Пагоня ў сэрцы — тваім і маім
Анатоль Цітоў
Выдавец: Хата
Памер: 130с.
Мінск 1995
<7> Печатй Александра Ярославйча.
<8> Янйн ВЛ. Актовые печатй Древней Pycu X—XV ee. т I. — М.: Наука, 1970, NN 203. 204, 205. 206.
<9> Там же, N 212.
<10> Янйн ВЛ. Указ. соч. т. II. NN 374, 376, 378.
<11> Там же. NN 375, 377.
<12> Янйн ВЛ. Указ. соч., с. 38.
<13> Янйн ВЛ.. т. II. N 421. Отмечу. что эта печать не ймеет нйчего обіцего с печатью. якобы прйнадлежаіцей Дмйтрйю Донскому, опублйкованной в газете “Московская Правда’ е япваре 1989 г.
<14>
Лакйер АБ. Указ. соч..
табл. V. рйс. 4.
<15>
Там же, гпабл. IV, рйс.
10.
<16>
Янйн ВЛ. Указ. соч., с.
38.
<17>
СГГ й Д.ч. 1. М.. 1813.
N 63, с. 139.
<18>
Там же. N 66, с. 147.
<19>
Там же, N 88, с. 215.
<20>
Вйлйнбахов Г£. Всаднйк
русского герба. // Труды Государствен-
пого Эрмйтажа. XXI. — Л.: Мскусство, 1981.
<21> Сотнйкова М.П. О некоторых древнегреческйх сюжетах на русскйх монетах XV века. // Сообіценйя Государственного Эрмйтажа. XLVII. — Л.: Нскусстео. 1982, с. 81.
<22> Точка зреішя Б. Кене йзложена no указанной. выше публйкацйй
Г.В. Вйлйнбахова.
< 23> СГГ й Д, ч. I N 133 й 134. с. 347.
< 24> Лсключенйем являются монеты, чеканйвшйеся на Псковском монетном дворе.
< 25> Герберштейн Сйгйзмунд. Запйсй о Московйй. — М.: Лзд-во Московского унйверсйтета, 1988. с. 123.
< 26> Герберштейн С. Указ. соч., с. 225.
< 27> Там же, сс. 69, 71, 576.
< 28> Сонцов Д. П. Деный й пулы Древней Русй велйкокняжескйе й удельные. — М„ 1860, с. 72.
< 29> Акты Археографйческой экспедйцйй, т. I, N 350.
< 30> Олеарйй А. Опйсанйе путешествйя в Московйю й через Московйю в Персйю й обратно. Введенйе, перевод, прймечанйе й указатель А.М. Ловягйна. — СПб., 1906.
< 31> Котошйхйн ГХ. О Poccuu в царствованйе Алексея Мйхайловйча. — СПб., 1840, с. 29.
< 32> Статейный спйсок посольстеа дворянйна й боровского наместнйка Васйлйя Лйхачева во Флоренцйю в 7167 (1659) году. // Древняя россййская бйблйофйка, йзд. 2-е, ч. IV, 1788, с. 349.
< 33> Опйсь Московской Оружейной палаты, ч. III, кн. I. Знамена, прапоры, значкй, флагй й штандарты. — М„ 1884, с. 45.
< 34> Сонцов ДП. Деньгй й пулы Древней Русй велйкокняжескйе й удельные. — М., 1860, с. 73.
< 35> Павел Алепскйй. ІІутешествйе nam.pua.pxa. Макарйя в Россйю в половйне XVII в. — М„ 1898, еып. 3, с. 156.
< 36> Позноготь — последнйй сустае пальца, на котором растет ногопгь.
< 37> ПСЗ, т. I. N 421, с. 737-738.
< 38> Булычев НЯ Нменные серебряные копейкй й денежкй Нвана IV (1533—1584) — СПб., 1906.
< 39> Семеноейч Н. Трй русскйх знаменй конца XVII века. Ц Сообтенйя Государственного Эрмйтажа. XXXIX. — Л.: Аврора, 1974, с. 21.
< 40> Там же, с. 23.
< 41> Там же. .
< 42> Там же.
< 43> ААЭ, m. IV. — СПб.. 1836. N 90. с. 130.
< 44> ПСЗ. т. II. N 915. с. 388.
< 45> Орел Россййскйй. Теоренйе Сймеона Полоцкого, сообіцйл НА. Смйрнов. — М„ 1915, с. 34.
< 46> Tamumee В.Н. Мсторйя Россййская.
< 47> Лакйер АЛ. Указ. соч., с. 127.
< 48> Корб НХ. Дневнйк путешествйя е Московйю (1698—1699) — СПб., 1906, с. 214.
< 49> Семеноейч Н. Указ. соч., с. 22.
< 50> Там же.
< 51> Спасскйй HI'. Денежное обратенйе в Московском государстве с 1533 no 1617 г. II Матерйалы u йсследованйя no археологйй Москвы. Вып. 44. — М.: Нздво Ак. наук, 1955, с. 266.
