КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
158 «Раскватараваныя ў павеце жандары са зброяй у руках прыходзілі ў касцёлы на нядзельную службу. У Бранску, падчас імшы, убачыў жандар на адной дзяўчыне чорны швэдар. He звяртаючы ўвагі на святасць месца, у якім знаходзіўся, праціснуўся ён праз натоўп малельшчыкаў, падышоў да маладой асобы і, не звяртаючы ўвагі на яе збянтэжанасць, на яе крык, на ўсеагульнае абурэнне і што дзяўчына застанецца толькі ў кашульйы, грубым чынам сарваў з яе швэдар. Здаралася часта, што ў касцёле зрывалі з дзявочых рук цёмныя рукавічкі ці каралі з шыі, прычым мусілі тыя плаціць да таго ж па пяць рублёў срэбрам штрафу. У тым жа касцёле ў адной бабулі вырваў жандар ружанец з чорных пацерак з белымі касцянымі раздзяленнямі і белай на канцы «адамавай галавой». Адабраўшы, загадаў заплаціць тры рублі срэбрам штрафу. Пасля казанняў жандары ішлі за прапаведнікам і выгаворвалі яму, што не ўзгадваў пра цара, і што не хваліў праваслаўя, арыштоўвалі яго і адпраўлялі да ваеннага начальніка» — гл.:Moskiewskie na Litwie rz^dy 1863—1869. Krakow, 1869. S. 131—132. 159 Marechaussee (фр.) — жандармы. 160 «І4з 8375 человек, прнвлекавшйхся к судебной ответственностн за участне й соучастне в восстанйй 1833 (22,36 %) человек составляют крестьяне, 479 (5,84 %) — мешане, 5136 (62,67 %) — дворяне н шляхтйчй, 275 (3,35 %) — представнтелй духовенства, 244 (2,98 %) — однодворцы й граждане й 299 (2,60 %) — лнца прочйх сословнй» — Зайцев В. М. Соцнально-сословный состав участннков восстанйя 1863 г. (Опыт статйстнческого аналнза). М., 1973. С. 106. 161 «По офнцмальным данным, в Северо-Западном крае по прйговорам военных судов было сослано с лйшеннем прав состояння н конфнскацней на каторжные работы 972 человека, на поселенйе в отдаленные места Сйбйрй — 573, на поселенне в менее отдаленные места Снбнрн — 854, определено в военную службу рядовымн — 345, сослано в арестантскйе роты — 864, выслано на водворенне на казенных землях внутрн нмпернн — 4096 человек (йлй около 800 семей), сослано на жптельство во внутреннне губерннн по решенню суда — 1254 человека. Кроме того, йз края было выслано 629 семей так называемой околнчной шляхты. В адмйннстратйвном порядке, без следствйя й суда, по распоряженню Муравьева было выслано 279 человек. В целом высланные йз Северо-Западного края составлялн большннство (57 %) всех репрессйрованных участнмков восстанмя 1863 г. (высланные йз Царства Польского составйлн 38 %, нз Юго-Западного края — 5 %)» — Комзолова A. А. Полйтйкэ самодержавня в СевероЗападном крае в эпоху Велнкйх реформ. М., 2005. С. 73—74. 162 Гаворкаідзепразваротныядэпешывінэ-канцлеракнязяА. М. Гарчакова на пасланні ўрадаў Францыі, Вялікабрытаніі і Аўстрыі, у якіх утрымлівалася патрабаванне да Расіі выконваць трактат 1815 г. і не прымяняць зброю ў адносінах да Царства Польскага. У адказ A. М. Гарчакоў аспрэчваў гэты пункт гледжання і выказваў надзею, што ўсе тры імперыі падтрымаюць Расію, па меншай меры маральна, у справе задушэння паўстання. 163 «Когда... состоялось высочайшее повеленле об отозванлл лз Варшавы веллкого князя Константлна Нлколаевлча л о назначенлл на его место наместнлком Царства Польского графа Берга, л когда он проезжал в Варшавузасемейством, Млхалл Нлколаевлч Муравьев, по крайней мере, за полчаса до прлхода веллкокняжеского поезда прлехал на вокзал. На вопросы прлбллженных, как он решллся прл его слабом здоровье в такую дурную погоду выехать на вокзал, он сказал: «Помллуйте, нельзя, теперь едет веллклй князь, родной брат моего государя!» л прл этом он довольно язвлтельно улыбнулся» — Ауэрбах A. А. Воспомлнанля // Нсторлческлй вестнлк. 1905. № 10. С. 40—41. Нягледзячы на непрыхаваную насмешку, М. М. Мураўёў быў вымушаны вітаць вялікага князя ў адпаведнасці з пратаколам пасля таго, як, верагодна, яму была выказаная незадаволенасць імператара яго дэманстрацыйнай адсутнасцю падчас папярэдняга праезду Канстанціна Мікалаевіча з Варшавы ў Пецярбург (гл. ніжэй). 164 «Муравьев был крайне недоволен чересчур гуманным л даже ллберальным наместнлком Царства Польского, веллклм князем Константлном Нлколаевлчем, который будто бы параллзовал его решлтельные действля по усмлренлю Северо-Западного края. Ходллл слухл, будто он даже насталвал у государя об отозванлл веллкого князя лз Варшавы. Факт, однако, тот, что когда веллкнй князь, вызванный в Петербург, проезжал через Влльну, то Муравьев не выехал на вокзал повлдаться с нлм, а послал коменданта Вятклна. Когда экстренный поезд подошел к станцлл, л веллклй князь, выйдя лз вагона, влдлмо лскал глазамл Муравьева, к нему прлбллзллся Вятклн, который л подал ему рапорт. На вопрос веллкого князя: «А где же Млхалл Нлколаевлч?» Вятклн во всеуслышанле пролзнес: «Млхалл Нлколаевлч прлказал доложлть вашему лмператорскому высочеству, что он чувствует себя не совсем здоровым л поэтому прлехать на вокзал нлкак не может, а что еслл вашему высочеству угодно его влдеть, то он прослт осчастллвлть его посешенлем вашего лмператорского высочества»» — Ауэрбах A. А. Воспомннання // йсторнческмй вестннк. 1905. № 10. С. 40. 165 3 Дынабурга 13/25 жніўня 1863 года Канстанцін Мікалаевіч даслаў імператару тэлеграму, якая ўтрымлівала наступную ацэнку нетактоўных паводзінаў М. М. Мураўёва: «Вільню праязджалі ў 6 гадзін і спыняліся на паўгадзіны піць каву. Акрамя генералаў Вяткіна, Дрэнтельна і Дубельта, нікога іншага там не бачыў» — Korespondencja namiestnikow Krolewstwa Polskiego. Styczen — sierpien 1863 r. Wroclaw — Москва, 1974. S. 360. 166 Мікалай 1 (1796—1855) — імператар усерасійскі (з 14 снежня 1825 г.); бацька Аляксандра II. 167 Пад «строгімі мерамі» М. М. Мураўёў мае на ўвазе, хутчэй за ўсё, адмену Канстытуцыі 1815 г., якая дзейнічала ў Царстве Польскім; пад «паслабленнем» — увядзенне ў 1832 г. так званага Арганічнага статута, які дэклараваў не толькі ліквідацыю асобнай польскай арміі і знішчэнне сейма, але і захаванне іншых элементаў аўтаноміі і правоў польскай мовы. Пасля так званай «экспедыцыі Заліўскага» і іншых спроб эміграцыі абудзіць новы ўздым нацыянальнага руху на тэрыторыі Літвы, Беларусі і Царства Польскага, значная частка «саступак» засталася толькі на паперы. 168 Шыманскі Марцэлі — дваранін Гродзенскай губерніі. Пасля паўстання 1830—1831 гг. быў накіраваны эмісарам у Гарадзенскі і Лідскі паветы. 25 траўня 1833 арыштаваны. Супрацоўнічаў са следствам, выдаў спаплечнікаў, у тым ліку Ваўжынца і Марылю (з Верашчакаў) Путкамераў. Быў вывезены ў Пецярбург, адкуль у канцы 1833 г. адасланы ў Парыж у якасці шпега. У Парыжы публічна пакаяўся. 169 Пётр Пішчатоўскі — удзельнік так званай «экспедыцыі палкоўніка Ю. Заліўскага». 