Палітычныя рэпрэсіі на Беларусі ў XX стагоддзі
Матэрыялы канферэнцыі
Памер: 278с.
Мінск 1998
Гаворка сёння можа ісці толькі аб высновах існавання спецслужбаў і магчымых шляхах іх рэфармавання, але пры ўмове агульных рэформ грамадскіх адносін і ў першую чаргу рэфармаванні палітычнай сістэмы ў Беларусі.
У сувязі з абмежаваннем часу, снынюся толькі на прынцыгювых момантах рэфармаваняі спецслужбаў:
1. Кіраванне спецслужбам! не павінна знаходзіцца ў руках адной асобы. Гэта азначае, што, знешняя разведка, контрразведка, урадавая сувязь, памежныя войскі і службы аховы першых асоб дзяржавы павінны быць самастойнымі (Кручкоў).
2. Заканадаўчым шляхам павінны быць дэталёва і вузка акрэслены задачы і функцыі кожнай з спецслужбаў.
3. Спецслужбам павіна быць забаронена прымаць любы ўдзел ва ўнутрыпалітычнай барацьбе. Такім чынам будзе ліквідавана налітычна вызначаючая функцыя спецслужбаў.
4. Спецслужбы не навінны выконваць ролю органа дзяржкіравання, як і займацца праваахоўчай дзейнасшо.
У артикуле 3 Закона «Аб органах дзяржаўнай бяспекі Рэснублікі Беларусь» прама сказана: КДБ — орган дзяржаўнага кіравання.
Папярэднім следствам па справах аб асабліва небяспечных дзяржаўных злачынствах павінен займацца незалежны следчы камітэт, каб пазбегнуць суб’екі ыўнага падыходу ў абвінавачванні падазронага.
5. За ўсё існаванне ВЧК-КДБ пракгычна ніхто не займаўся сапраўдным кантролем за дзейнасцю гэтых арганізацый. Улічваючы спецыфіку дзейнасці спецслужбаў і наступствы ад беззакония і нраізволу, гэта пытанне з’яўляецца бадай асноўным пры пераходзе палітычнай сістэмы ад дыктатарскага рэжыму да цывільнага грамадства.
Кан гроль павінен быць дзейсным, але не супраць інзарэсаў бяспекі.
У цывільным ipaMaflCTBe існуюць некалькі форм кантроля:
- кантроль главы дзяржавы;
- заканадаўчы кантроль;
- пракурорскі кантроль (у законе надзор);
- судовы кантроль;
- грамадскі кантроль.
I апошняе. Са зменай палітычнай сістэмы пры рэфармаванні спецслужбаў павінны адбывацца і змены ў падыходах да кадраў
Палітычныя рэпрэсіі на Беларусі ў XX стагоддзі . спецслужбаў. Гэта значыць, што на службу павінны прымацца толькі:
- прафісійна падрыхтаваныя;
- адданыя Радзіме;
- сумленныя;
- здаровыя.
Абмежаванасць часу не дазваляе больш дэталёва сныніцца на ўзнятых нытаннях і разглядаць іх шырэй.
Агульнай высновай выс тупления хацеў бы падкрэсліць: Беларусь зараз перажывае не леншыя часы, рэжым диктатуры, анранаючы на сябе скуру авечкі. не змянніае сваёй дыктатарскай сутнасці, карані якой цягнуцца з 17 і 37 і адоў.
Усведамляючы тэта, грамадства здолее выжыць і пазбавіцца расправаў над сабой, калі зразумее і нрыкладзеўсенамаганні ўяднанні гэтых здаровых сілаў за свае нравы Богам дадзеныя. Не час зараз займацца ўнутранымі разборкам!.
М. КРЫВАЛЬЦЭВІЧ (Мінск, Беларусь) КУРАПАТЫ ЯК ПОМНІК ПСТОРЫІI АБ’ЕКТ ПАЛ1ТЫК1
Праблема Курапатаў на сёння набила не столькі навуковагістарычнае, як грамадска-налітычнае значэнне. У сувязі з гэтым Курапаты варга разгледзсць, з аднаго боку, як помнік нашай гісторыі, а мснавіта, як месца масавых расстрэлаў грамадзянаў органам! НКУС БССРу 1937—1941 гг., ізіншагабоку,якаб’ектсучаснай палітыкі.
