КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
126 Валанчэўскі (Валанчус) Мацей Казімір (1801 — 1875) — грамадскі і каталіцкі рэлігійны дзеяч; пісьменнік. «Человек замечательно умный» — Черевнн П. А. Воспомннання: 1863—1865 гг. Кострома, 1920. С. 26. Стваральнік літоўскага Таварыства цвярозасці (1858). Біскуп Жамойці (з 1850 г.); першы літоўскі біскуп родам з сялян. Уплыў М. К. Валанчэўскага на народ быў настолькі моцны, што ў 1860 г. заробак, выплачаны акцызным чыноўнікам Ковенскай губерні, дзе Таварыства цвярозасці мела найбольш трывалую пазіцыю, перавысіў даходы ад прададзенага алкаголю; у 1859 г. у Ковенскай губерні зачынілася 87 бровараў. 127 Мацкевіч Антоні (Мацкявічус Антанас) (1827 або 1828—1863) — ксёндз, выпускнік Віленскай гімназіі; вучыўся ў Кіеўскім універсітэце і ў Варнянскай духоўнай семінарыі. Падчас паўстання стварыў вялікі атрад, які пад яго кіраўніцтвам перамог у больш як 20 бітвах і сутычках з рэгулярнымі імперскімі войскамі і жандарамі. «Молодой ксендз фанатнк Мацкевнч, с необычайною энергней, обладавшнй замечательным уменьем вестн партнзанскую войну, до ноября 1863 г. держал в каком-то напряженном состоянлн всю Жмудь» — Мосолов A. Н. Влленскне очеркп (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 169. Належаў да партыі «чырвоных». Пакараны смерцю. 128 «...Тесннмый co всех сторон, лншенный продовольствмя м крова, Мацкевнч с касснром свонм Родовнчем, адьютантом Дартузн (Фларыянам. — А. Ф.) м несколькммн сообшннкамн пробнрался к Неману, чтобы, переплыв его, удалнться на прусскую землю. [...] Ксендз Мацкевнч, нзнуренный, прнблнзіілся к Неману н в лесной чагце, над крутнзною берега, лег под деревом. В таком положеннн застал его от- ряд штабс-капнтана Озерского, пронзводнвшнй в лесу обыск. [...] Мацкевнча доставллн к вечеру в Ковно. В Влльну дано было знать об этом по телеграфу н оттуда последовал прнказ суднть его в 48 часов. Мацкевнч нз тюрьмы пнсал пнсьма военному начальннку, губернатору н начальннку края; в ннх он нзлагал свон взгляды н умолял о помнлованнн, обешая быть человеком полезным. Найденные прн нем часы, деньгн, пнстолет н нные ценные вепін былн разделены между солдатамн отряда, его схватнвшего. Мацкевнч бодро шел на казнь...» — Мосолов A. Н. Внленскне очеркн (Муравьевское время): 1863—1865 гг. СПб., 1898. С. 110—111. Крыху іншую версію паланення А. Мацкевіча падае А. Серакоўская: «Увесну, страціўшы ўсе надзеі, ксёндз Мацкевіч у таварыстве свайго ад’ютанта спыніўся на беразе непадалёк ад вёскі Вількія з намерам перайсці мяжу. Каб адпачыць перад дарогай, прыйшоў ён у асобна размешчаную хату. Да гэтага часу ходзяць там чуткі, што гаспадар паведаміў стражнікам і выдаў ім у рукі ксяндза Мацкевіча, пасля чаго сам знік без вестак. Іншыя кажуць, што патруль, які кружыў на мяжы Літвы і Польшчы, выпадкова натрапіў на яго ў хаце і пазнаў» — Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa, 2010. S. 75. 129 Матэрыялы, датычныя падзей паўстання на Гарадзеншчыне, апублікаваныя ў зборніку: Повстанческое двнженне в Гродненской губерннн. 1863—1864 гг. / ред. Д. В. Карев. Брест, 2006. Гл. таксама: Aramowicz I. Pamietnik о ruchu partyzanckim w wojewodztwie grodzienskim w 1863 i 1864 r. <Б. м.>, 1865. 130 Мінскім губернатарам з 1861 да 1864 г. быў сапраўдны стацкі радца Андрэй Львовіч Бажэўнікаў. 131 Ігумен — цяпер раённы цэнтр Чэрвень Мінскай вобласці Рэспублікі Беларусь. 132 Лосеў Аляксандр Міхайлавіч (1819-1885) — палкоўнік, пасля генерал-маёр жандармерыі, начальнік віцебскіх (1856-1861), потым віленскіх (1861—1884) жандараў, кіраўнік Віленскай следчай камісіі. «То был плотный мужчнна, лет около пятндесятн, с седымн редкммн волосамн, одутловатым лнцом, серымн непрнятнымн глазамн» — Пантелеев Л. Ф. Воспомннання. М., 1958. С. 360. «Жандар Лосеў, напэўна, у першы і апошні раз у жыцці сказаў праўду, калі яго нехта з вязняў абвінавайіў у зняважлівых фальсіфікацыях (падчас следства. — А. Ф.у. «Няўжо вы, спадарове палякі, думаеце пра нас, што мы хочам у вачах вашай грамады ўзвысііша і стаць высакароднымі? He, спадарства. нашае жаданне не толькі ў тым, каб атрымаць ад вас прызнанне, але і яшчэ выпусційь вас з рук нашых такімі чорнымі, каб вас маці родныя не пазналі»» — Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa, 2010. S. 190. 133 «Первый день Калнновскпй лншь кусал себе губы, неохотно даже отвечал на вопросы, но к вечеру не выдержал н обьявнл свое настояіцее нмя. Несмотря на все усіілня членов комнсспн, нм не удалось нсторгнуть от Калнновского подробного показанмя о лнчностях, составляюшнх революцгюнную органнзацню края. Он однако откровенно сознался, что был распоряднтелем жонда во всем крае, н, как ввдно нз показаннй другнх лнц, он умел поддержать падаюшяй революшіонный дух польского населення. Помегцнкн его страшплнсь, он свободно разьезжал между ннмн, воодушевлял нерешнтельных н запугнвал слабых. Калнновскнй был лет 26, крепкого сложення н с лнцом жесткнм н выразнтельным; короткне русые волосы былн зачесаны назад; такнм я вндел его в тюрьме за несколько дней до казнн. Ему далн перо н бумагу н позволнлн свободно нзлагать своя мыслн. Он напнсал отлячным русскнм языком довольно любопытное рассужденне об отношеннях русской властн к польскому населенню Западного края, в котором, между прочнм, высказывал мысль о непрочностн настояшнх правнтельственных действнй н полное презренне к русскнм чнновнякам, прнбывшнм в край. Калнновскнй сознавал, что с его арестованнем мятеж немннуемо угаснет; но что правнтельство не сумеет воспользоваться прнобретеннымн выгодамн. Казнь Калнновского совершнлась уже в марте ллн в конце февраля 1864 г. н была едва лн не последнею в Віільне. Было ясное холодное утро; Калнновскнй шел на казнь смело; прндя на плоіцадь, он встал прямо лнцом к вяселгше я лншь по временам кндал взоры в далекую толпу. Когда ему чяталн конфярмацяю, он стал было делать замечаняя; так, напрям<ер>, когда назвалн его ямя: дворянян Внкентяй Калнновскяй, он восклнкнул: “У нас нет дворян, все равны!” Полішнймейстер покачал ему головой н проснл замолчать» — Мосолов A. Н. Внленскне очеркм (Муравьевское время): 1863-1865 гг. СПб., 1898. С. 125-127. 134 Звіждоўскі Людвік (1829—1864) — адзін з лідараў партыі «чырвоных» і актыўных кіраўнікоў паўстання 1863— 1864 гг. на тэрыторыі Л ітвы і Беларусі. «Звіждоўскі быў невысокі, з чорнымі валасамі і вачамі» — Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa, 2010. S. 177. Служыў y расійскай арміі, удзельнічаў y Крымскай вайне. У 1857—1859 гг. слухач Акадэміі Генеральнага штаба ў Пецярбургу. Служыў ад’ютантам віленскага генерал-губернатара У. I. Назімава. «Находясь в Влльне, он умел долгое время устраняться от всяклх подозренлй в тесной его связл с тайным революцлонным комлтетом. Перемешенле в новое место службы (у Грэнадзёрскі корпус, у Маскву. — А. Ф.) не прервало этой связл, а, напротлв того, способствовало ему прлнять потом деятельное участле в лсполненлл обшлрного плана действлй, задуманного руководлтелямл мятежа» — Мллютлн Д. А. Воспомлнанля. 1863—1864. М., 2003. С. 145—146. Быў начальнікам магілёўскага паўстанцкага атрада. У 1863 г. змог збегчы за мяжу, аднак вярнуўся, трапіў у палон да расійскіх войскаў. Пакараны смерцю. Гл.: Слльвановлч С. А. Действля Людвлка Звеждовского на Могллёвшлне в 1863 г. // Матерлалы конференцлм «Проблемы л перспектлвы становленля гражданского обшества» 20—21 мая 2010 г.: в 2 ч. Ч. 2. Могллев, 2010. С. 83—87. 135 Гл.: Цытовіч С. Г. 1863 год у Горы-Горках быўш. Магілёўскай губ. Падзеі паўстання. Менск, 1929. 136 Любамірскі Стэфан (1819 — после 1879) — князь; камер-юнкер; грамадскі дзеяч. Маршалак шляхты Магілёўскай губерні (звольнены ў 1863 г.). Быў абвінавачаны ў неданясенні аб падрыхтоўцы да паўстання, пасля дадаткова — у падпісанні падчас сеймаў 1862 г. звароту магілёўскай шляхты пра далучэнне Літвы і Беларусі да Царства Польскага. Быў высланы ў Пермскую губерню пад нагляд паліцыі. У 1873 г. атрымаў дазвол вярнуцца на радзіму. 137 Трэці Літоўскі статут быў выдадзены ў 1588 г. і дзейнічаў да noyHaft яго забароны ў 1840 г. 138 Пра паўстанне на тэрыторыі Віцебскай губерні гл., у прыватнасці: Глазырын С. Я. Спроба ўзброенага выступлення ў Віцебскай губерні падчас паўстання 1863 года // Ученые заплскн УО «ВГУ лм. П. М. Машерова». 2011. Т. 11. С. 21—27. 139 Полацкі езуіцкі калегіум быў заснаваны ў 1580 г. паводле загаду караля Стафана Баторыя. Першым яго рэктарам быў выбітны тэолаг, публіцыст і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай Пятро Скарга. У 1812 г. паводле ўказа імператара Аляксандра I быў рэарганізаваны ў Полацкую езуіцкую акадэмію. Акадэмія існавала да 1820 г., калі дзейнасць езуіцкага ордэна на тэрыторыі Расійскай імперыі была забароненая, а прыналежныя яму будынкі перададзеныя ордэну піяраў, які супернічаў з езуітамі. Нароўні з Крамянецкім (Валынскім) ліцэем і Віленскім універсітэтам Полацкая акадэмія лічылася адным з найбуйнейшым адукацыйных цэнтраў на землях былога Вялікага Княства Літоўскага. 140 Мураўёў асаблівую ўвагу надаваў жаночаму ўплыву. У лісце да шэфа жандараў кн. В. А. Далгарукава ад 18 лютага 1864 г. ён адзначаў: «Трэба тут, на жаль, прызнацца, што і невялікая колькасйь рускіх, што тут жывуць, лічыла Заходнія губерні польскімі і многія з іх сталі блізкімі палякам, ажаніліся з полькамі і спачувалі нават бунту» — цыт. паводле: Rok 1863 na Minszczyznie. 1863 год на Меншчыне. Minsk, 1927. S. 149. 141 Хаванскі Мікалай Мікалаевіч (1777—1837) — князь; расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч. Генерал ад інфантэрыі (1828). Беларускі генерал-губернатар (1823—1836). 142 Дзякаў Пётр Мікалаевіч (1788—1860) — расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч. Генерал-ад’ютант (1831); генерал ад кавалерыі (1846). Беларускі генерал-губернатар (1836—1846). 143 Галійын Андрэй Міхайлавіч (1792—1863) — князь; расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч. Генерал ад інфантэрыі (1829). Удзельнічаў у задушэнні паўстання 1830-1831 гг. Тульскі (1840—1846), пасля беларускі генерал-губернатар (1846—1853). Сенатар (1854). 144 Далгарукаў Мікалай Андрэевіч (1792 або 1794—1847) — князь; расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч. Генерал-ад’ютант (1830); генерал ад кавалерыі. Віленскі ваенны губернатар з кіраваннем і грамадзянскай часткаю, выконваючы пасаду гродзенскага і беластоцкага губернатара (1832). Віленскі ваенны губернатар, гродзенскі і беластоцкі губернатар (1833). Мінскі, беластоцкі і гродзенскі генерал-губернатар з захаваннем пасады віленскага ваеннага губернатара (1834—1840). Маларасійскі генерал-губернатар (1840—1847).