170 Валовіч Міхал (Міхаіл Казіміравіч) (1806-1833) — выпускнік Віленскага ўніверсітэта, сябра таварыства філаматаў. Удзельнік паўстання 1830—1831 гг. Удзельнік экспедыцыі Ю. Заліўскага 1833 г. Пакараны смерцю паводле прысуду ваенна-палявога суда. Гл. пра яго: Sidorowicz-Czemiewska К. Sprawa emisaijusza Michala Wollowicza zr. 1833. Grodno, 1934. 171 Саслоўная прыналежнасць паўстанцаў прааналізаваная ў манаграфіі: Зайцев В. М. Соцнально-сословный состав участннков восстання 1863 г. (Опыт статнстнческого аналнза). М., 1973. С. 98—194. 172 Становішча высланых было катастрафічнае. Заходне-Сібірскі генерал-губернатар, генерал ад інфантэрыі A. В. Дзюгамель прыгадваў: «...тысячн поляков разлнчных категорнй былн отправлены в Снбнрь за более нлн менее деятельное участне в этах волненнях. Трудно составнть себе понятне, в какой мере этнм усложннлнсь мон служебные обязанностн н лежашая на мне ответственность. С одной стороны, я вндел множество несчастных людей, лншенных всякнх средств суіцествовання, а с другой — мне прнходнлось быть на стороже, чтоб доведенные до отчаяння ссыльные не пустнлнсь на какое-нмбудь отчаянное предпрнятне, от которого нх положенне могло сделаться еше более тяжелым. Мне прнходнлось прнннмать меры предосторожноста, чтоб не быть застнгнутым врасплох, н втоже время я должен был нзбегать всякнх бесполезных стесннтельных мер, которые только довелн бы до отчаяння людей, уже раздраженных лншеннямн всякого рода» — цыт. паводле: Автобнографня A. О. Дюгамеля // Русскнй архнв. 1885. Т. IV. № 10. С. 164-165. 173 Фрыжан — утрымальнік пансіона ў Вільні. 174 Чарнышоў Аляксандр Іванавіч (1786—1857) — граф (1826), святлейшы князь (1848). Расійскі ваенны і дзяржаўны дзеяч, дыпламат. Генерал-ад’ютант (1812); генерал ад кавалерыі (1827). Член Следчай камісіі пасправе 14снежня 1825 г. (1825—1826). Выконваючы абавязкі міністра, ваенны міністр (1827—1852). Старшыня Дзяржаўнага савета (з 1848 г.). 175 Бенкендорф Аляксандр Хрыстафоравіч (1781 або 1782—1844) — граф (1832); расійскі ваенны і дзяржаўны дзеяч. Генерал-ад’ютант(?); генерал ад кавалерыі(?). Галоўны кіраўнік III Аддзялення асабістай яго імператарскай вялікасці канцылярыі, шэфкорпуса жандараў (1826-1844). 176 Грэка-ўніяцкая калегія ў Пецярбургу была створаная ў 1828 г. з 2-га дэпартамента рымска-каталіцкай духоўнай калегіі. Існавала ў такім статусе да 1839 г., калі пасля ліквідацыі Уніі была падначаленая Свяцейшаму Сіноду Рускай праваслаўнай царквы. 177 Блудаў Дзмітрый Мікалаевіч (1785—1864) — граф (1842); расійскі дзяржаўны дзеяч, літаратар. Справавод Следчай камісіі па справе 14 снежня 1825 г. Таварыш міністра народнай асветы і галоўны кіраўнік справаў замежных веравызнанняў (1826—1830). Сапраўдны тайны радца (1839). Член Дзяржаўнага савета (з 1839 г.). Старшыня Дзяржаўнага савета і камітэта міністраў (з 1862 г.). 178 М. М. Мураўёў памылкова называе так Жыровічы — мястэчка ў Слонімскім павеце, якое было ў першай палове XIX ст. цэнтрам грэкаўніяцкай царквы: тут у 1810-1828 гг. знаходзілася рэзідэнцыя грэкакаталіцкага біскупа Брэсцкага. У 1828-1840 гг. Жыровічы былі цэнтрам Л ітоўскай грэка-каталіцкай, у 1840-1845 гг. — праваслаўнай епархіі. 179 Каложская (Барыса-Глебская) царква — адзін з найстарэйшых хрысціянскіх храмаў Беларусі; пабудаваная ў Гродне ў другой палове XII ст. Пасля Берасцейскай уніі 1596 г. пры Каложскай царкве стаў функцыянаваць базыльянскі кляштар. 180 У 1834 г. Папам Рымскім быў Грыгорый XVI — у свецкім жыцці Барталамеа Альберта Капелары.