Пачынальнікі
З гіст.-літар. матэрыялаў XIX ст.
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 549с.
Мінск 2003
Маленькое, незаметное, но велйкое дело! Чувство, подсказавшее Богушевйчу этот поступок, есть велйчайшее украшенйе человеческой душй, любовь к несчастным!
Да, он любйл йх, этйх уннженных й оскорбленных, сйдевшйх за его спйной на позорной скамье. Всю свою жйзнь он посвятйл зашйте тех, кто, по его убежденню, впадал в преступленйе вследствне стеченйя роковых случайностей. Он не хотел верйть, чтобы человек, созданный по образу й подобйю 6ожйю, был способен, вне этйх случайностей, обрашаться в лютого зверя, грабяшего, наснлуюіцего, убйваюіцего. 14 любйл он бескорыстно, по-человечеству, не соразмеряя своего красноречйя й свойх трудов с гонораром. Обладая очень скромнымй средствамй, он, однако, крайне неохотно брался за хорошо оплачйваемые гражданскйе дела, а в чйсле его уголовных клйентов подавляюшее большйнство былй беднякй, вознаграждавшйе его одной платонйческой благодарностью.
Он был очень красноречйв, очень остроумен. Но не этй качества составлялй лучшую часть его недюжйнного ораторского таланта. Выше всего в нем была, повторяю, его любовь к несчастному, его вера в человека, хотя й впавшего в преступленйе... PI нередко случалось, что Франц КазйМйровнч прйннмал на себя заботы об устройстве судьбы оправданных, особенно юных, преступнйков. Н когда это ему удавалось, он был бесконечно счастляв. Обычно скорбное выраженйе его лйца сменялось сйяюіцйм, й радостное настроенйе его духа в такяе Мйнуты вылйвалось в целом каскаде блестяіцего юмора, который доставлял так много наслажденйя его многочйсленным друзьям.
Франц КазйМйровйч долгое время был судебным следователем в одной йз южных губернйй. Здесь он прйобрел средй сельского населенйя огромную популярность й любовь. Его звалй отцом-благодетелем, обраіцалйсь к нему за разрешенйем споров. Службу он оставйл по орйгйнальной прйчйне. Однажды он прйвлек к ответственностй человека, Вйна которого на первых порах казалась ему очевндной. Потом он стал в ней сомневать-
ся, но было уже поздно. В однн прекрасный день он отправмлся к председателю суда н настоял на своем уходе: он не мог прнмнрнться co свонм сомненнем...
Покойный был йстннный представнтель прнсяжной адвокатуры «первого прнзыва»3, весь проннкнутый гуманнымн тенденцнямн судебных уставов [18]64 года. Все время своего пребыванпя в сословнн прнсяжных поверенных он боролся всемн снламн дупш протнв отрнцательных новейшнх теченнй в адвокатуре. Он преследовал словом, меткнм н остроумным, адвокатов-карьернстов, нередко забываюшнх в погоне за гонораром н дешевой популярностью святость своего трудного прнзвання. 14 он нмел на это полное нравственное право, нбо сам он нсполнял свон обязанностн понстнне свято...
Ряды хорошнх людей редеют. В этнх рядах Францу Казнмнровнчу прннадлежало почетное место.
Спн мнрно, добрый н честный человек!
«Северо-Западное слово», 18 красавіка 1900 г., № 507
' Радзін Мікалай Ісакавіч — віленскі журналіст, выхаванец Пецярбургскага універсітэта, сакратар рэдакцыі газеты «Северо-Западное слово».
2 Да 1899 г. Віленскі акруговы суд знаходзіўся на Троцкай вуліцы, потым на Лукішскай плошчы.
3 Маецца на ўвазе адвакатура першых год пасля ўвядзення судовых статутаў 1864 г.
ЛЮЦЫЯН УЗЕМБЛА1. ПАЭТ-ЮРЫСТ
Гэта быў адзін з ідэалістаў у адвакатуры, характар узнёслы, чалавек сціплы, які яднаў сэрцы сваёй вялікай сумленнасцю, непахіснасцю прынцыпаў. Усёй душой незабыўны Багушэвіч адданы быў народу, мову якога ў яе беларускай галіне ведаў грунтоўна, гутаркі, казкі і скаргі якога сардэчна пераліваў у рыфмы. Як Аляксандр Ельскі, мінчанін, Багушэвіч у нашай старонцы славіўся як знаўца і самы палымяны аматар беларушчыны. Перакладчык «Пана Тадэвуша», пісьменнік для народа2, з’яўляецца суровым маралізатарам; для Багушэвіча галоўнае было раскрыццё бытавога характэрнага боку жыцця народа на аснове яго ўласных паданняў і скаргаў. Гэта быў сціплы, але больш сімпатычны талент у параўнанні з Марцінкевічам, блізкі па прыродзе да Сыракомлі.
