Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
«Слухай, а тут во гарбата, і цукар, і шклянка,— здзівіўся ён.— Віном смярдзіць... Чыё гэта?»
«Нічыё. Агульнае».
«Зайздрошчу я вам,— сказаў, падымаючыся са шклянкаю ў руцэ, Ведрыч.— I скразняку, і нагам дзявочым пад коўдраю,
1 Драўляныя крэслы.
і камунізму вашаму куханнаму... Залатыя гэта гады, Трухан! — I адразу ж гэты рэзкі (да якога, праўда, Трухан пачаў прывыкаць ужо) пераход ад лірыкі да прозы: — He, так не пойдзе! Чаем галавы не абдурыш».
«Дык няма больш нічога...»
«Што значыць няма? Нэлі знайшла — і ты знайдзі».
«Дзе?»
«Адкуль я ведаю? Купі, украдзь, адбяры ў каго-небудзь. У цябе госць! Чалавек першы раз твой парог пераступіў. Ды я, калі да мяне...»
«Пачакай.— Трухан наморшчыў лоб.— Можа...»
«Вось-вось! — памагаў Ведрыч.— Думай! На тое і галава чалавеку, каб думаць, дзе выпіўку раздабыць».
«Нічога не абяцаю, паспрабую толькі».
Ён пайшоў. He было яго даволі доўга. Ведрыч заварыў гарбаты, не ў імбрычку, а проста ў шклянку наліў кіпеню і насыпаў шчопаць заваркі. Стоячы насупраць акна, гучна сёрбаў, курыў, смаркаўся... На падаконнік зноў намяло снегу. Ведрыч задумліва назіраў за карагодам сняжынак, тыя круціліся роем, мяло іх, ветрам кідала ва ўсе бакі; а «недзе хворы хлопчык лёд на шыбе ліжа, і да шчакі прымерзла сіняя сляза»...
Вярнуўся Трухан. 3 пустымі рукамі, але ўзбуджаны, нават радасны.
«У чатырыста пятнаццатым, параілі! Калі там не спяць яшчэ. Ды калі ёсць там...»
«Ты зноў за сваё? Можа, ды калі, ды каб... Табе страхавым агентам працаваць трэба».
Пайшлі ўдвух. Па лесвіцы Ведрыч падымаўся хутка, а Трухан марудна, ніводнай прыступкі не прамінаючы,— пакуль падняўся, Ведрыч ужо барабаніў у дзверы з лічбамі 415. I раз, і другі раз — мацней. А на трэці так, што тынк каля вушака пасыпаўся. За дзвярыма пачуліся крокі.
«Вы што, зусім ужо здурэлі? — спытаў сонны дзявочы голас,— Вы ведаеце, каторы час?»
«Выламаю дзверы»,— ціха, спакойна паабяцаў Ведрыч.
У адказ маўчанне. Hi гуку. Трухан нават рады быў гэтаму.
«Вось бачыш? Пайшлі!»
«Стой».
Недзе праз хвіліну на чуць, на малюсенькую шчылінку дзверы прачыніліся і дзявочая рука прасунула Ведрычу пляшку. Той унурыўся ў этыкетку:
«“Чарніла”? I па колькі?»
Голас, памарудзіўшы, назваў суму.
«Ого! Выгадней гарэлку ў таксістых браць. Добра, на грошы. I прынясі яшчэ адну».
Зноў пачакалі з хвілінку, зноў усё паўтарылася, толькі на гэты раз голас у дзяўчыны палагоднеў:
«Гэта апошняя. Праўда».
А дзверы не зачыняліся, мабыць, усё ж карцела ёй хоць адным вокам падзівіцца, што гэта за тып такі аб’явіўся ў інтэрнаце.
«Хочаш — хадзем з намі»,— як старую знаёмую, паклікаў яе Ведрыч.
Доўгая паўза. Нарэшце пачуўся з-за дзвярэй зусім ужо лагодны і разам з тым няўпэўнены, нібы вагалася яна, голас:
«Не магу. Залік заўтра, трэба выспацца... Вы лепш заўтра прыходзьце. Абавязкова. Добра?»
8
«Чым жа закусіць табе?» — спытаў Трухан, калі вярнуліся назад на кухню.
«Па-першае, не табе, а нам, па-другое, «чарніла» ніхто не закусвае. А па-трэцяе, што ў цябе можа быць за закуска? Яечня, як у Нэлі? — Ведрыч моцнымі белымі зубамі адкаркаваў адну пляшку, другую.— На,— працягнуў Трухану,— каўтай».
«Ды ты што?! Дзякую, канечне! I не хачу, а галоўнае, не магу!»
«Хочаш. Можаш. Бо зараз пакрыўджуся і пайду».
«Ды нельга, кажу ж — кепска будзе!»
