КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
204 Хутчэй за ўсё, размова ідзе пра Зофію Дамброўскую (? — 1864, мажліва — ўдаву трокскага маршалка шляхты Людвіга Дамброўскага), асобу якой Мураўёў відавочна дэманізуе. 3. Дамброўская заснавала ў 1857 годзе прытулак для старых жанчын (адначасова ўтрымлівалася да 40 жанчын) і інвалідаў рыма-каталіцкага веравызнання. Пры прытулку была таксама кухня, дзе харчаваліся і дзеці з бедных сямей. Мажліва, Мураўёў спрабуе давесці злачыннасць дзейнасці і намераў Дамброўскай менавіта таму, што заснаваны ёю прытулак у 1858 годзе падчас наведвання Вільні Аляксандрам II быў заўважаны імператрыцай Марыяй Аляксандраўнай, якая асабіста наведала прытулак і аказала дапамогу. Паколькі Мураўёў усялякім чынам падкрэслівае злачыннасць мясцовай шляхты як класа і палякаў як нацыі, давесці, што дзейнасць асобы, якая стала вядомай самой імператрыцы з благадзейнасці, мела, насамрэч, крымінальны характар. было б для яго вельмі зручным. (Дзякуем П. М.Лаўрынцуі Л. I. Коўкельзадапамогуўатрыманнігэтьіхзвестак). 205 Наржымскі (Нажымскі) Юзаф (1839—1872) — пісьменнік, член Нацыянальнага ўрада, поглядамі быў блізкі да «чырвоных». Паводле меркавання члена Нацыянальнага ўрада А. Авейдэ, які даваў падрабязныя паказанні следству, «он был средл нас всех едлнственным, так сказать, оконченным революцлонером; хладнокровный, вполне сознаюшлй свол слова л действля. он настойчлво вызывал безотлагательную революцлю, несмотря на то, что знал превосходно недостаточность матерйальных средств. [...] Он был найболее способной лйчностью йз нас всех, йз всего без нсключення нашего состава. Бэзйсом всех теоряй Наржямского было следуюшее: когда обшество сознает необходймость й нейзбежность ускоренной революцйй, тогда людн, стояшйе во главе двнженйя, ймеюшне в свойх руках нннцнатнву, непременно должны смело н решнтельно подать сйгнэл к всеобтему бунту. Онй должны это сделать под угрозой проклятмя потомства, тем более, что сознаюшее необходймость войны обшество создаст ее й без йх сйгнала само прй первой встретнвшейся случайностн; но только в такііх условйях революцня, не руководнмая нйкем, будет менее снльной, следовательно, даюіцей меньшее ручательство в успехе. Недостаточность же средств пополнйт снльное революцйонное правнтельство средй пожара восстанйя. Потому-то Наржммскйй требовал н постоянно настанвал на том, чтобы Комйтет бросял все, все проекты й усялйя основательного преобразовання органнзацнн, все сношення с духовенством йт. п. занятйя, а посвятйл нсключйтельно все время, день й ночь трудам, огранйченным словамй: оружне, амуннцня, офйцеры, окончательные йнструкцйй, вводя тотчас же чйсто военную адмннястрацню» — цыт. паводле: Показанйя н запмскя о польском восстанйй 1863 годаОскара Авейде. М., 1961. С. 483. Пасля задушэння паўстання Ю. Нажымскі эміграваў. 206 Запіс удзённіку П. А. Валуева ад 1 мая 1864 г.: «Государь говорнл мне сегодня... о своем свйдэнйй с Муравьевым, который жаловался ему на протйводействня центральных властей. Государь сказал ему, что это слова й что еслн протнводействйе будет указано й доказано, то его дело будет оное устраннть» — Валуев П. А. Дневнйк мйннстра внутренннх дел. Т. І.С. 281. 207 Запіс удзённіку П. А. Валуева ад 26 красавіка 1864 г.: «После обеда, т. е. в шестом часу, прнбыл в Петербург ген. Муравьев. Он нездоров йлй прйтворяется нездоровым. Его неслй на креслах от вагона до кареты» —гл.: Валуев П. А. Дневнйкмннйстравнутреннйхдел.