КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
31 Рэжыца — павятовы горад Віцебскай губерні (цяпер г. Рэзэкнэ, Латвія). 32 «У Інфлянтах урад радаваўся: раскольнікі нападалі на маёнткі, рабуючы і забіваючы...» — Sierakowska z Dalewskich A. Wspomnienia. Warszawa, 2010. S. 175. 33 Зеляной Аляксандр Аляксеевіч (1819—1880) — расійскі дзяржаўны дзеяч, генерал-ад’ютант (1863), генерал ад інфантэрыі. Таварыш міністра (1856—1862), пасля міністр дзяржаўных маёмасцяў (1862—1872). Член Дзяржаўнага савета. П. У. Далгарукаў адзначае, што A. А. Зеляной «обязанный своей карьерой Муравьеву-вешателю, что делает нз- ллшней какую-ллбо характерлстлку» — Долгоруков П. В. Петербургскле очеркл. С. 285. 34 Генерал-ад’ютант — вайсковае, пасля свецкае званне ў Расійскай імперыі. 3 1808 г. ужывалася як ганаровая адзнака для асобаў, не ніжэй тых за III клас паводле Табеля аб рангах — для абазначэння іх набліжанасці да імператара. 35 Длатоўскі Эраст Канстанцінавіч (1807—1887) — генерал ад інфантэрыі, у 1863 г. ваенны начальнік Віцебскай губерні. 36 Ваенны міністр Д. А. Мілюцін пісаў пра знішчэнне атрада Л. Плятэра і А. Моля: «Крестьяне окрестных селенлй самл расправлллсь с панамл: онл отбллл у нлх транспорт, переловллл самлх мятежнлков л представллл лх начальству, прлчем пятеро крестьян былл ранены» — Мллютлн Д. А. Воспомлнанля. 1863—1864. М., 2003. С. 149. 37 Пад выхадам у палацавым цырыманіяле мелася на ўвазе ўрачыстае шэсце па залах Зімняга палаца з нагоды якога-небудзь свята, у прыватнасці царкоўнага. Малы выхад адрозніваўся тым, што ў ім удзельнічалі члены царскай сям’і. Аднак дзень нараджэння імператара ў 1863 г. не быў выключэннем: «Государь, в день своего рожденля, прлнлмал поздравленля по окончанлл обеднл в Малой дворцовой церквл, где обыкновенно прлсутствовалл в таклх случаях кроме Нмператорской фамлллл только некоторые лз высшлх члнов л должностных ллц» — Мллютлн Д. А. Воспомлнанля. 1863—1864. М., 2003. С. 119. Такім чынам, прысутнасць адпраўленага ў адстаўку з міністэрскай пасады М. М. Мураўёва, які відавочна знаходзіўся ў няміласці, магла азначаць толькі вяртанне яго ў кола найбольш уплывовых чыноўнікаў імперыі. 38 Пасаду ковенскага губернатара з верасня 1861 да 4 чэрвеня 1863 г. займаў контр-адмірал Рыгор Аляксандравіч Крыгер (1820—1881). 39 Самагіція — старая руская назва Жамойці (Жмудзі), этнаграфічнага рэгіёна на паўночным захадзе сучаснай Літвы. 40 Упершыню М. М. Мураўёў апынуўся ў беларускіх і літоўскіх губерняху 1827 г., калі быў прызначаны віцэ-губернатарам у Віцебскую губерню. 41 У дадзеным выпадку М. М. Мураўёў кажа праўду, бо шмат хто з паўстанцаў 1863—1864 гг. быў звязаны сваяцкімі адносінамі з паўстанцамі 1830—1831 гг.; у прыватнасці, кіраўнік паўстанцкага атрада, які дзейнічаў пры Дынабургу — граф Лявон Плятэр — належаў да вядомай арыстакратычнай сям’і, многія члены якой удзельнічалі ва ўсіх трох паўстаннях канца XVIII—XIX ст. (у тым ліку вядомая Эмілія Плятэр). 42 У Францыі дзейнічала шматлікая польска-літоўская эміграцыя, якая мела значны ўплыў на ўрад імператара Напалеона III, у тым ліку праз міністра замежных спраў Аляксандра Калона-Валеўскага, сына Напалеона I і польскай графіні Марыі Валеўскай. 