Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
«Чытай!»
«Ціха, ціха, не лезь. Нічога, мне падабаецца. Пісьменнік павінен быць з прэтэнзіямі... Так... «Сёння, у сваю апошнюю ноч у гэтай палаце і ў гэтым шпіталі, Трухановічу не спалася...» Чакай, а што за Трухановіч? Ну ты даеш! Калі галоўны герой ты — дык так і пішы — Я. Калі не — выдумай якоесь прозвішча, каб лёгка запаміналася...»
«Хопіць!» — Трухан вырваў у яго з рук папку. Ён глядзеў на Ведрыча са страхам.
«Што здарылася?»
«Як ты чытаеш?!»
«А як ты хацеў?»
«Без інтанацыі! Забубенна! Ніякіх лагічных націскаў! Ніякіх ідыёцкіх паўзаў!»
«Добра, добра... Дай папку. Ты, я бачу, дужа сур’ёзна ўспрымаеш, гэта трэба чытаць у іншай абстаноўцы. 3 сабой забяру,— а калі Трухан памкнуўся запярэчыць, схаваў руку з папкай за спіну.— Ды не бойся, я нікому не скажу, што ты прозу пішаш!»
«Бяры».
Трухану і праўда стала ўжо ўсё роўна. Адна пустата была на душы, ды яшчэ вельмі хацелася спаць.
«Правядзі хоць да вахты,— сказаў Ведрыч і далей, пакуль спускаліся па цёмнай, з устойлівым пахам прусаковай атруты лесвіцы, усё бубнеў: — Расчараваў ты мяне, Трухан... Пакрыўдзіў, можна сказаць. Я здуру клюнуў, узрадаваўся, паверыў, што нарэшце чалавека знайшоў — сапраўднага, ціхмяна-рахманага, сціплага... А ты такі ж, як я, калі не хітрэйшы. Ды яшчэ і хворы, ды яшчэ і сірата, ды яшчэ і прозу навучыўся пісаць... Жах!»
Частка другая
...Імем Яго Імператпарскай Вялікасці... аб 'яўляю рэвізію гэтаму вар ’яцкаму дому!
1
У ноч перад выпіскай Трухановічу не спалася.
Ён ляжаў на ложку, скінуўшы на падлогу коўдру,— усё адно ёю больш не накрывацца, і глядзеў у столь.
У палаце было цёмна. I цёпла, аж душна ад напаленай да чаду грубкі. I нязвыкла ціха. He чутно нават цягнікоў ад блізкай станцыі. На суседніх ложках пасля ўпырсквання брому мёртвым сном спалі яшчэ два такія ж, як ён, няшчаснікі, толькі ў адрозненне ад яго, «лёгкага», які адбарабаніў тут свае два з паловаю месяцы і сёння камісуецца, ім яшчэ ляжаць ды ляжаць, мучыцца ды мучыцца. Ад аднаго гэтага, ад усведамлення сваёй перавагі над імі — меншага калекі над горшымі — была цяпер на душы ў Трухановіча ціхая прыемнасць. Яны не могуць падняцца з ложкаў — а ён можа. Ім немавед яшчэ колькі парыцца тут і хутчэй за ўсё тут жа, у гэтым Богам забытым шпіталі, пакутна паміраць — а яму жыць. Усяго гадзін праз колькі ён убачыць бялёсае вераснёўскае неба, зялёны лес, сінюю рачулку, шэрыя хаты і новых людзей (хаця якраз апошніх хацелася бачыць менш за ўсё).
He спалася. I не ляжалася.
Ён устаў ціха, падняў з долу коўдру. Добра арыентуючыся ў цемры, даволі хутка і спрытна, як для «адной левай» — не-
жывая правая рука мёртва вісела на перавязі, ён так і спаў, не разгінаючы яе,— заслаў ложак. Нырнуў у халодную гімнасцёрку і пасунуўся да акна, бялеючы ў цемры споднікамі.
Удзень, калі светла, адсюль нават праз дрэвы ў прышпітальным садзіку добра праглядалася чыгуначная станцыя. I калі праязджалі цягнікі, шыбіны пачыналі дробна і часта трымцець, нібы падпяваючы чыгунным колам, падлога таксама дрыжэла, а разам з ёю і ложак, і тады было адчуванне — калі легчы і заплюшчыць вочы, што ты сам цяпер у вагоне, едзеш кудысьці далёка, а ў расчыненае акно студзіць цябе прапахлы паравозным гарам ветрык...
