Навелы
Штэфан Цвэйг, Томас Ман
Выдавец: Юнацтва
Памер: 319с.
Мінск 1996
I якраз у гэты момант уваходзіць фрэйлен. Выгляд у яе вельмі стомлены. —
— Дзеці, я занятая сёння пасля абеду. Вы пабудзеце адны, добра? Mary я на вас разлічваць? А ўвечары я да вас прыйду.
Яна выходзіць, не заўважаючы хвалявання дзяцей.
— Ты бачыла, якія ў яе заплаканыя вочы? Я не разумею, як мама магла з ёю гэтак абысціся.
— Бедная фрэйлен!
I зноў гучаць гэтыя словы, поўныя спачування і слёз. Дзеці не ведаюць, што і думаць. Уваходзіць мама і пытаецца, ці не хочуць яны пакатацца з ёю. Дзеці адмаўляюцца. Яны адчуваюць страх перад мамаю. Іх абурае, што ім нічога не кажуць пра звальненне фрэйлен. Яны лічаць за лепшае застацца адны. Як дзве ластаўкі ў pecHaft клетцы, яны лётаюць сюды-туды, задыхаюцца ў атмасферы хлусні і замоўчвання. Яны раздумваюць, ці не пайсці ім да фрэйлен і папытацца ў яе, угаварыць яе застацца, сказаць ёй, што мама памыляецца. Але яны баяцца пакрыўдзіцв яе. I потым яны саромеюцца: усё, што яны ведаюць, яны ж падслухалі і высачылі. Трэба прыкідвацца дурнымі, такімі дурнымі, якімі яны былі два-тры тыдні таму назад. Яны застаюцца адны і ўвесв бясконца доўгі дзень думаюць і плачуць, а ў вушах увесь чаС гэтыя жудасныя галасы — злая бессардэчная водпаведзь мамы і роспачныя рыданні фрэйлен.
Вечарам фрэйлен мяльком заглядвае ў іх пакой і гаворыць ім дабранач. Дзеці дрыжаць, яны бачаць, як яна выходзіць, ім хочацца што-небудзь сказаць ёй. Але тут, ужо каля дзвярэй, фрэйлен раптам сама паварочваецца — як быццам яе спыніла іхняе маўклівае жаданне. На вачах у яе блішчаць слёзы. Яна абдымае дзяўчынак, тыя пачынаюць плакаць наўзрыд. Фрэйлен яшчэ раз цалуе іх і хутка выходзіць.
Дзеці ў слязах. Яны адчуваюць, што гэта было развітанне.
— Мы яе болей не ўбачым! — гаворыць адна праз слёзы.— Пабачыш — калі мы заўтра вернемся са школы, яе ўжо не будзе тут.
— Можа, мы наведаем яе калі-небудзь пазней. Тады яна, канечне, пакажа нам дзіця.
— Але, яна такая добрая.
— Бедная фрэйлен! — Гэта як яшчэ адзін уздых іхняга ўласнага лёсу.
— Можаш уявіць сабе, як мы будзем жыць без яе?
— Я ніколі не палюблю другую фрэйлен.
— Я таксама.
— Hi адна не будзе такою добраю да нас. А потым...
Яна не адважваецца дагаварыць да канца. Але інстынктыўнае жаноцкае пачуццё выклікала ў іх да яе пашану, як толькі ім стала вядома, што ў яе ёсць дзіця. Абедзве ўвесь час думаюць пра гэта, і цяпер ужо не з ранейшаю дзіцячаю цікаўнасцю, а з замілаваннем і глыбокім спачуваннем.
— Паслухай,— гаворыць адна,— што я скажу.
— Слухаю.
— Ведаеш, я хацела б абрадаваць чым-небудзь фрэйлен, перш чым яна паедзе. Каб яна ведала, што мы яе любім і што мы не такія, як мама. Хочаш?
— Як ты можаш пытацца?
— Я падумала, што ёй вельмі падабаецца белы гваздзік, і яшчэ я падумала, што заўтра раніцаю, ведаеш, перш чым ісці ў школу, мы купім кветак і паставім іх у яе пакой.
— Калі?
— У абед.
— Яе тады, пэўна, ужо не будзе там. Ведаеш, я лепш збегаю ранічкаю па кветкі і хуценька прынясу іх, каб ніхто не ўбачыў. А потым мы паставім іх у яе пакой.
— Добра. I ўстанем раненька.
Яны дастаюць свае скарбонкі і шчыра высыпаюць на стол усе грошы. Цяпер яны зноў павесялелі, бо ведаюць, што яшчэ змогуць выказаць фрэйлен сваю нямую верную любоў.
Яны ўстаюць на досвітку. 3 цудоўнымі свежымі гваздзікамі ў крыху дрыготкіх руках стукаюць у дзверы да фрэйлен, але ніхто не адказвае. Яны думаюць, што
фрэйлен яшчэ спіць, і ўваходзяць на дыбачках у пакой. Але там нікога няма, пасцель некранутая. Усё раскідана ў беспарадку, на цёмным абрусе на стале бялеюць лісты.