Курапаты (іншая назва “Брод”)— урочышча над Мінскам, за 200 м на поўнач — паўночны захад ад мікрараёну Зялёны Луг, натэрыторыі Бараўлянскага сельскага савету Мінскага раёну. Як месца масавых расстрэлаў Курапаты сталі широка вядомыя грамадскасці ў чэрвені 1988 г. пасля публікацыі артикула Зянона Пазняка і Яўгена Шмыгалёва “Курапаты —дарога смерці”1. У чэрвені 1988 г. была створана ўрадавая камісія і распачата крымінальнае следства, узбуджанае па факту знаходжання пахаванняў у Курапацкім лесе. Дарэчы, афіцыйныя і заангажаваныя ўладай асобы ўсяляк спрабуюць ігнараваць значэнне першай нублікацыі і ролю Зянона Пазняка ў адкрыцці Курапатаў. Ды і следства ўзбуджалася тагачасным камуністычным рэжымам не столькі па факту “знаходжання пахаванняў”, як для ўтаймавання развярэджанай грамадскай думкі і ирыцягнення да адказнасцці аўтараў той першай публікацыі пра Курапаты.
Следчая трупа БССР з мэтаю ўстанаўлення абставін з’яўлення ў Курапатах пахаванняў правяла эксгумацыю 6 магіл. Па цэламу збегу абставін у склад следчай трупы былі ўключаны ў якасні навуковых
М.Крывальпэвіч. Курапаты як помнік гісторыі і аб’ект палітыкі экспертаў спецыялісты-археолагі з Інстытута гісторыі Зянон Пазняк, Алег Іоў і Мікола Крывальцэвіч. У выніку навуковага даследавапня па эксгумацыі быў афіцыйна пацверджаны факт існавання ў Курапатах пахаванняў цывільных ірамадзянаў, расстраляных з другой паловы 1930х гадоў да пачатку савецка-фашысцкай вайны 1941 — 1945 гг..
Акрамя архіўных ношукаў, уліку наказан няў сведкаў расстрэлаў у Курапатах, была праведзена археалагічная і крыміналістычная экспертиза матэрыялаў эксгумацыі. Яна ўключала планіграфічныя, стратыграфічныя даследаванпі магіл, судова-медыцынскае вывучэнне рэштак касцей, у тым ліку стаматалагічную і крыміналістычную экспертизу зубных пратэзаў, каронак, пломбаў, краніяскапічнае даследаванне, дэндрахраналагічнае вызначэнне спілаваных на магілах дрэў, даследаванне надпісаў і клеймаў на асабісгых рэчах забітых (кубках, зубных шчотках, мыльніцах, галёшах, расчосках, медшіьёнах, пярсцёнках і г.д.), манет, куляў, гільзаў.
Толькі па афіцыйных дадзеных, следствам было ўстаноўлена 55 жыхароў бліжэйшых вёсак Цна, Падбалоцце, Драздова, якія былі відавочцамірасстрэлаўлюдзейработнікамі НКУСБССРу 1937 1941 гг. Акрамя таго, як пішацца ў афіцыйных заключэннях, 45 жыхароў навакольных вёсак ведалі пра расстрэлы са слоў сваіх бацькоў, сваякоў, суседзяў2. Па словах жа 3. Пазняка, колькасць выяўлевых свсдкаў даходзіць да 2205.
