Міхаіл Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту

Міхаіл Мураўёў. Нататкі пра кіраванне Паўночна-Заходнім краем і пра падаўленне ў ім бунту

Выдавец: Лімарыус
Памер: 224с.
Мінск 2016
62.33 МБ
97	Паводле словаў П. А. Валуева, В. Старжынскаму «крепко хочется стать ллтовсклм Велопольсклм» — Валуев П. А. Дневнлк млнлстра внутреннлх дел. Т. 1. С. 168.
98	П. А. Валуев запісаў у сваім дзённіку 1 верасня 1861 г.: «Получлл замечательное плсьмо от л<сполняюпіего>д<олжность> гродненского губернского предводлтеля гр. Старжлнского. Он с большой откровенностыо указывает, с одной стороны, на ошлбкл н прлтесннтельные действля местных властей, с другой на desiderata (пажаданні. — А. Ф.) Ллтвы. Он прямо говорлт, что край желает «быть прлсоедлненным к лмперлл л к королевству, как ранее он был прлсоедлнен к одному королевству; лметь полную свободу совестл, верховный суд л унлверслтет в Влльне, право преподавать, вестл судебные дела на своем языке л лметь орган для выраженля сволх пожеланлй» (словы В. Старжынскага прыведзены П. А. Валуевым на французскай мове, мы падаем іх у перакладзе. — А. Ф.)Он в заключенле прослл, чтобы я кого-нлбудь послал в край ллл кого-нлбудь отгуда вызвал. Я дал ему знать по телеграфу, чтобы он сам прлехал, л получлл вечером же лзвеліенле, что он выезжает в Петербург. Плсьмо его шло долго. Оно, вероятно, “перлюстрлровано” на почте» — Валуев П. А. Дневнлк млнлстра внутреннлх дел. Т. 1. С. 111.
99	У 1868 г. П. А. Валуев зрабіў наступную заўвагу да запісаў пра В. Старжынскага ў сваім дзённіку: «Этот самый гр. Старжлнсклй лграл в событлях 1863 г. весьма предосудлтельную роль, был судлм л прлговорен к смертл (чего, впрочем, он не заслужлвал л к чему не был бы прлговорен, еслл бы в муравьевскую эпоху не преследоваллсь особо все полякл, лмевшле ллчно co мной отношенля), потом сослан под надзор поллцлл в Воронеж (частью во внлманле к загранлчным ходатайствам, частью потому, что сам Муравьев едва бы решллся конфлрмовать смертный прлговор... Но до этлх событлй он еіце лграл довольно влдную роль в Москве в конце 1862 г. во время сьезда предводлтелей лз разных губернлй по случаю пребыванля в Москве государя л лмператрлцы. Тогда лм была представлена государю заплска, копля с которой лмеется в молх бумагах л которая по своему содержанлю бллзко подходлт к плсьму гр. Старжлнского ко мне, бывшему поводом к его вызову в Петербург в сентябре 1861 года. Упомлнаю об
этом здесь потому, что подача такой заплскл в 1862 году характерлзует взгляды на польсклй л западный вопросы, долго сохранявшлеся в высшей правлтельственной сфере. Гр. Старжлнсклй прежде служлл на Кавказе л нослл серебряный Георглевсклй крест» — Валуев П. А. Дневнлк млнлстра внутреннлх дел. Т. 1. С. 324.
100	«...Когда Центральный комнтет потребовал, чтобы все полякл оставллл службу русскому правлтельству, граф Старжлнсклй решллся снять маску л сложлть с себя званле дворянского предводлтеля, обьявлв прл том дворянству цлркулярным плсьмом, что он, прн настояіцем образе действлй русского правлтельства в Ллтовском крае, прлзнает невозможным честному поляку служлть Росслл, от которой нечего ожлдать для воссозданля Полыпл. Пнсьмо это было тогда же опубллковано в заграннчных газетах.