Дзеці палохаюцца. Што здарылася?
— Я пайду да мамы,— рашуча заяўляе старэйшая. I дзёрзка, без ніякага страху, са змрочным позіркам яна паўстае перад мамаю і пытаецца: — Дзе наша фрэйлен?
— Яна, мусіць, у сябе ў пакоі,— здзіўлена адказвае мама.
— У пакоі яе няма, пасцель некранутая. Яна, відаць, пайшла яшчэ ўчора ўвечары. Чаму нам нічога не сказалі пра гэта?
Мама нават не заўважае сярдзітага, задзірлівага тону пытання. Яна збялела і пайшла да таты, той хутка знікае ў пакоі фрэйлен.
Ен доўга застаецца ў пакоі. Дзяўчынка злоснымі вачамі сочыць за мамаю, якая, відаць, моцна ўсхвалявана і не адважваецца сустрэцца з ёю позіркам.
Тата вяртаецца нарэшце. Ен вельмі бледны, у яго ў руцэ ліст. Ен з мамаю заходзіць у пакой фрэйлен і ціхенька шэпчацца там з ёю. Дзеці стаяць за дзвярамі, але падслухоўваць не асмельваюцца. Яны баяцца татавага гневу: такім, як цяпер, яны яго яшчэ ніколі не бачылі.
Мама выходзіць з пакоя з заплаканымі вачамі і вельмі ўсхваляваная. Дзеці самі сабою, быццам гнаныя страхам, падбягаюць да яе з пытаннямі. Але яна рэзка асаджае іх:
— Ідзіце цяпер у школу, вы спозніцеся.
I дзяўчынкі вымушаны ісці. Як у сне, яны сядзяць на ўроках чатыры, пяць гадзін, з другімі вучнямі, але не чуюць ніводнага слова. Потым стрымгалоў імчацца дадому.
Там усё па-ранейшаму, толькі адчуваецца, што ўсіх гняце адна страшэнная думка. Усе маўчаць, але ў іх, нават у чэлядзі, нейкія дзіўныя позіркі. Мама ідзе дзяўчынкам насустрач. Яна, відаць, падрыхтавалася да размовы з дзецьмі.
— Дзеці,— пачынае яна,— ваша фрэйлен болей не вернецца, яна...
Яна не знаходзіць смеласці кончыць. Бліскучыя
вочы дзяўчынак гэтак грозна ўтаропіліся ў яе твар, што яна не адважваецца зманіць ім. Яна адварочваецца і адыходзіць, ратуецца ўцёкамі ў свой пакой.
Пасля абеду раптам з’яўляецца Ота. Яго паклікалі, яму пакінуты ліст. Ен таксама бледны. Збянтэжана азіраецца па баках. Ніхто з ім не загаворвае. Усе пазбягаюць яго. Ен бачыць дзяўчынак, якія забіліся ў куток, і хоча з імі прывітацца.
— He падыходзь! — ускліквае адна і крывіцца ад агіды. А другая плюе перад ім на падлогу. Збянтэжана, баязліва ён блукае нейкі час па пакоях. Потым знікае.
Ніхто не размаўляе з дзецьмі. Яны самі таксама маўчаць. Бледныя, спалоханыя, яны снуюць з пакоя ў пакой, няспынна, як дзікія жывёлы ў клетцы, сустракаюцца зноў, глядзяць адна адной у заплаканыя вочы і не гавораць ні слова. Яны ведаюць цяпер усё. Яны ведаюць, што іх падманвалі, што ўсе людзі могуць быць дрэннымі і подлымі. Яны болей не любяць сваіх бацькоў, яны ім болей не вераць. Яны ведаюць, што нікому нельга верыць; цяпер увесь цяжар жахлівага жыцця ляжа на іх кволыя плечы. 3 вясёлай утульнасці дзяцінства яны быццам зваліліся ў бяздонне. Яны яшчэ не могуць зразумець усёй жахлівасці таго, што здарылася, але думкі гнятуць і пагражаюць задушыць іх. На шчоках выступіла ліхаманкавая чырвань, і вочы пазіраюць злосна, насцярожана. Яны не знаходзяць сабе месца, курчацца, быццам ім холадна ў іх адзіноце. Ніхто, нават бацька, не асмельваецца загаварыць з імі — гэтак грозна пазіраюць яны на кожнага, хто набліжаецца да іх. Няспыннае блуканне па пакоях адлюстроўвае хваляванне, якое мучыць іх. I ёсць у іх жахлівая агульнасць, хоць яны і не гавораць адна з адною. Гэтае маўчанне, непранікальнае маўчанне, маўчанне, якое ні аб чым не пытаецца, зацяты, замкнуты ў сабе боль без крыку і слёз адгароджваюць іх ад усіх і выклікаюць страх. Ніхто не падыходзіць да іх, доступ да іх сэрцаў закрыты, можа, на доўгія гады. Усе адчуваюць, што яны ворагі, ворагі бязлітасныя, якія болей не змогуць прабачаць. Бо з учарашняга дня яны ўжо не дзеці.