«А не павінна быць кепска. У нас не бальніца, не багадзельня, хворыя нам не трэба. На нас ніхто не павінен тыцкаць пальцамі — маўляў, сабраліся, хто Богу нягожы. Кепска яму... А мне, па-твойму, добра? У мяне не баліць галава потым? Яшчэ і як баліць! Ты згодны, што і мне нялёгка?»
«Ну, згодны...»
«Аднак я ж п’ю! I ты пі».
Трухан хацеў яшчэ рыпнуцца, сказаць, што дактары найстрога забаранілі... Але раптам падумаў — з адчайнай смеласцю чалавека, якога зімою голага прымушаюць ныраць у пельку: «А, колькі таго жыцця!» — і прыклаўся да пляшкі. I адразу ж зразумеў, што лепш бы верыў дактарам, чым Ведрычу. Захісталася пад нагамі падлога, столь паехала ў адзін бок, галава — у другі, і зноў пот, і зноў малаткі ў скронях, і зноў пачалі расплывацца ў вачах і Ведрыч, і сцены кухні...
Усё ж гэта быў не зусім той брыдотны стан, як некалькі гадзін назад, у фае будынка на Фрунзе, 5,— калі сэрца абрываецца, і слабасць, і мрояцца чортведама якія галюцынацыі. Цяпер крышку іншае было, больш лёгкае. Трухан ужо ведаў, што галоўнае тут не паддацца, сціснуць зубы і выстаяць... Сціснуў. Выстаяў. I не толькі не даў прыступу паўтарыцца, а ад злосці на сябе, на тое, што ён такі нягеглы, яшчэ добра каўтнуў і яшчэ.
«Хопіць,— забраў у яго пляшку клапатлівы Ведрыч.— Жывы? Ці «хуткую» выклікаць?»
«Дай лепш цыгарэту».
У Ведрыча хапіла розуму не даць; сам ён закурыў.
«А цяпер, калі мы адныя,— сказаў строга, важна, як следчы на допыце,— праўду, Трухан, і толькі праўду! Я хачу ведаць, хто ты. Што з табою такое? Чаму ты ўвесь час прыдурваешся? Я ж цябе наскрозь бачу. Ты зусім не той, за каго сябе выдаеш».
«Так»,— пацвердзіў Трухан. Ноздрамі ён прагна лавіў чужы дым.
«Вось бачыш. Я гэта адразу зразумеў. Дык слухаю. Хто ты на самай справе?»
I Трухан, п’яны ад віна, ад непрывычнага субяседніка, a больш ад гонару, што вось выпіў — і нічога не здарылася з ім, упершыню ў жыцці прызнаўся чужому чалавеку, што піша.
«У цябе гэта на лбе адпячатана,— анічуць не здзівіўшыся, сказаў Ведрыч.— Прозу, канечне?»
«Канечне... калі можна назваць... прынамсі, не рыфмамі».
«Забіваў бы гэтых празаікаў! — сказаў Ведрыч, плюнуў на падлогу і расцёр чаравікам.— Верыш ім, раскрываешся — а яны, аказваецца, чарговую ролю рэпеціруюць. У вобраз ужываюцца! Выцягваюць чалавека на шчырасць, каб скарыстаць гэта потым у сваіх хрэновенькіх творах!»
«Ды я яшчэ там, на балконе, хацеў прызнацца... Проста — у чым было прызнавацца? Я сам не ведаю, што пішу. Ці гэта фантазіі, ці гэта сны, ці рэалізм... Абы-што, карацей!»
Відаць, шчыра ў яго атрымалася, бо Ведрыч змякчыўся.
«Веру. Так і павінна быць. Кожны пісьменнік, калі ён людскі пісьменнік, павінен ламаць ці хоць бы старацца ламаць жанравыя ўмоўнасці... Сны? Ну, хай сабе сны. Усё нашае жыццё адзін доўгі сон, а тым больш творчасць, гэта — падвойны сон, сон у сне... Але,— спахапіўся ён,— цябе ж яшчэ праэкзаменаваць трэба. Калі ты такі разумны, як сам сябе выстаўляеш...»
«Ды з чаго ты ўзяў?!»
«...Калі ты такі афігенны празаік, дык ахарактарызуй нашу сённяшнюю кампанію. Нэлі, мяне, Церашкова... Ці хоць бы мяне аднога — як літаратурны тып. Што я такое ў чужых вачах? Толькі адразу, не думаючы, з чыстага ліста».
«Цябе?»
Трухан задумаўся на міг. Віно — «чарнільца» — узбуджала яго з кожнай хвілінай, яно, роднае, надыктоўвала яму зараз хуткія да шалёнасці думкі і падганяла да дзеяння. Ён злавіў сябе на тым, што сапраўды пачынае разумець усё навокал: і Ведрыча, і Нэлі з Церашковым, і гэтую кухню, і пляшку ў сваёй руцэ; не толькі разумець, але бачыць паміж усім гэтым нейкую трывалую сувязь.