Т. І.С. 281. 208 Мельнікаў Павел Пятровіч (1804—1880) — расійскі інжынер і дзяржаўны дзеяч. Першы міністр шляхоў зносін Расійскай імперыі (1865— 1869). Інжынер-генерал (1869). Член Дзяржаўнага савета (з 1865). 209 Замятнін Дзмітрый Мікалаевіч (1805—1881) — расійскі юрыст і дзяржаўны дзеяч. Сенатар (1852). Міністр юстыцыі і генерал- пракурор Расійскай імперыі (1862-1867). Член Дзяржаўнага савета (з 1867). Адыграў адметную ролю ў ажыццяўленні судовай рэформы пры Аляксандры II. 210 Кауфман Канстанцін Пятровіч фон (1818—1882) — расійскі ваенны і дзяржаўны дзеяч. Інжынер-генерал (1874), генерал-ад’ютант (1864). Генерал-губернатар Паўночна-Заходняга краю і камандуючы Віленскай ваеннай акругай (1865—1867). У гэтай якасці ініцыяваў масавыя пераводы католікаў у праваслаўе і забарону на выкарыстанне лацінскага алфавіта ў літоўскім кнігадрукаванні; паводле словаў П. А. Валуева, на пасадзе генерал-губернатара «пренмушественно старался доказать, что он — не Кауфман, а Муравьев» — гл.: Валуев П. А. Дневннк мнннстра внутренннх дел. Т. 2. С. 45. Пасля 1867 г. К. П. Кауфман камандаваў захопам тэрыторыі туркестанскіх ханстваў: Хівы, Каканда, Бухары. 211 У. А. Зыбін, які быў губернскім пракурорам падчас мураўёўскага кіравання, апісаў закрыццё віленскага жаночага манастыра візітак у нарысе: В. 3. <3ыбнн В. А.> М. Н. Муравьев в Внльне (І4з рассказов губернского прокурора) // Русская старнна. 1898. № 11. С. 287—289. 212 Патапаў Аляксандр Львовіч (1818-1886) — расійскі дзяржаўны і ваенны дзеяч. Генерал-ад’ютант (1866); генерал ад кавалерыі (1874). Член Дзяржаўнага савета (1876). Начальнік штаба асобнага корпуса жандараў, адначасова кіраўнік III Аддзялення ўласнай яго імператарскай вялікасці канцылярыі (1861-1864). Памочнік Віленскага генерал-губернатара (1864—1865). Звольнены ў выніку непрымання яго пазіцыі Мураўёвым. Віленскі генерал-губернатар і камандуючы Віленскай ваеннай акругай (1868—1874). Паводле ўспамінаў A. М. Масолава, «М. Н. Муравьев жестоко ошпбся в выборе себе помоіцннка н вероятного преемннка. Нельзя было найтн другое лнцо, которому вся манера Муравьева была бы более чужда, ненавнстна, чем А. Л. Потапов. Впоследствнн, прн позднейшем своем управленнн краем, ген. Потапов механнческн н на бумаге даже поддержнвал распоряження н начннання Муравьева, но вообше он смотрел на то патрнотнческое одушевленне, которое внесено было в управленне муравьевскнм строем, как на крупный адмнннстратнвный скандал, который надлежало прекратнть как можно скорее радн благочнння н порядка» — Мосолов A. Н. Внленскне очеркн (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 161. 213 Сабор Святога Станіслава і Святога Уладзіслава — кафедральны сабор Віленскай рымска-каталіцкай епархіі; паводле падання, заснаваны ў 1251 г. князем Міндоўгам пасля яго хрышчэння, зруйнаваны па вяртанні Міндоўга ў язычніцтва (пасля 1261 г.). Адноўлены пасля хрышчэння Літвы па загадзе караля польскага і вялікага князя літоўскага Ягайлы. Сённяшні выгляд сабор атрымаў у 1801 г., калі была завершаная яго рэканструкцыя паводле праекта прафесара Віленскага ўніверсітэта Л. Стуокі-Гуцявічуса. 214 Свята-Духаў мужчынскі манастыр — заснаваны ў XVI ст.; знаходзіўся ў юрысдыкцыі ўніяцкай царквы, пасля — у юрысдыкцыі Маскоўскага патрыярхату. У пячорным храме ў імя Віленскіх мучанікаў пахаваны мітрапаліт Іосіф Сямашка. 