< 52> Вйнклер ПЛ. Указ. соч., с. 185.
< 53> Соболева НА. Указ. соч., с. 141.
< 54> ПСЗ, т. IV, дополненйе к III т„ N 1439a.
< 55> Арсеньев ЮВ. Геральдйка. — М.: 1908, с. 191.
< 56> Там же, с. 192.
Вестннк геральднста, 1990, № 6.
Сяржук БУДЗЬКО
He разбіць, не спыніць, не стрымаць
3 вялікім задавальненнем і цікавасцю азнаёміўся з надрукаваным на старонках раённай газеты артыкулам “Герб рэспублікі”. Дзякуй за гэты змястоўны і, безумоўна ж, карысны матэрыял. І вось, чытаючы яго, неяк пакрысе з’явілася думка расказаць чытачам раёнкі аб нашым старажытным нацыянальным сімвале — гербе “Пагоня”.
Як вядома, ужо ў далёкім сярэднявякоўі Беларусь мела сваё дзяржаўнае ўтварэнне — Вялікае Княства Літоўскае, гербам якога і з’яўлялася “Пагоня”. Адразу зазначу: няхай не ўводзіць чытачоў у зман назва старажытнай дзяржавы. Справа ў тым, што ў склад Вялікага Княства Літоўскага, акрамя саміх літоўцаў, уваходзілі беларусы і ўкраінцы. А пасля Люблінскай уніі 1569 года, вынікам якой з’явілася аб’яднанне Вялікага Княства Літоўскага і Кароны Польскай у адну вялікую дзяржаву Рэч Паспалітую, — палякі.
Але вернемся да Вялікага Княства Літоўскага. Дзяржаўнай мовай гэтага ўтварэння з’яўлялася беларуская (чытай — старабеларуская). Аб гэтым сведчаць статуты Вялікага Княства Літоўскага — тагачасныя канстытуцыі. Менавіта яны афіцыйна зацвярджалі герб "Пагоня” у якасці дзяржаўнага і фіксавалі абавязковае ўжыванне яго на пячатках ваяводстваў і паветаў.
На гербе “Пагоня” адлюстравана выява ўзброенага рыцара на кані з паднятым угору мячом. Геральдычна герб дэшыфруецца як “срэбны рыцар з чырвонаю парчою (шчытам) на белым кані ў чырвоным полі”.
Вялікае Княства Літоўскае было вымушана амаль бесперапынна бараніць свае землі ад рабаўнікоў. І вось, як толькі захопнікі пераходзілі межы княства, ва ўсе бакі імчалі коннікі склікаць народ на абарону Бацькаўшчыны, каб вызваліць з палону братоў і сясцёр, вярнуць назад парабаванае. Пачыналася Пагоня.
Харугвы з выявай “Пагоні” прымалі ўдзел у 1410 годзе ў Грунвальдскай бітве, калі былі ўшчэнт разбіты тэўтонскія крыжакі. Пад гэтым сімвалам змагаліся паўстанцы Тадэўша Касцюшкі і Кастуся Каліноўскага. Герб "Пагоня” з’яўляўся нацыянальнай атрыбутыкай беларускіх вайсковых фарміраванняў пасля Кастрычніцкай рэвалюцьіі, сімвалам незалежнасці ў барацьбе заходніх беларусаў за ўз’яднанне з Савецкай Беларуссю.
Гербу “Пагоня” прысвячалі свае творы многія нашьі паэты і пісьменнікі...
Якой вялікай любоўю да Бацькаўшчыны, клопатам, болем за яе лёс працяты гэтыя радкі.
Як бачым, асаблівая патрэба ў нацыянальнай гістарычнай сімволіцы назіраецца ў часы, калі лёсу нацыі пагражае небяспека. Вось і зараз мы, беларусы дайшлі ўжо да той нябачныай мяжы, за якой пачнецца бяспамяцтва. Мы страчваем сваю нацьгянальную адметнасць, мову і звычаі.
І таму вельмі ўсцешна тое, што пачынае вяртацца да нас наша сапраўдная гісторыя, расце цікавасць да роднай мовы, вяртаюцца з нябыту звычаі. А Рада Таварыства Беларускай мовы імя Ф.Скарыны зацвердзіла ў якасці сімволікі разам са скарынаўскім знакам сонца і паўмесяца гістарычны сімвал — герб "Пагоня”.
Ленінскім курсам.
Крупкі, 1990 г. 24 лютага.
Эдвард ЗАЙКОЎСКІ
Сакральныя вытокі герба Пагоня
Цікавасць да нацыянальнай гістарычнай сімволікі паглыбляецца. Чарод ставіць пытанне аб паходжанні і старажытнай семантыцы геральдычных знакаў — усіх, усялякіх і найперш, вядома, Пагоні.
