудлть французское правнтельство вмешаться в польское дело, еслл сам лмператор Росслйсклй не поможет ему чем-ллбо успоколть это настроенле. Наш влце-канцлер полагал, что лучшлм к тому средством может служлть амнлстля польсклм мятежнлкам л новое подтвержденле благодушных влдов Государя относлтельно будушего государственного устройства Царства Польского. В таком смысле л был редактлрован Высочайшлй манлфест 31 марта: в нем прежде всего высказывалось, что Государь не влнлт весь народ польсклй в вознлкшем мятеже, налболее для него же самого пагубном, л в своем горячем желанлл положлть конец бесцельному кровопроллтлю, готов предать забвенлю все прошлое. Полное проіценле обьявлялось тем лз вовлеченных в мятеж подданным Царства Польского, которые, не подлежа судебной ответственностл за какле-ллбо лные преступленля, уголовные, ллл по службе в войсках, сложат оружле л возвратятся к своему долгу до 1/13 мая. В манлфесте указываллсь те начала, которые былл положены Государем в основанле будушего благоустройства Царства Польского л которых дальнейшее развлтле было прервано вознлкшлм в крае мятежом» — Мллютлн Д. А. Воспомлнанмя. 1863—1864. М., 2003. С. 116. 25 13 (26) красавіка непадалёк ад Краслаўкі (цяпер г. Краслава, Латвія) атрад паўстанцаў, які ўзначальваўся графам Л. Плятэрам, здзейс- ніў напад на транспарт, што рухаўся з Дынабурга ў Дзісну са зброяй для Мурамскага пяхотнага палка. 26 Плятэр Лявон (1836—1863) — граф, паўстанец. Удава 3. Серакоўскага, Апалонія, характарызуе яго як «чалавека здольнага, дабрароднага» — гл.: Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa: Neriton, 2010. S. 175. Паводле ўспамінаў A. A. Ауэрбаха, «за графа Плятера..., прнннмавшего деятельное участне в мятеже, пойманного н содержавшегося в Дннабургской крепостн, снльно хлопоталн его богатые арнстократнческне родственннкн в Петербурге, чтобы освободнть его от предстояіцей ему смертной казнн. Чрез тогдашнего петербургского генерал-губернатора, светлейшего князя СувороваНталнйского, родственннкам графа Плятера удалось довестн свое ходатайство до государя нмператора Александра Ннколаевнча, который телеграфнровал Муравьеву помйловать Плятера. На эту просьбу государя Муравьев в тот же день телеграфнровал государю: «Плятер повешен»» — Ауэрбах A. А. Воспомпнання // йсторнческнй вестннк. 1905. № 10. С. 42. На месцы пакарання смерцю Л. Плятэра ў Даўгаўпілскай крэпасці на 150-годдзе яго пагібелі быў усталяваны памятны знак, у адкрыцці якога бралі ўдзел прэзідэнты Польшчы і Латвіі. 27 М. М. Мураўёў піша пра рэвалюцыю 1848 г. ў Галіцыі (частка Полыпчы і Украіны, якая належала Аўстрыі), вынікам якой сталася адмена прыгонных абавязкаў сялян перад памешчыкамі, атрыманне імі асабістай свабоды, а таксама актывізацыя нацыянальнага руху палякаў і русінаў. Разам з тым існуе высокая верагоднасць таго, што публікатары тэксту няправільна расчыталі рукапіс, або ў спісе, паводле якога публікаваліся ўспаміны, была дапушчаная памылка. «Резня» ў Галіцыі сапраўды была, аднак не ў 1848, а ў 1846 г.: аўстрыйскія ўлады, каб не дапусціць польскага нацыянальна-вызваленчага паўстання, інспіравалі чуткі пра тое, што шляхта намерваецца пачаць сілавыя дзеянні супраць сялянства. У выніку 19 лютага 1846 г. пачалося масавае руйнаванне шляхецкіх сядзіб: у лютым-сакавіку было знішчана больш за 500 памешчыцкіх маёнткаў. Як пісаў А. Авейдэ, які быў выразнікам таго, як паставілася да галіцыйскай разаніны ці не большая частка паўстанцаў 1863—1864 гг., «с появленнем первых отдельных вооруженных повстанцев мужнкл... броснлнсь н на ннх, н на дворы свонх панов н вырезалн тогда 800 семейств. Вырезалн днко, варварскл, с такнмн возмушаюшнмн человеческую натуру поруганнямн, какне свойственны только пьяному, невежественному, деморалнзованному рабством н дышашему ненавнстью жалкому невольннку. [...] Тела убнтых н немногнх страшно нзувеченных мужнкн прнвозіілн в окружные управлення н там нз рук австрнйцев получалн канновскне гульдены за головы братьев» — гл.: Показання н запнскн о польском восстаннм 1863 года Оскара Авейде. М., 1961. С. 248. Характэрна, што М. М. Мураўёў фактычна санкцыянаваў той жа прынцып «стымулявання» сялян у барацьбе з паўстанцамі ў Літве і Беларусі (толькі без забойстваў). У прыватнасці, была распаўсюджаная ўлётка на беларускай мове з тэкстам: «Звяжы пана — грошы будуць!», маляваная копія якой захавалася ў складзе рукапісу невядомага арыштанта Магілёўскай крэпасці ў польскай Нацыянальнай бібліятэцы (адзінка захавання: BN. Rkps. 1. 6540, k. 15). 28 Моль Аляксандр (?—1863) — граф, памешчыкДынабургскага павета, удзельнік Рэвалюцыйнага кіравання Інфлянйкіх надзелаў; пакараны смерцю разам з графам Л. Плятэрам. 29 У 1827 г. пры арганізацыі Асобнага корпуса жандараў Расійская імперыя была падзеленая на 5 жандарскіх акруг, сярод якіх была і Віленская акруга. 30 Гільдэбрант Аляксандр Міхайлавіч фон (1802 — ?) — генерал-маёр, начальнік 4-й Акруті корпуса жандараў (1861 — 1863).