За адзін сённяшні дзень яны пастарэлі на мноства гадоў. I толькі ўвечары, калі яны асталіся адны, у змроку пакоя, прачынаецца ў іх дзіцячы страх — страх перад адзінртай, перад зданню нябожчыцы, і яшчэ адзін
спрадвечны страх — перад невядомаю будучыняю. Сярод агульнага перапалоху ў доме забыліся натапіць іх пакой. Дрыжучы ад холаду, яны забіраюцца на адзін ложак, тонкімі дзіцячымі ручкамі моцна абдымаюцца, прыціскаюцца адна да аднае кволымі, яшчэ не расквітнелымі цельцамі, быццам шукаюць абароны ад страху, які авалодаў імі. Яны ўсё яшчэ баяцца гаварыць паміж сабою. Нарэшце малодшая пачынае плакаць, і старэйшая горка рыдае разам з ёю. Цесна абняўшыся, яны ўсё плачуць і плачуць, іх твары ў слязах, і гарачыя слёзы капаюць спачатку павольна, а потым льюцца ракою. Яны прыціснуліся адна да аднае і аж трасуцца ад рыданняў. Абедзве яны — адзін боль, адно цела, якое плача ў змроку. Яны аплакваюць ужо не фрэйлен, не бацькоў, якія страчаны для іх, іх трасе страх — страх перад тым, што чакае іх у гэтым невядомым свеце, куды яны кінулі сёння свой першы спалоханы позірк. Яны баяцца жыцця, у якое ўваходзяць цяпер, жыцця, якое пагрозлівым ценем паўстае перад імі, быццам цёмны лес, праз які ім трэба прайсці. Усё невыразней робіцца гэты блытаны страх, уступае месца дрымоце, усё цішэй рыданні. Іх дыханне паступова зліваецца, як перад гэтым іх слёзы. I нарэшце яны засынаюць.
AMOK
У сакавіку 1912 года ў неапальскім порце, калі разгружалі вялікі акіянскі параход, меў месца дзіўны няшчасны выпадак, пра які ў газетах з’явіліся падрабязныя, але вельмі фантастычныя паведамленні. Хоць я сам быў пасажырам «Акіяніі», але, як і другія, не мог быць сведкам гэтага незвычайнага 'здарэння. Яно адбылося ноччу, пры пагрузцы вугалю і выгрузцы тавараў, і мы, каб выратавацца ад шуму, з’ехалі ўсе на бераг і бавілі час у кавярнях або тэатрах. Усё-такі я асабіста думаю, што некаторыя мае здагадкі, якіх я тады публічна не выказваў, змяшчаюць у сабе сапраўднае тлумачэнне таго трагічнага выпадку, а даўнасць дазваляе скарыстаць давер, аказаны мне ў час аднае размовы, якая непасрэдна папярэднічала дзіўнаму эпізоду.
Калі я хацеў заказаць у параходным агенцтве ў Калькуце месца на рэйс у Еўропу на борце «Акіяніі», клерк толькі спачувальна паціснуў плячамі: ён не ведае, ці можна яшчэ гарантаваць мне каюту, бо цяпер, перад самым надыходам дажджлівага сезону, усе месцы звычайна распрадаюць у Аўстраліі, і ён павінен спачатку дачакацца тэлеграмы з Сінгапура. Але назаўтра ён сказаў, што можа прапанаваць мне каюту, праўда, не вельмі камфартабельную, пад палубаю і ў сярэдняй частцы парахода.
Мне не цярпелася як мага хутчэй папасці дадому, таму, нядоўга думаючы, я папрасіў замацаваць за мною месца.
Клерк правільна паінфармаваў мяне. Параход быў перапоўнены, а каюта дрэнная — цесны чатырохвугольны закуток паблізу машыннага аддзялення, асветлены толькі праз цьмянае вочка ілюмінатара. У душным, застоеным паветры пахла машынным алеем і цвіллю; ні на хвіліну нельга было адысці ад электрычнага вентылятара, які, нібы ашалелы стальны кажан, круціўся і вішчаў над самаю галавою. Унізе машына крактала і стагнала, быццам грузчык, які раз за разам падымаецца з мяшком вугалю па адной і той самай лесвіцы; наверсе няспынна шоргалі нагамі людзі, якія гулялі па палубе. Таму я паставіў чамадан у гэтую затхлую дамавіну, паміж шэрых шпангоўтаў і паспяшаўся на палубу; падымаючыся па трапе, я ўдыхнуў, як амбру, мяккае, салодкае паветра — яго даносіў да нас вецер з берага.
КНІГІ ОНЛАЙН