Зрэшты, чаго-чаго, а гару, і зусім не рамантычнага, хапала ў палаце. Дарма што акно стараліся адчыняць як радзей; гэты ўстойлівы вугальна-паравозны смурод перабіваў нават пахі бальнічныя — лекаў, ёду, гною, нямытых чалавечых целаў — і ніяк нельга было пазбавіцца ад яго ці выветрыць чым — не памагалі ні скразняк, ні хлёрка. На тумбачках, на стале, на сценах, калі доўга не прыбіралі ў палаце, можна было пісаць пальцам.
Цяпер праз акно ў знадворнай цемры мутна свяцілі агні станцыі. Данёсся ледзь чутны, падвойнымі рамамі прыглушаны, свіст паравозіка. Трухановіч прылёг жыватом на шырокі падаконнік. Прытуліўся лбом да шыбіны. Жорсткая барада, што адрасла за лета, шоргнула аб шкло. Варта было б пагаліцца ці хоць бы твар вадою спаласнуць, усё ж падзея — выпіска са шпіталя, выхад на волю...
Пагаліцца! Калі ўжо ён прывыкне, дзе ён і ў якім часе знаходзіцца! Так гэта проста: утыркнуў электрабрытву ў разетку ды пагаліўся. Ці пайшоў ванну прыняў, з экстрактам хвоі і марскіх соляў!
I справа нават не ў гэтым. Можна, канечне, абы захацеў, папрасіць у нянечкі кіпетню, і мыла знайшлося б, і свечкі агарак... Справа ў тым, што Трухановіч за гэтыя два з паловаю месяцы апусціўся да непрыстойнасці. Прычым свядома. Ён даўно адзінай сваёй рукою махнуў на такія штукі, як абавязковае галенне, ці штодзённая чыстка зубоў, ці рэгулярнае абрэзванне пачарнелых і цвёрдых, як капыты, дужак пазногцяў; займаўся гэтым тады толькі, калі прыпякала, калі доктар Партной даваў заўвагу ці калі самому рабіць не было чаго. Уся гэтая абавязковая «гігіена», «санітарыя» здавалася яму лішняй нават у тым — колішнім будучым часе, дзе ўсе ўмовы былі для гэтага; і там людзі насіліся са сваім здароўем, як з пісанай торбай, лічачы свае целы самай найкаштоўнай рэччу ў свеце.
Цяпер жа, у гэтым часе, ды яшчэ ў яго, Трухановічавым, становішчы гэтая «гігіенічная»1 мітусня лішняй здавалася і падаўна, асабліва ў параўнанні з галоўным. He да барады з пазногцямі, калі галава злятае і рукі не гілдуюць... Бо ні з якага не са шпіталя, калі на тое пайшло, ён цяпер не выпісваецца! Няма чаго паддурваць сябе. I параўнанне ў яго выпадку можа быць хіба што адно: з выпіскаю з раддома, дзе ён пару месяцаў назад з’явіўся на свет, паспеў за гэтыя месяцы ператварыцца ў дваццацігадовага дзецюка Трухановіча, паваяваць на вайне, атрымаць кантузію, скалечыць руку, страціць пальцы на назе, перанесці некалькі аперацый па выдаленні асколкаў, абрасці барадою... I вось калі ласка! Выпіска! Таксоўкі толькі не хапае, ды маткі, маладзейшай за сваё, пару месяцаў назад народжанае «немаўля», ды шчаслівага бацькі, які з букетам у руцэ і з адвіслай сківіцай талопіцца на свайго барадатага, неахайнага нашчадка, вышэйшага за сябе ростам!
Ён яшчэ доўга стаяў перад акном, знарок не расчыняючы форткі, тым больш акна. Баяўся, каб скразняком ці шумам ад станцыі не пабудзіла суседзяў. Стаяў да таго часу, пакуль на дварэ не пачало крыху віднець.
I калі ён азірнуўся, абрысы невясёлага яго апошняга прытулку выступілі перад ім з нядаўняй цемры. Палата, доўгая і вузкая, як конская морда, з нізкай столлю, з чатырма сценамі, з трыма салдацкімі ложкамі... Трухановіч вярнуўся і прысеў на ложак. Таксама: кожны прэнт быў тут тысячу разоў абгледжаны і абмацаны, вядомая была кожная трэшчынка, вышчарбінка, выпукласць, кожная кропелька засохлай фарбы на біле.
Асцярожна, стараючыся, каб не скрыпнуў пад ім ложак, ён павярнуўся і лёг на бок. Аднак асцярога была дарэмнай. За ім даўно ўжо, аказваецца, назіралі.