«Па-мойму,— сказаў ён, абыходзячы вакол Ведрыча, як вакол статуі, і абглядваючы яго,— па-мойму, ты сваяк ці прамы нашчадак усім гэтым Пецёфі, Каліноўскім, д’Арк, Касцюшкам, па-мойму, ты з тых шалапутных, непаседлівых, вечна няўрымслівых галоў, якія ёсць у кожным народзе, якія, калі ўгадаюць нарадзіцца ў патрэбны час, гэта значыць, калі бываюць запатрабаваныя сваім народам — тады робяцца нацыянальнымі героямі: вызваляюць Радзіму ад захопнікаў, кідаюцца грудзьмі на амбразуры, узрываюць сябе разам з ворагам гранатамі, ідуць у партызаны, заводзяць ворагаў у балоты...»
«Дарэчы,— перабіў Ведрыч, які слухаў з задавальненнем, нават жмурыўся, як наеты кот,— ведаеш оперу «Іван Сусанін»? «Куды ты завёў нас, пракляты падманшчык?» — “Ідзіце вы на... я сам заблудзіўся!”»
«...Пра якіх потым складаюць песні, легенды і балады. Калі ж не пашчасціла з эпохай, не падгадалі з нараджэннем і час ім выпадае застойна-ўдушлівы, як у нас цяпер,— так уся гэтая звышэнергія расходуецца на абы-што, у лепшым выпадку на словы, як ты сёння на іншай кухні абсалютна правільна заўважыў. Тады такія, як ты, не ведаюць, куды сябе прыткнуць. Яны незапатрабаваныя, нязручныя, з кагорты ўсіх гэтых — Пячорыных-Анегіных-Абдзіраловічаў... пры адной вельмі істотнай розніцы! У тых, класічна-лішніх, было хоць нешта, за што яны чапляліся: жанчына, каханне да яе; у вас — такіх, як ты,— няма нават гэтага, вы далей пайшлі, вас і каханне не ратуе, ужо і яно здаецца чымсьці банальным, састарэлым, дужа малой драбязою, не вартай таго, каб траціць на яе энергію і душу; як таму асілку замест шматпудовай штангі падымаць саломінку...»
«Гэта праўда,— пацвердзіў Ведрыч.— У мяне гэтых сяброў так званых як сабак нярэзаных. Любяць мяне, прынамсі, кажуць, што любяць, а давядзіся, не дай бог, паміраць — думаеш, пашкадуе хто-небудзь? Помню, захварэў неяк, з ложка не мог падняцца — хоць бы адна пэ за тыдзень парог пераступіла!»
Пачуўшы слова «хварэў», Трухан сцяўся і як бы змізарнеў. Вочы ў яго ўраз патухлі.
«Усё»,— сказаў ён вяла.
«Як усё?! А я толькі падрыхтаваўся слухаць. Хаця ты такую ахінею нясеш, што вушы вянуць... Ну, так і быць. Пераканаў. Згодзен пачытаць цябе».
«Ты што... падумаў — я для гэтага?! Я зусім не напрошваўся і не збіраўся нікому паказваць...»
«Дык збярыся. Ну, давай. Я ж ведаю, ты мяккі, я ж цябе некалькі разоў уламваў ужо сёння».
«Добра,— і сапраўды вельмі неяк хутка здаўся Трухан.— Але ўмова: пры мне ты чытаеш толькі першы абзац».
Ён знік. Ведрыч не паспеў прыкурыць цыгарэту, як ён ужо вярнуўся, з шэрай кардоннай папкаю ў руцэ.
«Во,— пахваліў Ведрыч,— каб так па «чарніла» другі раз бегаў». Акуратным дзявочым почыркам зверху на папцы было напісана — Ведрыч прачытаў уголас: — «Пачата 10.10. 1989; скончана...»
«А назва?»
«Не ведаю, для мяне назва справа нават не дзесятая, а сотая... Можа, проста — «Рэвізія»?»
«Гэта пра магазін, ці што? Ці пра таварную базу? — Ведрыч разгарнуў папку.— Ого, намахаў. I як вы, празаікі, не лянуецеся? Ды мяне б пад наганам ніхто не прымусіў не тое што выдумаць столькі, а нават перапісаць механічна. Эпіграф нейкі... «...Імем Яго Імператарскай Вялікасці... аб’яўляю рэвізію гэтаму вар’яцкаму дому!» — Ведрыч адарваўся ад рукапісу. Пабоўтаў бутэлькаю з астаткамі віна. Дапіў.— Прэтэнзіі ў цябе, аднак! Каму гэта ты аб’яўляеш рэвізію? Ці чаму?»
КНІГІ ОНЛАЙН