Францішак Багушэвіч нарадзіўся ў 1840 г. у Свіранах пад Вільняй. Выхоўваўся ў віленскай базыльянскай школе3, у Вільні таксама скончыў гімназію. Распачаў потым вучобу на матэматычным факультэце Пецярбургскага універсітэта, але неўзабаве мусіў яе спыніць. Каля 1862 г. з поспехам заняўся прыватным настаўніцтвам у Доцішках у Лідскім пав. Праз
год4давялося юнаку перабрацца ў Нежын, дзе скончыў юрыдычны ліцэй. Звыш дзесятка гадоў прабыў у якасці судовага следчага ў Чарнігаўскай губ., кароткі час знаходзіўся і ў Валагодскай губ. Усюды любілі яго за чалавечнасць і абсалютную справядлівасць.
У 1884 г. ён вярнуўся ў Вільню, дзе ўвайшоў у лік прысяжных абаронцаў; і тут заслужыў усеагульную глыбокую пашану, любоў кліентаў, перш за ўсё з народных сфер. Апошнія два з лішнім гады з прычыны цяжкой, невылечнай хваробы жыў на вёсцы, у родных Кушлянах, у Ашмянскім пав., блізкі да любімага народа, у адносінах да якога, як брат, бацька і сябар, меў шмат добрых пачуццяў і спагады. У Вільні меў адданага сябра, з якім звязвала яго духоўнаграмадзянская супольнасць, — п. Зыгмунта Нагродскага5. У снежні мінулага года, пасылаючы мужу і жонцы Нагродскім аплатку на куццю, пісаў пра сябе:
Reszta drewek dogorywa
Na kominku w chacie...
A cos w sercu si? odzywa:
«Tak i z tob^, bracie!»
Wi?kszy plomien z duszj buchal,
Ogrzewal i swiecil...
Kazdy patrzyl wen i siuchai
I swoj piomyk niecil...
Dzis swiateiko ledwo miga,
Niema juz piomienia,
Wszystko wkolo ci? zastyga I w popiol si? zmienia.
Juz nie buchnie piomien wi?cej,
Nie zaswieci lun%
Jak mysl z duszy twej dzieci?cej
Z Liry z jedn^ strung.6
У жыцці — як y песні; рвуцца струны ўсякіх лір у элегійных стогнах — іншыя нацягваюць новыя, але часам доўга яны маўчаць. Як пасля Бекварка7 лютню, хто ж з годнасцю возьме ў спадчыну беларускую жалейку пасля пана Францішка? Хто ж з аматараў беларушчыны не ведае «Дудкі беларускай» (выдання 1888s і 1896 гг.) Мацея Бурачка? Або таксама «Смык» Сымона Рэўкі — другі зборнік вершаў, выдадзены пяць год назад? Mae выйсці трэці, пасмяротны, пад назвай «Скрыпачка». Усё гэта рэчы выдатныя: маналог, казка, сялянская элегія, дабрадушная прытча — з талентам напісаныя. Апрача таго, выйшла асобна апавяданне пад назвай «Тралялёначка».
Смерць незабыўнага Багушэвіча шчыра адчулі ўсе прыхільнікі дабрадзейнасцей нябожчыка. Было каля 10 вянкоў на дамавіне, на некаторых надпісы: «Змоўклі песні тыя, што іграў на дудцы» — Мацею Бурачку» (зялёны народны вянок, з сялянскімі ручнікамі замест стужак); далей «Дабрадзейнаму і заслужанаму»,
Ф. Багушэвіч і М. Насенка. Чарнігаў, 1867 г.
«Паэту і сябру — сяляне і рамеснікі», ад калег, сваякоў, што ведалі сэрца сялянскага адваката. He сварыў ён, а мірыў, не раздзяляў, a яднаў, схіляў багатых да ўступак, а бедных вучыў удзячнасці. Заплаціла яму за гэтыя дабрадзейнасці зямля, прымаючы яго на вечны сон у сваё матчына ўлонне.
Luc. U z і % b I о. Poeta-prawnik. S. р. Franciszek Benedykt Boguszewicz. «Biesiada Literacka». Warszawa, t. XL1X, Ns 24 ad 15(2) чэрвеня 1900 г., cmap. 474—475. Пераклад з польскай 9
1 Узембла Люцыян (1864—1942) — віленскі публіцыст, дзеяч і гісторык культуры, збіральнік кніг і рукапісаў. У1899 г. быў адным з ініцыятараў стварэння ў Вільні таварыства аматараў старажытнасцей і народазнаўства.
2 А. Ельскі.
3 Маецца на ўвазе чатырохкласнае аддзяленне гімназіі.
4 У сапраўднасці ў 1865 г. У артыкуле намёк на сувязь гэтай акалічнасці з паўстаннем 1863 г.
5 Гл. яго ўспаміны ў нашым зборніку, стар. 433—443.
6 Пераклад (М. Танка) гл. : Ф. Багушэвіч. Творы. Мінск, 1967, cmap. 125.
7 Бекварк (Бакфарк) Валянцін (1507—1576) — венгерскі лютніст і кампазітар. У Польшчы, дзе ён быў прыдворным каралеўскім музыкантам, яго майстэрства стала прыказкай.
8 У сапраўднасці першае выданне «Дудкі беларускай» выйшла ў 1891 г.
9 У часопісе змешчаны таксама партрэт Ф. Багушэвіча.
АРТЫКУЛЫ Н. РОЎБЫ ПРА Ф. БАГУШЭВІЧА
Напалеон Казімір Роўба (I860 — пасля 1928) — віленскі журналіст, публіцыст, белетрыст. 3 1905 г. на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў супрацоўнічаў у «Kurjerze Litewskim» і «Kurjerze Wilenskim». Сын удзельнікаў паўстання 1863 г., Н. Роўба ў 90-я гады падтрымліваў прыяцельскія адносіны з Ф. Багушэвічам, разам з пісьменнікам удзельнічаў у экскурсіі 1897г. па Віліі і Нёману, выступіў з прамовай на пахаванні Ф. Багушэвіча ў 1900 г. Шмат зрабіў для ўшанавання памяці Багушэвіча. Адразу пасля смерці пісьменніка ён надрукаваў некралог у варшаўскім часопісе «Tygodnik Ilustrowany». Потым яшчэ деойчы (у 1906 і 1928 гг.) выступіў з вялікімі артыкуламі пра Багушэвіча ў віленскай перыёдыцы. Гэтыя артыкулы пісаліся ўжо ў новых умовах, калі ў друку можна было сказаць болей, чым у 1900 г.
Ніжэй друкуюцца ў перакладзе з польскай мовы ўсе пералічаныя матэрыялы, кожны з якіх дадае нешта новае для характарыстыкі жыццёвага шляху і асобы Багушэвіча.
№ 1
ФРАНЦІШАК БАГУШЭВІЧ
18 красавіка гэтага года памёр вядомы віленскі адвакат і народны пісьменнік Францішак Багушэвіч1.
Незабыўны Францішак Багушэвіч нарадзіўся ў 1840 г. у маёнтку Свіраны пад Вільняй у шляхецкай сям’і сярэдняга дастатку.
Скончыў чатырохкласную базыльянскую школу ў Вільні2, пасля чаго перайшоў у гімназію.
Пасля заканчэння гімназіі адправіўся ў Пецярбург ва універсітэт, каб заняцца вывучэннем матэматычных і прыродазнаўчых навук.
У 1860 г.3 вярнуўся дамоў, дзе неўзабаве быў запрошаны настаўнікам у школу, заснаваную спецыяльна для сялян у Доцішках (Лідскі павет) багатым і асвечаным памешчыкам Звяровічам4.
У 1863 г.5 адправіўся ў Нежын і паступіў у юрыдычны ліцэй, які з гонарам скончыў.
3 таго часу стаў Ф. Б[агушэвіч] юрыстам па прафесіі і застаўся такім да канца жыцця, хоць з некалькімі зменамі. Спачатку як кандыдат на судовыя пасады, потым як судовы следчы служыў нябожчык у Чарнігаўскай і Валагодскай губ. I тут і там, вымушаны ў інтарэсах службы спазнаць значныя абшары і сутыкацца з мноствам людзей, пакінуў ганаровыя ўспаміны аб сабе ў шырокіх колах.
У 1884 г. пайшоў у адстаўку і пасяліўся ў Вільні. Аднак паколькі сродкі не дазвалялі яму аддацца любімым літаратурным заняткам, мусіў стаць адвакатам і застаўся ім да канца, зрабіўшыся абаронцам пераважна «малых людзей».
КНІГІ ОНЛАЙН