215 «9-го чнсла, в 7 часов утра, назначен был Высочайшнй смотр собранным под Вйльной войскам. Государь нашел этн войска в отлнчном состояннн н выразнл свою благодарность генералу Муравьеву назначеннем его шефом 101-го Пермского полка. Остановнвшнсь перед фронтом этого полка, Государь сам скомандовал «на караул» н первым провозгласнл «ура» в честь нового шефа. Муравьев был глубоко растроган этнм неожяданным выраженнем особенного царского вннмання. Вообше Государь на этотраз обошелся с нмм весьмаблагосклонно н одобрял все прннятые н предположенные нм меры к обрусенню края. Можно сказать, что в это время М. Н. Муравьев был на высшей точке почета н славы; в крае, ему вверенном, все преклонялось перед его снлой н твердой волей; подчнненные его нз русскнх людей смотрелн на него, как на опору русского владычества в стране; во всей Росснн гремела слава укротнтеля польской смуты...» — гл.: Мйлютнн Д. А. Воспомннання. 1863—1864. М., 2003. С. 445. 216 Вяселле спадчынніка з прынцэсай Дагмарай Дацкай не адбылося, бо вялікі князь Мікалай Аляксандравіч памёр ад нэрэбра-спінальнага менінгіту. Дагмара (1847—1928) пазней выйшла за вялікага князя Аляксандра Аляксандравіча. прыняла імя Марыі Фёдараўны і з 1881 г. стала імператаркай. 217 Адносіны паміж П. А. Валуевым і М. М. Мураўёвым складваліся няпроста. Валуеў пачынаў сваё ўзыходжанне да міністэрскай пасады ў структурах Міністэрства дзяржаўных маёмасцяў пры падтрымцы Мураўёва; прынята лічыць, што і пасаду кіраўніка спраў Камітэта міністраў, і, пасля, міністра ўнутраных спраў ён атрымаў менавіта дзякуючы падтрымцы М. М. Мураўёва і В. А. Далгарукава, якія бачылі ў Валуеве сваю крэатуру. Аднак з набліжэннем сялянскай рэформы Валуеў зрабіў стаўку на тыя падыходы, прыхільнікам якіх быў вялікі князь Канстанцін Мікалаевіч і, верагодна, сам імператар. Нягледзячы на нібыта захаваныя адносіны (што было неабходна, бо і на пасадзе віленскага генерал-губернатара Мураўёў мусіў узгадняць свае дзеянні з урадам), відавочна, што рэдка каго «літоўскі праконсул» ненавідзеў у апошнія гады жыцця так паслядоўна і шчыра, як свайго былога вылучэнца Валуева. 218 Галаўнін Аляксандр Васільевіч (1821 —1886) — расійскі дзяржаўны дзеяч; статс-сакратар, сапраўдны тайны радца. Міністр народнай асветы (1862—1866); член Дзяржаўнага савета. Адзін з найбліжэйшых паплечнікаў вялікага князя Канстанціна Мікалаевіча. 219 «Головннн ннкогда не был так блпзок к государю, чтобы пметь возможность говорнть его велнчеству о Муравьеве, a no прннятому нм правллу ннкогда не говорнл государю нн о ком дурно, опасаясь, что пронзведет более дурное впечатленне, чем следует. Прнтом Головннн порнцал не управленне Муравьева после усмнрення, но спстему услуження, основанную на том, что смешпвалнсь впновные с невпновнымп. [...] Что касается управлення краем после усмпрення, Головннн открыто говорнл, что Муравьев, как умный человек, лучше другого мог бы, еслн бы только знал положнтельную волю государя, перевестн край нз осадного положення с военным пронзволом в положенне мпрное с уваженнем к законам» — <Дельвпг А. Н.> Полвека русской жнзнн. Воспомпнання A. Н. Дельвяга. 1820—1870: в 2 т. Т. 2. М.-Л., 1930. С. 267. 220 Рэйтарн Міхаіл Хрыстафоравіч (1820—1890) — граф, расійскі дзяржаўны дзеяч. Сапраўдны тайны радца; статс-сакратар. Міністр фінансаў (1862—1878), старшыня Камітэта міністраў (1881—1886); член Дзяржаўнага савета. Супрацьдзейнічаў шэрагу рэпрэсіўных мераў, ініцыяваных Мураўёвым. «Рейтерн, напрнмер, желая затормознть высылку целымп селеннямн так называемой «застенковой шляхты»