Пазней пры аднаўленні расследавання курапацкай справы ўдалося ўстанавіць некалькі чалавек, якіяў 1937—1941 гг. працавалі ў НКУС, спецкалегіі Вярхоўнага Суда БССР і іншых ведамствах і якія мелі адносіны да рэпрэсій. Некаторыя з іх пацвердзілі, што прыгавораных да расстрэлу грамадзянаў вывозілі ў лес на Лагойскаму тракту; прыкладна за 4 км ад Мінска, прыгавор здзяйсняўся работнікамі камендатури НКУС. Указаны нанрамак і адлегласць ад горада супадае з ур. Курапаты4. На тэрыторыі ўрочышча паводле спецыяльнага археолага-тапаграфічнага абследавання налічваецца больш за 600 западзін, якія нагадваюць сляды пахавальных ям памерамі ад 1 х2 да 5x8 м. Аднак візуальна ўстанавіць дакладную колькасць магіл пакуль не ўяўляецца магчымым. Тым больш, што нейкая колькасць пахаванняў была знішчана раней ў час пракладкі дарогі, газаграсы, пасадак лесу і г.д.5
Верагодна, расстрэлы ў Курапатах пачаліся ў другой палове 1930-х гадоў. Хутчэй за ўсё ў 1937 г. на самым высокім пагорку ўрочышча была ўзведзена шчыльная драўляная агароджа вышынёю каля 3 м з калючым дротам наверсе і выкапаным побач ровам, рэшткі якога І
Палітычныя рэпрэсй на Беларусі ў XX стагоддзі . дагэтуль засталіся ў Курапатах. 3 боку дарогі на Заслаўе ў агароджы была зроблена вялікая брама для ўезду машын. Днём і ноччу месца ахоўвалася супрацоўнікамі НКУС. Мусіць, да 1937 г. расстрэлы ў Куранатах адбываліся рэдка, а пазней праводзіліся рэгулярна, амаль кожны дзень (позна ўвечеры, ноччу, зранку, радзей у дзень). Перад расстрэламі выкопвюііся ямы глыбінёй каля 2 м. Зняволеных звычайна прывозілі на специальна абсталяваных грузавых аўтамабілях маркі “ГАЗ А-А” (“палутарка”) з цёмнымі будкамі без вакон. Крытыя “палутаркі” маглі суправаджацца легкавым аўтамабілем. Часцей у Курапаты прыязджалі 1 ці некалькі грузавікоў са зняволенымі, якія ахоўваліся супрацоўнікамі 1ІКУС. Людзей са звязанымі рукамі выводзілі паргыямі з машын, ставілі або садзілі на край ямы і стралялі ў патыліцу, скроню ці немя з рэвальвераў сістэмы “Наган” (у асобных вынадках з пісталета “ТТ”). Забітых прысыпалі пяском, потым рассгрэльвалі новую партыю, напаўняючы яму амаль давсрху. Засыпаўшы трупы, магілу маскавалі травой, мохам. голлем. Рабілася спроба пасадзіць зверху дрэвы. Паводле краніяскапічных даследаванняў, сярод расстраляных былі мужчыны і жанчыны (переважна сярэдняга веку — 30-49 гадоў). Знойдзеныя асабістыя рэчы ахвяр сведчаць, што ў Курапатах загінулі прадстаўнікі розных сацыяльных пластоў (інтэлігенцыі, сялянства і інш.), сярод іх былі выхадпы з Заходняй Беларусі, і, верагодна, з Прыбалтыкі. На выяўленым у адным з пахаванняў пластмасавым грабенчыку прадрапаны надпіс на польскай мове “Цяжкія хвіліны вязня. 25.04.1940. Думка пра вас даводзіць мяне да адчаю” (на адным баку), “26.1V. Расплакаўся — цяжкі дзень” (на адваротным баку). На заручальным пярсцёнку з магілы выгравіравана дата “2.1.1935” і літары “R” , “О”, “WM”, на другім — “JB”, на трэцім у прамакутных рамках “NHRB”, “W”, “3”. На адным медальёне на срэбраным ланцужку—выява Маці Боскай Чэнстахоўскай, на другім — Дзева Марыя ў поўны рост, радок малітвы на польскай мове, крыжык, манаграма літары “М”, зорачак па краях6.
Час правядзення расстрэлау вызначаны на иадставе апытання сведкаў, судова-медыцынскай экспертизы касцёвых рэшткаў і зубнога пратэзавання, вывучэння наднісаў, маркіроўкі абутку, посуду, грабенчыкаў і інш., дат на іільзах, мане гах. