КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
О! прнймет Царь небес моленнй нашнх глас. Сторнцей награднт то самоотверженье, С какнм Ты восемь лет храннл, поконл нас, 14 на семью Твою прольет Благословенье. Цыт. паводле: Стнхотворення Павла Кукольннка. Том II. Внльна: Печатня А. Г. Сыркнна, 1872. С. 6-7. Улічваючы надзвычайную рэдкасць цытаванага выдання, падаем верш цалкам, выказваючы пры гэтым нашу ўдзячнасць загадчыку кафедры русістыкі Вільнюскага ўніверсітэта доктару гуманітарных навук Паўлу Лаўрынцу, які даслаў нам гэты тэкст. 74 Філарэт (да пострыгу Драздоў Васіль Міхайлавіч) (1782—1867) — праваслаўны рэлігійны дзеяч, мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі, член Свяцейшага Сінода. Адзін з найаўтарытэтнейшых іерархаў рускай праваслаўнай царквы XIX ст. М. М. Мураўёў мог бліжэй пазнаёміцца з мітрапалітам Філарэтам, бо меў супольнае з ім стаўленне да сялянскай рэформы: вядома, што хоць Філарэт быў аўтарам тэксту маніфеста аб адмене прыгоннага права, да ідэі вызвалення сялян ён ставіўся вельмі насцярожана. 75 Абавязкі віленскага паліцмайстра выконваў маёр Міхаіл Андрэевіч Саранчоў (не пазней 1821 — пасля 1882), потым — палкоўнік і акруговы інтэндант Кіеўскай ваеннай акругі. Паводле меркавання Г. В. Кісялёва, які спасылаецца на нататкі Людвігі Радзевіч, Саранчоў спачуваў паўстанцам — гл.: Кісялёў Г. В. Сейбіты вечнага // Кісялёў Г. В. Сейбіты вечнага: артыкулы пра беларускіх пісьменнікаў і дзеячаў рэвалюцыйнага руху 1863 года; Скарынаўская сімволіка: вытокі, традыцыі, інтэрпрэтацыі. Мінск: Медысонт, 2009. С. 119. 76 «На женшнн, являюіцнхся в трауре на улнце нлн в обшественном месте, налагался в первый н во второй раз денежный штраф (по 25 н 50 рублей), а в третнй — онн подвергалнсь аресту. Служашнм лнцам было обьявлено, что те, в семействе которых женшнны будут носнть траур, подвергнутся самн ответственностн н будут нсключены нз службы. Для ношення же траура по блюкайшнм родным давалнсь особые бнлеты от полнпнн» — гл.: Мнлютнн Д. А. Воспомннання. 1863-1864. М., 2003. С. 238-239. 77 Рашэнне М. М. Мураўёва пакарайь смерцю арыштаваных ім ксяндзоў было прынятае яшчэ ў Пецярбургу. Захавалася сведчанне сучасніка, пасланага ваенным міністрам Дз. А. Мілюцінымда Мураўёва, каб азнаёмійь яго з запіскай У. I. Назімава пра неабходнасйь болып уважліва адносіцца да рымска-каталіцкай царквы, якая мае значны ўплыў на сялянства: «“— Да, это дело серьезное, — сказал Муравьев: надо подумать. (Помолчав): знаете лл: во всяком деле самое трудное это начало. Настояшая заплска Назлмова является как нельзя более кстатл: она вполне развязывает мне рукл. Теперь я знаю, что мне делать: первое, что я сделаю по прлезде в Влльну, — это расстреляю ксендза”, — заключнл Млхалл Нлколаевлч сволм обычным мягклм голосом» — Ф*. Млхалл Ннколаевлч Муравьев 1-го мая 1864 года II Русская старлна. 1883. Т. 39, кн. 9. С. 653. 78 «20-го мая, в 10 часу утра, слдя у себя дома, я был поражен отдаленным звуком барабана л трубы; звук этот все прлбллжался, л с нлм рос гул толпы. Все всполошлллсь л брослллсь к окнам: по узкой Домлнлканской (ныне Благовешенской) уллце прлбллжалась процессля: велл на казнь ксендза <Станлслава> Ншору. Впередл ехалл жандармы л казакл; далее, окруженный солдатамл, бодро шел высоклй молодой ксендз прлятной наружностл; рожкл уныло лгралл; рядом с осужденным шел духовнлк, а за процесслею л вокруг нея клпела необозрлмая толпа народа. Женіцлны все еіце былл в черном л громко рыдалл. Полякл не хотелл вернть, что правлтельство наше решлтся на казнь л даже самого ]4шору уверллл, говорят, что казнь будет лмшь прлмерная. Но когда раздался залп, ужас был обшлй. Слышно было, что до 20 т. народу собралось на обшлрное поле Луклшкл, где это пролсходлло, л на возвышенностях, вокруг лежашлх. В этот день в городе было мрачно; русскле л полякл, прл встрече, косо друг на друга посматрлвалл. Влна казненного заключалась в чтенлл возмутлтельного манлфеста народу, собравшемуся в костеле. Подобное чтенле, как впоследствлл обнаружллось, пролсходлло почтл повсеместновкрае, в одлн л тотже день, кажется, 20-гоянваря. [...] Ншора был задержан лз первых, л потому ла него пал жреблй. Через 2 дня пролсходлла новая казнь: расстреляны былл старый ксендз <Раймунд> Земацклй л молодой шляхтлч Лясковсклй. Я влдел тоже, как онл шлл на казнь. Но казнь эта не пролзвела уже такого впечатленля на жлтелей, как первая» — Мосолов A. Н. Влленскле очеркл (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 28—29. Пар.: «Праз два дні пасля прыезду новы губернатар загадаў расстраляль ксяндза Ішору. Гэты святар, з’яўляючыся вікарыем, прачытаў маніфест і пайшоў разам з паствай, але калі ён даведаўся, што за чытанне маніфеста арыштавалі пробашча, прыйшоў сам. Назімаў збіраўся выслацьягоўРасію, Мураўёўзагадаўрасстраляць. [...] Празнекалькідзён адбылося пакаранне смерцю ксяндза Зямацкага, Лясковіча, пазней і Ляснеўскага. На пакаранні смерцю ксяндза Зямацкага я прысутнічаў і ўзяў з сабой сямігадовага сына Тадэвуша, каб падрыхтаваць дзіця. што падобным чынам і ён можа страціць бацьку. На хлопчыка гэтае пакаранне смерцю зрабіла моцнае ўражанне; атрымаў ён нервовы шок, але больш уразіла яго цікаўнасць натоўпу» — Pami^tniki Jakoba Giejsztora z lat 1857—1865. T. 2. S. 32—33. Варта адзначыцьтаксама, што ксяндзоў пакаралі смерцю без папярэдняга пазбаўлення сану. 79 Капітул — калегія з духоўных асоб пры каталіцкім біскупе, якія здзяйсняюць урачыстыя богаслужэнні. 80 Кансісторыя — орган царкоўна-адміністратыўнага кіравання каталіцкай епархіяй у Расійскай імперыі. 81 3. Серакоўскі «был представлен к светлому Хрнстову воскресенню в подполковннкн н не пронзведен только потому, что все пронзводство по военному ведомству было отложено до 17-го апреля. В промежуток этого временн сделалось нзвестным, что он предводнтельствует мятежнмческой шайкой» — <Дельвнг А. І4.> Полвека русской жнзнй. Воспомннання A. Н. Дельвяга. 1820—1870: в 2 т. Т. 2. М,—Л., 1930. С. 209. 82 Серакоўскі Зыгмунт (1826—1863) — кіраўнік паўстанцкіх атрадаў на Ковеншчыне. Вучыўся ў Пецярбургскім універсітэце (1845—1848), аднак быў арыштаваны і высланы ў Арэнбург (1848—1856), дзе даслужыўся да афіцэрскага звання. Скончыў Акадэмію Генеральнага штаба (1856—1859), быў актыўным супрацоўнікам Дз. А. Мілюціна па рэфармаванні прававых нормаў, што рэгламентуюнь вайсковую службу, — у прыватнасці ў справе ліквідацыі цялесных пакаранняў. «Капнтан Сераковскнй, — вспомннал позже росснйскнй военный мнннстр, — тогда состоял прн департаменте Генерального штаба н был употребляем для разных порученнй как офнцер бойклй м ретнвый. He только он нсполнял усердно возлагаемые на него поручення, но напрашнвался на нях. В 1862 году ему поручен был осмотр военно-арестантскнх рот, которые находнлнсь тогда в хаотнческом состояння н требовалн раднкального преобразованля. Сераковскнй по этому случаю был в беспрерывных разьездах, н я был вполне доволен его усердным н толковым лсполненнем порученля... В продолженлл многлх лет он разыгрывал роль усердного, преданного службе офлцера» — Мнлютнн Д. А. Воспомлнанля. 