По следам Старжлнского подалл в отставку л все занммавшле в Гродненской губернлл должностл млровых посреднлков л другле должностные ллца. Дворянство же Могллевской губернлл, следуя также прлмеру, поданному в прошлом году дворянством Подольской л Мннской губернлл, постановнло 30 марта закрыть свое собранле, мотлвлровав в протоколе невозможностью обсуждать свободно нужды края, ввнду тех гоненлй, которые навлеклл на себя co стороны правлтельства другле губернлл, решлвшлеся ранее высказать жалобы на свое угнетенное положенле л желанле восстановленля прежнего соедннення Западного края с Польшей» — Мллютлн Д. А. Воспомлнанля. 1863—1864. М., 2003. С. 145.
101	Імя В. Старжынскага было добра вядомае на Захадзе, і пакаранне яго смерню ці высылка на працяглы тэрмін маглі зрабіць дрэннае ўражанне на замежжа. П. А. Валуев 19 чэрвеня 1863 г. адзначаў у дзённіку: «Вечером прлехал ко мне лорд Нэплр (англійскі амбасадар. — А. Ф.) с плсьмом от кн. Горчакова. Лорд Нэплр полемлзлрует, как говорлт, с сволм правлтельством насчет разглашаемых нашлмл клеветнлкамл обвлненяй, он опровергает разные толкл о жестокостл нашлх начальнлков н солдат. На сей раз он поднялся по случаю телеграммы от гр. Росселя (міністра замежных спраў Вялікабрытаніі. — А. Ф.) о предстояшей будто бы в Влльно казнл гр. Старжлнского» — ВалуевП. А. Дневнлк млнлстра лностранныхдел. Т. І.С. 230. Пагроза
дадатковых ускладненняў у адносінах з Лонданам прымусіла падключыцца да вырашэння лёсу В. Старжынскага самога імператара — гл. запіс П. А. Валуева ад 22 чэрвеня 1863 г.: «Кн. Долгоруков (шэф жандармерыі. — А. Ф.), которого по особенностям монх отношеннй к ген. Муравьеву н его характера, я проснл напнсать в Внльно о Старжннском н который тогда мне в этом отказал, сегодня получнл высочайшее повеленне телеграфнровать о том к ген. Муравьеву. Я пнсал к нему еіце третьего дня. Надеюсь, что то н другое не сделано слншком поздно» — Тамсама. С. 231.
102	Верагодна, аўтар копіі або яе публікатар памыліліся: граф В. Старжынскі быў высланы ў Варонежскую губерню.
103	Аўгустоўская губерня — адміністрацыйная адзінка Царства Польскага (1837—1866); адміністрацыйным цэнтрам з 1844 г. з’яўляўся г. Сувалкі.
104	Берг Фёдар Фёдаравіч (1794—1874) — граф; расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч. Генерал-фельдмаршал. Член Дзяржаўнага савета (1866), генерал-губернатар Фінляндыі (1854-1861); намеснік Царства Польскага і галоўнакамандуючы войскамі Варшаўскай ваеннай акругі (1863—1874). Ф. Ф. Берг быў апошнім намеснікам Царства Польскага; пасля яго смерці гэтая пасада была ліквідаваная.
105	Дамейка Аляксандр (Аляксандр Фадзеевіч) (1804—1878) — грамадскі і палітычны дзеяч; камергер, тайны радца. Маршалак шляхты Віленскай губерні (1855—1878).
106	Ордэн Святога Станіслава — малодшы з ордэнаў Расійскай імперыі, уключаны ў Капітул расійскіх ордэнаў пасля задушэння паўстання 1830-1831 гг. (з 1765 да 1831 г. існаваў як дзяржаўная ўзнагарода Рэчы Паспалітай, пасля — Царства Польскага; заснаваны каралём Станіславам Аўгустам Панятоўскім).
107	Пад паняццем «Жонд» М. М. Мураўёў, як і болыпасць імперскіх ідэолагаў і публіцыстаў, разумеў адзіны цэнтр, які, паводле іх меркавання, кіраваў паўстаннем.
108	Нельга сцвярджаць, што Мураўёў у дадзеным выпадку кажа няпраўду. На аснове архіўных росшукаў А. Ф. Смалянчук прыводзіць
прыклады распраў паўстанцаў над асобамі, лаяльнымі да імперскіх уладаў, у тым ліку і над жанчынамі — гл.: Смалянчук А. Ф. Радкевіч versus Каліноўскі // Смалянчук А. Ф. Беларуская гісторыя: знайсці чалавека. Мінск: выдавец I. П. Логвінаў, 2013. С. 32—72.
109	«Следчыя камісіі і ваенна-палявыя суды імкнуліся вынесці як мага больш абвінаваўчых прысудаў. К.алі некаторыя сумленныя рускія звярталі ўвагу Мураўёва на тое, што пацярпелі многія невінаватыя, ён звычайна адказваў: «Можа быць. што не ўсе ўдзельнічалі ў паўстанні, але напэўна ўсе яму спачувалі»» — гл.: Limanowski В. Powstanie пагоdowe 1863 і 1864 r. Lwow. 1990. S. 103.
"°	Тут М. М. Мураўёў хітруе: адрас быў ініцыяваны самім генерал-губернатарам, чаго не хаваў і губернскі маршалак шляхты Аляксандр Дамейка, які збіраў подпісы. Я. Гейштар згадваў: «На пачатку паўстання, калі на імгненне бліснула надзея, то і Дамейка ў давяральнай гутарцы не хаваў сваіх патрыятычных пачуццяў і ўкладаў грошы. Калі надзеі рассеяліся, Дамейка, кажучы, штотрэба ратавацьтое, што яшчэ можна, на ідэю Мураўёва пачаў агітаваць за падпісанне адраса. [...] Што ў ліпені адрас будзе пададзены, не было сумневаў. У Дамейкі была пэўная кол ькасць прыхільнікаў, якіх хапала для пачатку, але размова ішла пра рэдакцыю адраса. Мураўёў дакладна жадаў ужо не паказу вернападданага стаўлення да Манарха, не асуджэння паўстання і братоў-ваяроў, але адназначнага адмаўлення ад мінулага, прызнання перад светам, што заўжды мы былі рускімі і імі хочам заставацца. Нічога дзіўнага, што нават Дамейка некаторы час спрабаваў паўплываць на змяненне волі Мураўёва». I далей: «Дамейка адназначна сцвярджаў, што Мураўёў іншага. чым ён сам прапаноўвае, не прыме» — PamiQtniki Jakoba Giejsztora z lat 1857—1865. T. 2. S. 68—69, 71. Пра тое ж сведчынь i A. M. Масолаў: «Внленскому дворянству была подана мысль о представленнн всеподданнейшего адреса, в коем оно сознало бы свон заблуждення н проснло помнловання; главною целью этого было уясненне партнп, расположенной к правнтельству, так как всякнй подпясавшмй адрес, в случае открытая его внновностм, становнлся вдвойне внновным, а всякнй благомысляшнй стреммлся бы, подпнсавсвое нмя, увелнчптьту партню, нз которой он уже не мог выступііть. [...] Co стороны правнтельства в этом деле прннн-
мал участне... подполковнйк Павлов, много лет жйвшйй в этом крае й ймевшяй в среде местных помейшков друзей н родных. Генералгубернатор зорко следйл за этйм делом...» — Мосолов A. Н. Вйленскйе очеркм (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 40—41.
111	«По случаю дня рожденйя Государынй снова все собралмсь в генерал-губернаторскнй дворец, но в этот день Вяленское дворянство чрез депутацйю йз 1 5-тй человек, ймевшую во главе губернского предводнтеля, проснло начальнйка края представмть Его Велйчеству пйсьмо с выраженйем раскаянйя й с заявленйем верноподданнйческнх чувств. Мйнута была торжественная. Генерал-губернатор прйнял адрес, подпйсэнный уже 230 почетнейшймй дворянамй й согласнлся представйть его Государю; но вместе с тем напомнйл дворянству, какую важность должно нметь это заявленйе й что затем йм, дворянам, следует действйямй своймй доказать, что онй отрекаются от революцйонной партйй й во всем намерены содействовать правйтельству для восстановленйя спокойствйя в крае. Губернскйй предводйтель заявмл прй этом, что подпйскэ на особых лйстэх продолжается по уездам й йдет успешно.
Немедленно была отправлена Государю в Царское Село телеграмма с йзветеннем об этом событйй й о содержаннй адреса. [...] На телеграмму был в тот же день получен благосклонный ответ Государя. Затем несколько временн спустя Его Велйчество удостоші генерала Муравьева мйлостйвым по этому случаю рескрмптом...» — Мосолов A. Н. Вйленскне очеркм (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 44-46.