Навелы
Гі дэ Мапасан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1987
Калі яны міналі «Карчму гандляроў», Левек прапанаваў:
— Ці не выпіць па шклянцы?
— Можна,— сказаў Мартэн.
Яны ўвайшлі, селі ў бязлюдным яшчэ шынку, і Левек крыкнуў:
— Гэй, Шыко, дзве гарэлкі, дыхтоўнай, Мартэн вярнуўся. Мартэн, маёй жонкі, ведаеш, Мартэн з «Дзвюх сясцёр», які быў прапаў.
I пузаты, сыты, з чырвоным тварам карчмар узяў адной рукой тры шклянкі, другой кварту, падышоў і спакойна спытаўся:
— Бач! Вярнуўся, Мартэн?
Мартэн адказаў:
— Вярнуўся.
ПАСАГ
Шлюб мэтра Сімона Лебрумана і панны Жаны Кардзье нікога не здзівіў. Мэтр Лебруман нядаўна купіў натарыяльную кантору пана Папіёна, і, ведама, патрэбны былі грошы, каб заплаціць; а панна Жана Кардзье мела трыста тысяч франкаў гатоўкаю — банкнотамі і чэкамі на просьбіта.
Мэтр Лебруман быў прыгожы хлопец. У ім была нейкая шыкоўнасць, шыкоўнасць, уласцівая натарыусу, шыкоўнасць, можа, трохі правінцыйная, але ўсё ж такі іпыкоўнасць, што не часта сустрэнеш у Буціні-лёРэбур.
Панна Кардзье мела вабнасць і свежасць, вабнасць трохі сарамлівую і свежасць трохі пабляклую, але, увогуле, яна была пяшчотная і прынадная прыгажуня.
На вяселле збеглася паглядзець усё мястэчка.
Усім спадабаліся маладыя, якія вярнуліся пасля царквы схаваць сваё шчасце пад шлюбны дах, вырашыўшы зрабіць кароценькую вандроўку ў Парыж пасля некалькіх дзён кахання.
Дні гэтыя былі чароўныя, бо мэтр Лебруман змог адразу надзіва спрытна, далікатна і ладна абыходзіцца з жонкай. Яго дэвіз стаў: «Памаленьку — далей зойдзеш». Ён быў цярплівы і дзейны адначасова. Жонка ўсёй душой і адразу пакахала яго.
Праз чатыры дні пані Лебруман абагаўляла мужа. Яна болып не магла без яго, прагнула песціць, цалаваць яго, тузаць за рукі, бараду і г. д. Яна сядала яму на калені, бралася за вушы і казала: «Разяў роцік, заплюшч вочы». Ён даверліва падстаўляў рот, мружыў вочы і адчуваў даўгую салодкую бусю, ад якой яго праймалі дрыжыкі. А яму, яму таксама не хапала пяшчоты, вуснаў, рук, усяго сябе, каб цешыць жонку з ранку да вечара і з вечара да ранку.
* * *
Як толькі мінуў першы тыдзень, ён сказаў маладой жонцы:
— Калі хочаш, паедзем у Парыж у тую сераду. Пагуляем, як закаханыя перад вяселлем. Сходзім у рэстараны, у тэатр, у кабарэ, паўсюль-паўсюль.
Яна аж падскочыла ад радасці:
— О, добра, ой, як добра, едзем хутчэй.
Ён сказаў:
— Бо як нічога не трэба забываць, дык ты папярэдзь бацьку, каб ён сабраў увесь пасаг. Я вазьму яго з сабой і адразу заплачу грошы мэтру Папіёну.
Яна адказала:
— Я пагавару з ім раніцай.
I ён падхапіў яе на рукі, каб зноў нацешыцца ў
мілай гульні, што так прыйшлася ёй да смаку за апошні тыдзень.
У другую сераду цесць з цешчай праводзілі на вакзал дачку з зяцем, якія выбраліся ў сталіцу.
Цесць казаў:
— Клянуся, вялікая рызыка браць з сабою такія грошы.
Але малады юрыст усміхнуўся.
— Hi пра што не хвалюйцеся, тата,— казаў ён,— я да ўсяго звыклы. Разумееце, з маёй прафееіяй мне часам надараецца трымаць у кішэні мільён франкаў. Такім чынам мы абмінаем безліч фармальнасцей і не марнуем часу. He бярыце гэтага да галавы.
Кандуктар крыкнуў:
— Пасажыры на Парыж — па вагонах!
Яны прайшлі ў купэ, дзе ўжо сядзелі дзве старыя кабеты.
Лебруман шапнуў жонцы на вуха:
— Шкада, не змагу закурыць.
Яна ціхенька адказала:
— I мне вельмі шкада, але зусім не таму.
Цягнік даў свісток і паехаў. Яны ехалі гадзіну і амаль усю дарогу маўчалі, старыя так і не заснулі.
Калі яны апынуліся пад дахам вакзала Сэн-Лазар, мэтр Лебруман сказаў жонцы:
— Хочаш, дарагая, сходзім спачатку паснедаем на бульвары, а пасля спакойна вернемся па багаж і паедзем у гатэль.
Яна адразу згадзілася:
— О! Добра, паснедаем у рэстаране. А ён далёка?
Муж адказаў:
— Ага, далекавата, але мы паедзем у омнібусе.
Яна здзівілася:
— А чаму не на фіякры?
Ён дабрадушна забурчаў:
— Бач якая ты зборлівая, браць фіякр на пяць
хвілін дарогі, кожная хвіліна — шэсць су, багата жывеш.
— I праўда што,— трохі сумеўшыся, сказала яна.
Міма якраз праязджаў вялізны омнібус, які цягнулі трое коней. Лебруман крыкнуў:
— Кандуктар, гэй, кандуктар!
Непаваротлівая махіна прыпынілася, і малады натарыус падштурхнуў жонку, сказаўшы ёй:
— Прайдзі ў сярэдзіну, а я залезу наверх, выкуру перад снеданнем хоць адну цыгарэту.
Яна не паспела адказаць, бо, каб дапамагчы ўскочыць на прыступку, кандуктар падхапіў яе пад руку і ўцягнуў у салон. Ашаломленая, яна ўпала на лаўку і, збянтэжаная, убачыла праз задняе акно ногі мужа, які караскаўся на імперыял.
Маладая жанчына апынулася паміж тоўстым панам, які пахнуў люлькай, і старой, ад якой патыхала сабакам.
Астатнія пасажыры, якія моўчкі сядзелі радком,— служка з бакалейнай крамы, работніца, сяржант-пехацінец, васпан з залатымі акулярамі і ў ядвабным капелюшы з вялізнымі, закручанымі ў трубку палямі, дзве самавітыя надзьмутыя пані, што нібы казалі сваім выглядам: «Мы тут, але не раўнуйце нас з тымі», дзве манашкі, проставалосая дзяўчына і далакоп — былі падобныя на збор карыкатур, на музей гратэскаў, здаваліся галерэяй шаржаў на чалавека, камічнымі лялькамі, у якіх страляюць у кірмашовых цірах.
Ад хістанняў омнібуса галовы пасажыраў матляліся і гойдаліся, трэслася друзлая скура на шчоках; колы падскоквалі, і людзі здаваліся ачмурэлымі і соннымі.
Маладая жанчына адчувала млявасць.
«Чаму ён не пайшоў са мною,— думала яна. Яе прыгнятаў несвядомы сум.— Ён, пэўна, мог бы абысціся без гэтай цыгарэты».
Манашкі далі знак спыніцца і злезлі, пакінуўшы па сабе прэсны пах старых спадніц.
Омнібус паехаў і зноў спыніўся. Увайшла чырвоная, задыханая кухарка. Яна села і паставіла на калені кошык. На ўвесь салон моцна тхнула памыямі.
«Едзем далей, чым мне здавалася»,— падумала Жана.
Далакоп выйшаў, і на яго месца сеў фурман, ад якога патыхала стайняй. Месца проставалосай заняў пасыльны, ад ног якога біў пах усёй яго дзённай хадні.
Жане было кепска, моташна, і немаведама чаму ёй хацелася заплакаць.
Адны людзі выходзілі, другія сядалі на іх месцы. Омнібус ехаў па бясконцых вуліцах, спыняўся на прыпынках, зноў ехаў.
«Так далёка,— думала Жана.— Толькі б ён не прамінуў гэтага рэстарана, толькі б не заснуў. Ён так стаміўся за апошнія дні».
Трохі-патроху вагон пусцеў. Яна засталася адна, зусім адна. Кандуктар абвясціў:
— Важырар!
Жанчына не ўставала з месца, і ён паўтарыў:
— Важырар!
Яна паглядзела на яго, разумеючы, што гэта сказалі ёй, бо нікога больш не было.
Мужчына паўтарыў трэці раз:
— Важырар!
Тады яна спыталася:
— Дзе мы?
Ён грубавата адказаў:
— Важырар, божа мой, па дваццаць разоў вам казаць!
— А гэта далёка ад бульвара? — сказала яна.
— Ад якога?
— Ды ад Бульвара Італьянцаў.
— Мы даўно яго праехалі!
— Хіба! Паклічце, калі ласка, майго мужа.
— Вашага мужа? А дзе ён?
— На імперыяле.
— Наверсе? Там даўным-даўно нікога няма!
Яна схамянулася.
— Як гэта? He можа быць. Мы селі разам. Паглядзіце лепей, ён мусіць там быць!
Кандуктар пачаў злавацца:
— Слухай, малая, досыць балбатаць, аднаго згубіла — дзесяць знойдзеш. Злазь, прыехалі. Падбярэш сабе другога на вуліцы.
Слёзы паказаліся ў яе на вачах, яна зноў папрасіла:
— Але ж, пане, вы памыляецеся, я ведаю, вы памыляецеся. У яго пад пахай быў тоўсты партфель.
Кандуктар засмяяўся:
— Тоўсты партфель. Але ж і праўда, ён выйшаў на Мадлен — ён ад вас уцёк. Гі-гі-гі!..
Омнібус стаў. Яна выйшла і міжволі, інстынктыўна, зірнула на дах. Там нікога не было.
* * *
Яна раптам заплакала і, не зважаючы, што яна на вачах у людзей, сказала:
— Што ж мне цяпер рабіць?
Падышоў інспектар транспартнага бюро.
— Што тут такое?
Кандуктар з’едліва адказаў:
— Гэту даму па дарозе кінуў муж.
Той сказаў:
— Хай сабе, не дзіва, займіцеся вашымі справамі.
I павярнуўся спінай.
А яна пайшла куды вочы глядзяць, збянтэжаная, не разумеючы, што здарылася. Куды ісці? Што рабіць? А ён, што з ім? Адкуль такая няўважлівасць?
У яе заставаліся два франкі. Да каго пайсці? I раптам яна згадала пра свайго стрыечніка Бараля, намесніка загадчыка аддзела ў Марскім міністэрстве.
Грошай якраз хапала на фіякр, і яна назвала яго адрас. Яна пераняла Бараля, калі той ішоў у міністэрства. Як і Лебруман, ён трымаў пад пахай напакаваны партфель.
Яна выскачыла з фіякра і гукнула:
— Анры!
Ён здзіўлена спыніўся.
— Жана?.. тут?.. зусім адна?.. Што вы тут робіце, адкуль вы ўзяліся?
3 вачамі, поўнымі слёз, яна пралепятала:
— Я толькі што згубіла мужа.
— Згубілі? Дзе?
— На омнібусе.
— На омнібусе?.. Божа!
3 плачам яна расказала яму пра здарэнне.
Ён задумліва выслухаў яе і спытаўся:
— Раніцай ён быў зусім нармальны?
— Зусім.
— Добра. Ці шмат грошай у яго было?
— Шмат. У яго быў мой пасаг.
— Ваш пасаг?.. Увесь пасаг?
— Увесь... каб адразу заплаціць за кантору.
— Ну дык, дарагая стрыечніца, шукайце вашага мужа на дарозе ў Бельгію.
Яна яшчэ не разумела.
— Вы кажаце... майго мужа? — прашаптала яна.
— Я кажу, што ён хапнуў ваш пасаг... і шукайгукай.
Ёй не хапала паветра, яна шапнула:
— Значыць... значыць... ён прайдзісвет!
I, ледзь не самлеўшы ад хвалявання, яна ўпала на грудзі стрыечніку і загаласіла.
Каля іх пачалі спыняцца. Ён ціхенька падштурх-
нуў яе да сваіх дзвярэй і, трымаючы за талію, падняўся з ёй па лесвіцы, а калі здзіўленая пакаёўка адчыніла дзверы, загадаў:
— Сафі, збегайце ў рэстаран, вазьміце снеданне на дваіх. Сёння я не іду ў міністэрства.
ВЯЗНІ
У лесе — ні гуку, толькі лёгкі шолах снегу, які падае на дрэвы. Ён ішоў ад самага паўдня — дробны мяккі сняжок, які пудрыў голле золкім мохам, нацярушваў на сухое лісце кустоўя лёгкія сярэбраныя каптурыкі, усцілаў сцяжынкі бясконцым пухкім белым дываном і згушчаў бязмежную цішу ляснога акіяна.
Каля леснічоўкі маладая жанчына з закасанымі рукавамі калола дровы на вялікім камені. Гэта была высокая, хударлявая, дужая дачка лясоў — леснікова дачка і леснікова жонка.
— Сёння мы адны, Бэрціна, ідзі лепей у хату, ноч на дварэ, а вакол, напэўна, бадзяюцца і прусы, і BayKi,— данёсся з леснічоўкі голас.
Маладзіца вялікімі ўзмахамі сякеры расколвала пень, і яе стан пругка распростваўся пры кожным узмаху рук.
— Я ўжо накалола, мама. Зараз, зараз іду, не бойся, яшчэ відно,— адказала яна.
Потым яна занесла на кухню Рярэмак сушняку і дроў, кінула яго каля прыпечка, зноў выйшла, зачыніла аканіцы — таўшчэзныя аканіцы з суцэльнага дубу,— а вяртаючыся, замкнула за сабою дзверы на цяжкую засоўку.
КНІГІ ОНЛАЙН