43 Дз. А. Мілюцін прызнаваўся пазней у мемуарах: «В первые два месяца... распоряження нашн ограннчнвалнсь лншь укомплектованнем частей войск, расположенных в Царстве Польском н западных губерннях; но когда мятеж прннял значнтельные размеры н распространллся на Западный край, а еше более, когда в дело польское начала вмешнваться днпломатня, тогда сделалось ясным, что нашн снлы недостаточны не только для войны внешней, но н для энергнческого подавлення мятежа, поддержнваемого нзвне. Тогда прнзнано было необходнмым прнвестн в полный состав н остальные частн армнн прнзывом бессрочноотпускных н рекрутамн январского набора, а вместе с тем прнступнть к целому ряду мер для развнтня нашнх вооруженных снл формнрованнем новых боевых частей. Тогда уже не время было заботнться о сокрашеннн расходов, что было поставлено Военному мнннстерству главной задачей в предшествуюшне годы, а предстояло напрягать все снлы, чтобы не быть застнгнутымн врасплох европейской коалнцней в союзе с внутренннм врагом» — Мнлютнн Д. А. Воспомннання. 1863—1864. М., 2003. С. 158—159. 44 Мураўёў (Мураўёў-Карскі) Мікалай Мікалаевіч (1794-1881) — граф. расійскі дзяржаўны і ваенны дзеяч. Генерал-ад'ютант (1833), генерал ад інфантэрыі (1853). Намеснік на Каўказе і галоўнакамандуючы Асобным каўказскім корпусам (1854— 1856). Член Дзяржаўнага савета (1856). 45 «Одновременно с устройством войск прнступлено было н к прнведенню в обороннтельное состоянне нашнх береговых крепостей: на Балтнйском море — Кронштадта, Свеаборга, Выборга н Днна- мюнде, на Черном море — Керчн. В особенностн закнпелн работы в Кронштадте, где в то время, несмотря на вложенные уже в его укреплення многне десяткн мнллнонов рублей, оборона все еше была весьма недостаточна. [...] В Выборге предпрннято было создать заново целую снстему морской обороны укрепленнем некоторых островов в Транзунде н загражденнем проходов между ннмн. В Свеаборге н Керчм также требовалось пронзвестн обшнрные работы. Все распоряженля по лнженерной часта лежалл на генерал-адьютанте Тотлебене» — Мнлютнн Д. А. Воспомннання. 1863—1864. М., 2003. С. 162. 46 Збянтэжанасць імператара робіцца зразумелай, калі ўзгадаць, як будаваліся яго адносіны з М. М. Мураўёвым да таго, як той быў адпраўлены ў адстаўку з пасады міністра; напрыклад, П. А. Валуеў запісаў 22 лютага 1861 г. ў дзённіку: «Вндел Зеленого, который передал мне, что прн последнем докладе государь почтн сказал Муравьеву, что не желает нметь его мнннстром. Он с гневом, н, ударнв по столу, сказал, что не позволнт мнннстрам протнводействовать нсполненню утвержденных нм постановленнй по крестьянскому делу н что управляюіцне палатамн государственных нмутеств должны помогать, а не протнвнться нсполненмю этнх постановленнй» — Валуев П. А. Дневннк мнннстра внутренннх дел. Т. 1. С. 74. Фактычна ўвесь апошні год знаходжання на пасадзе міністра дзяржаўных маёмасцяў М. М. Мураўёў быў у непрыхаванай апазіцыі да ўрадавага курсу, што выклікала сапраўднае раздражненне імператара. 47 М. М. Мураўёў патрабаваў перадачы пад яго кантроль усёй ахопленай паўстаннем тэрыторыі, якая не трапляла пад юрысдыкцыю Царства Польскага. 48 М. М. Мураўёў мае на ўвазе дзейнасць князя A. Е. Чартарыйскага, які са згоды імператара Аляксандра I узначаліў Віленскую навучальную акругу, дзе ўсё выкладанне вялося на польскай мове, а пачатковая адукацыя пры гэтым знаходзілася пад кантролем каталіцкіх манаскіх ордэнаў піяраў і езуітаў. 49 Талстой Пётр Аляксандравіч (1761—1844) — граф, расійскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч; генерал ад інфантэрыі. У 1831 г. камандуючы Рэзервовай арміяй. Член Дзяржаўнага савета (1834). 50 Мілюцін Дзмітрый Аляксеевіч (1816—1912) — граф; расійскі дзяржаўны дзеяч. Генерал-ад’ютант, генерал-фельдмаршал. Ваенны міністр (1861-1881), член Дзяржаўнага савета. П. У. Далгарукаў, злы на язык, які рэдка калі ацэньваў станоўча каго-кольвек з вышэйшых дзяржаўных чыноў, піша пра яго як аб«человеке замечательных способностей, отлнчнейшем адмііннстраторе, человеке двулнчном, под вндом скромностн мсполненном тшеславня, под ввдом добродушня — эгонсте, под вндом простосердечня — ловком прндворном» — Долгоруков П. В. Петербургскне очеркн. С. 284. 51 Пар. запіс удзённіку П. А. Валуева ад 27 красавіка 1863 г.: «Утром был на похоронах ммтрополлта Жнлннского. [...] Потом на 2-часовом совешаннн у военного мнннстра с Муравьевым, кн. Долгоруковым н Зеленым. Толку мало, но это сговарнванне было необходнмым» — Валуев П. А. Дневннк мнннстра внутренннх дел. Т. 1. С. 221. 52 П. А. Чарэвін, які пэўны час служыў чыноўнікам для асаблівых даручэнняў пры віленскім генерал-губернатары, відавочна грунтуючыся на словах Мураўёва, сцвярджае, што тут з’яўляецца яшчэ адзін удзельнік размовы: «В это же время отворнлась дверь, н нз соседней комнаты вошла нмператрнца, вероятно слышавшая весь пролсшедшнй разговор; государыня, подошед к М. Н. Муравьеву co слезамн на глазах, просмла его не отказываться от данного обешання прннять управленне краем, проснла его удержать за Росснею этот край, говоря, что о Царстве Польском нечего н говорнть, что там дело уже пропало, что проснт этого она, нмператор, Росспя. что ему, М. Н., следует, несмотря на все препятствня, встречаемые средн некоторых лнц в Петербурге, ввернться государю, который м ему вернт» — цыт. паводле: Черевнн П. А. Воспомянання: 1863—1865 гг. Кострома, 1920. С. 14. 53 Мураўёва (народжаная Шарамецева) Пелагея Васільеўна (18021871) — жонка М. М. Мураўёва. 54 Мураўёва (у замустве Шарамецева) Соф’я Міхайлаўна (1833— 1880) — дачка М. М. Мураўёва. 55 Даклады адбываліся ў далёка не спакойнай атмасферы: М. М. Мураўёў патрабаваў усё большага пашырэння сваіх паўнамоцтваў, з чым не згаджаліся, у прыватнасці, шэф жандараў В. А. Далгарукаў і міністр унутраных спраў П. А. Валуеў. Імператар найчасцей падтрымліваў меркаванне апошніх, таму ўзнікалі канфліктныя сітуацыі. 3 нагоды падобных дакладаў і нарадаў, што іх суправаджалі, П. А. Валуеў адзначаў у дзённіку — 7 мая: «Государь, возвравцая мое пнсьмо, отметнп на нем, что нмел с ген. Муравьевым весьма серьезный разговор н надеется, что оный на него подействует...»; 8 мая: «Ген. Зеленый заезжал ко мне н говорнл, что прн докладе его в Царском государь обьяснялся с ннм насчет вчерашнего разговора с ген. Муравьевым н говорнл ему, что он, государь, вышел совершенно нз себя н проснт его, Зеленого, н нас всех проснт, чтобы уладнть все ввнду нынешннх затрудненнй, прнзывая на помоіць нашн патрнотнческне чувства»; 10 мая: «...совеіцанне у государя с военным мнннстром, кн. Долгоруковым, Муравьевым н Зеленым. Государь был жесток с Муравьевым» — Валуев П. А. Дневннк мнннстра внутренннх дел. Т. 1. С. 223. 56 Марыя Аляксандраўна (1824—1880) — імператарка, жонка Аляксандра II. 57 Казанскі сабор (Сабор Казанскай Божай маці) — адзін з найбуйнейшых праваслаўных храмаў Санкт-Пецярбурга, пабудаваны ў 1801— 1811 гг. архітэктарам A. Н. Вараніхіным як месца захавання цудадзейнай іконы Казанскай Божай Маці. У 1813 г. стаў месцам пахавання М. I. Кутузава; тут жа захоўваліся і ключы ад забраных гарадоў, штандары і сцягі падраздзяленняў напалеонаўскага войска, якія пацярпелі паразу. Апошняя акалічнасць робіць выбар месца малебна Мураўёва перад ад’ездам у Вільню асэнсавана сімвалічным: ён пазіцыянуецца як новы Кутузаў — новы «выратавальнік Айчыны».