— He спіцца? — сіпла спытаў Антонаў. Ён падцягнуўся за біла і сеў зручней, амаль задніцай на падушку.— Дахаты сёння? Чуеш, ты? — інакш, як ты, у вочы ён Трухановіча не зваў, а за вочы — малахольным, кантужаным, бяспомным альбо псіхам.— Ты? Чуеш?
1 Трухановіч, канечне, не мог ведаць, што гадоў праз шэсцьдзесят брытанскі вучоны Стэнфард адкрые г. зв. «мікрабактэрыю гразі», на падставе якой створыць прафілактычную пры ракавых захворваннях «вакцыну гразі». «Стэрыльнае грамадства забівае сваіх грамадзянаў»,— будзе сцвярджаць Стэнфард. Калі яму верыць, разам з брудам чалавек знішчае цэлую армію карысных бактэрыяў-памочнікаў, чым аслабляе арганізм.
— Добрай раніцы,— сказаў Трухановіч.
I раптам зноў яму так радасна зрабілася. Ад таго, што чуе і бачыць усё гэта ў апошні раз. Хоць бы і гэтага вось «таварыша па няшчасці», які ўжо дастаў яго за цэлае амаль лета сваёй тупасцю, хамствам, няўменнем цярпець, які проста задзяўбаў то жаласлівым канючаннем, то на ўсю палату стогнамі, то істэрычным рогатам, то труслівым плачам (ён вельмі баяўся смерці), а найболып лаянкай, складанай, брыдкай, з наваротамі, з нязменнымі згадкамі і Бога, і Духа Святога, і ўсіх дванаццаці апосталаў...
— Дурным рай,— уздыхаючы, казаў цяпер Антонаў,— а ты, Васілёк (сябе маючы на ўвазе), ляжы, мучайся, гній... (маць-маць-маць!)
Была нейкая вышняя суровая справядлівасць у тым, што і кара гэтага тупога багахульніка спасцігла адпаведная: гангрэна абедзвюх ног — антонаў агонь, які ніяк не маглі патушыць. Пачалося з нявінных плямаў на ступаках, а цяпер ног у яго не было вышэй каленяў, хірургі адрэзвалі іх па частках, як бервяно на паленцы, і ўсё марна, агонь забіраўся, поўз усё вышэй і вышэй... «Прысуд адсекчы хвост па самую галаву»,— міжволі прыходзіла на розум Трухановічу, калі пасля чарговай аперацыі гэтае няшчаснае непрытомнае цела, якое з кожным разам рабілася ўсё карацейшым, прыносілі на насілках і згружвалі на ложак.
Сёння Антонаў быў у настроі.
— Паслухай, ты,— што скажу!
I акрамя радасці, што не ўбачыць яго больш, Трухановічу стала і шкада гэтага чалавека, які не адной, а дзвюма сваімі ўкарочанымі нагамі ўгрузаў у магілу, і захацелася нават штосьці прыемнае зрабіць яму. Ён дастаў з тумбачкі тры апошнія сухары, цвёрдыя, як камень, паднёс і моўчкі паклаў перад Антонавым на коўдру.
— Што гэта? Ты чаго? — занепакоіўся Антонаў, баючыся якой каверзы; сваякоў у яго не было, ніхто да яго не прыязджаў і нічога не прывозіў, таму гасцінцы былі яму ў навіну.— А, разумею! Ты ж і дома пад’ясі! Ну, давай, пакрышу зубы...
— Дзякую,— сказаў за яго Трухановіч і за сябе: — Калі ласка.
Словамі ветлівасці, рознымі «добрымі раніцамі», ды «калі ласкамі», ды «дзякуямі» Антонаў пагарджаў, лічачы іх непатрэбнымі, яны поўнасцю адсутнічалі ў яго небагатым лексічным запасе. Ён зараз жа ўзяўся грызці сухар, са страшным трэскам на ўсю палату, нібы і праўда разам з перасушаным хлебам ламаліся ў яго зубы.
— Ты... вось... што...
У падзяку за пачастунак, у паўзах паміж храбустам і чаўканнем, ён вырашыў падвучыць крыху Трухановіча жыццёвай мудрасці.
— ...Кніжачка ў цябе ёсць, так? Грамаце не забыўся, раз усё пішаш нешта, усё крамзоліш? Добра. Ты слухаеш? Запамінай, запамінай... тваю маць!
Трухановіч маўчаў. Тут яго нібыта «кантузія» служыла яму добрую службу. Прынамсі, можна было прыкінуцца дурнем, каб у сапраўды дурныя размовы не ўступаць і на дурныя пытанні не адказваць.
КНІГІ ОНЛАЙН