1863—1864. М., 2003. С. 146—147. Быў адным з асноўных кіраўнікоў паўстання ў Літве і Беларусі. «Энтузіязм Зыгмунта і яго вера ў будучыню народа, нягледзячы на цяжкае становіпіча краю, дзейнічалі на ўсіх» — Pami^tniki Jakoba Giejsztora z lat 1857—1865. T. 2. S. 22. M. M. Мураўёў надаваў вялікую ўвагу персоне 3. Серакоўскага не толькі таму, што бачыў у ім небяспечнага і таленавітага ворага, але, магчыма, і таму, што ў яго лёсе бралі ўдзел брытанскі амбасадар у Пецярбургу лорд Ф. Нэпір, які спецыяльна пісаў пра яго Дз. А. Мілюціну, а таксама пецярбургскі генерал-губернатар князь A. А. Сувораў, «который лмел обычай оказывать покровлтельство всякому, кто бы нл обрашался к нему с какой бы нл было просьбой» — Тамсама. С. 154. 83 Ганецкі Іван Сцяпанавіч (1810—1887) — расійскі ваенны дзеяч; генерал-ад’ютант; генерал ад інфантэрыі; у 1855—1863 гг. камандзір лейб-гвардыі Фінляндскага палка, у 1863—1876 гт. — начальнік 3-й пяхотнай дывізіі. 84 Калышка Баляслаў (1837—1863) — паўстанец, ураджэнец Лідскага павета. Вучыўся ў Маскоўскім універсітэце. Арганізатар найбуйнейшага паўстанцкага атрада ў Ковенскай губерні. Быў узяты ў палон на другі дзень бітвы пад Біржамі разам з 3. Серакоўскім. А. Серакоўская перадавала аповед аднаго з ацалелых паўстанцаў, Доніча, пра тое, як Калышка быў схоплены: «Пасля бітвы... калі сабраліся раскіданыя атрады, першымі словамі Калышкі былі: “Дзе правадыр? Хто яго суправаджае?” [...] Набліжаючыся да Скробішкаў, зайшоў ён за больш падрабязнай інфармацыяй у прыдарожную хатку. У тую ж амаль хвіліну забегла гаспадыня з крыкам: “Уцякайце! Маскалі ідуць!” Некалькі спадарожнікаў Калышкі выскачылі ў акно на бок лесу; калі ён збіраўся зрабіць тое самае, пачуў словы салдатаў, што стаялі каля хаты: “Цяпер — калі Даленга схоплены...” Калышка зваліўся на лаву са словамі: «Няма чаго цяпер бегчы — усё прапала — правадыра схапілі». Уварваліся салдаты. На пытанне, хто ён, адказаў: “Калышка, якога вы даўно шукаеце”» — гл.: Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa, 2010. S. 188. Пакараны смерцю на некалькі тыдняў раней за Серакоўскага, які быў цяжка паранены. Паводле ўспамінаў сучасніка, Калышка ішоў на смяротнае пакаранне «все-такм молодцом, только фнзнономня у него была до того дерзка м нахальна, что он совсем не пронзвел того впечатленмя, на которое внднмо бнл н рассчнтывал, так что даже непозволнтельный н возмутшельный янцндент, — он оборвался н был уже рукамн, лежашнй на помосте, додушен палачем, — многнх не прнвел в ужас, а некоторые даже крнчалн: “Так ему н надо за те жестокостн, которые он делал!” Колышко действлтельно отлнчался необыкновенным зверством с руссклмл, попадавшлмл ему в рукл; не говоря уже про то, что он всех вешал, но он даже прнказал в одном месте выпотрошлть женшнну на последнлх днях беременностн н долженствовавшего родлться ребенка повеснть рядом с ней» — гл.: Ауэрбах A. А. Воспомлнанля. йсторлческлй вестнлк. 1905. № 10. С. 41. Удакладніць адпаведнасць словаў мемуарыста рэаліям па матэрыялах справы Б. Калышка падчас працы над дадзенымі каментарамі мы ня здолелі. 85 «Было много нскательств о смягченлл пряговора н, между прочлм, от ммннстра внутреннлх дел Валуева. Говорллл даже, что было дано повеленне о прлостановленлл прлговора, но что депешу, нзвешаюіцую об этом, Муравьев распечатал после его лсполненля» — <Дельвнг А. 14.> Полвека русской жлзнл. Воспомлнанля A. й. Дельвлга. 1820-1870: в 2 т. Т. 2. М.-Л., 1930. С. 210.