Між тым не толькі ў навуковай літаратуры, дэзінфармаванай і дэзарыентаванай палітыкай класавай барацьбы і таталітарызму, але і ў асобных летапісах страчаюцца такія версіі аб паходжанні беларускалітоўскага герба Пагоня, якія з улікам назапашаных гістарычнай навукай фактаў не могуць задаволіць нашу цікавасць. Напрыклад, у Густынскім летапісе паведамляецца: “А Внтен нача княжнтн над Лнтвою, нзмысл себе герб н всему князству Лнтовскому печать: рыцер збройны на коне з мечем, еже ныне нарнчут погоня”. У познім “Летапісе Археалагічнага таварыства” (у легендаранай частцы) гэтая заслуга прыпісваецца ўжо князю Нарымонту, які “колн сел на Велнком Княжестве Лнтовском, герб свой Кнтаврус заставн братнн своен, а собе уделал герб — человек на конн з мечом, a то знаменуючі через тот герб пана дорослого, хто бы мог бороннтн мечом отчнзны своея”<1>.
Магчыма, што ў познім сярэднявеччы такое тлумачэннне здавалася пераканальным, але яно не ўлічвала доўгага гістарычнага шляху сімвалаў. А выява ж конніка (вершніка) з коп’ем ці мечам была пашыраная ў сярэднявечнай еўрапейскай геральдыцы. На Беларусі яна вядома па пячатцы полацкага князя Глеба Гедымінавіча (1330 г.), яшчэ раней — па пячатках смаленскага князя Аляксандра Глебавіча (1279 г.) і наўгародскага князя Аляксандра Неўскага (сярэдзіна XIII ст.). Ё. Басанавічус герб
Пагоню выводзіў генетычна ад “фракійскага конніка”. Сапраўды, ва ўсходняй частцы Балканскага паўвострава, у гістарычных абласцях Фракія і Мезія, сустракаюцца даволі шматлікія каменныя рэльефы з выяваю так званага “хераса” (коннік з кап’ём у правай руцэ). Аналагі яму ёсць у старажытных помніках іншых індаеўрапейскіх народаў. Як лічаць В.Іваноў і У.Топараў, “магчыма супастаўленне хераса тым, што вядома пра хецкага Пірву як божышчаконніка<2>”. На славянскай пасудзіне VII — VIII стст. з паселішча Вышагрод — Дрвала (сучасная Польшча) ёсць малюнак конніка з трыма зігзагападобнымі выявамі маланак над ім. Польскі даследчык В.Шафраньскі лічыць гэты малюнак выявай Перуна. Старажытнаславянскую фігурку каня з косым крыжам на ёй, што выяўлена ў Опалі, ён звязвае ўраніцка-атмасферна-астральным божышчам накшталт Перуна-Сварога-Дажбога ў адной асобе<3>.
Паводле этнаграфічных звестак, культ каня ў абрадах і звычаях як славян, так і балтаў меў вялікае значэнне. Ён прасочваецца і ў археалагічных матэрыялах. На памежжы Беларусі і Літвы раскапаны пахаванні людзей з коньмі. А ў адным з курганоў з трупапалажэннем у Беларускім Наддзвінні знойдзены чэрап жарабяці. 3 радзіміцкіх курганоў паходзіць выява каня на днішчы пасудзіны<4>. Пашыраны быў культ каня ў плямёнаў мілаградскай культуры ранняга жалезнага веку. Так, на гарадзішчы Гарошкаў у Рэчыцкім раёне сярод дзевяноста выяўленых гліняных фігурак жывёлін найбольш было конскіх<5>.
У беларусаў апекуном коней лічыўся святы Юры. На ранніх пячатках Вялікага княства Літоўскага Пагоня павернута галавой управа, і гэта дазваляе шукаць агульныя генетычныя карані з старым маскоўскім гербам — выявай Георгія (Юрыя) Пераможца, які таксама павернуты ўправа. Адрозніваецца толькі зброя. Пагоня скача направа на пячатках Ягайлы, Вітаўта, Свідрыгайлы, нават — Жыгімонта III (1546 г.). Зрэшты, на частцы пячятак Ягайлы і тым болып — наступных князёў Пагоня “глядзіць” улева. Заўважым, што на пячатцы Ягайлы (1388 г.) ніжэй каня паказаны крылаты змей; змей відзён і на пячатцы аднаго з Ягайлавічаў — Уладзіслава Варненчыка, на пячатцы Лунгвенія Ольгердавіча. У руках конніка замест меча — кап’ё. Коннік з кап‘ём значыцца таксама на некаторых пячатках Ягайлы, Вітаўта, Карыбута Альгердавіча<6>. Знаходкі ў Латвіі круглых бронзавых падвесак з выявамі св. Георгія на кані і з кап’ём, якім ён працінае змея (такая падвеска выяўлена, між іншым, у Герцыке — цэнтры залежнага ад Полацка княства), Э.Мугурэвіч датуе XII — XIII стст. і адзначае, што яны
КНІГІ ОНЛАЙН
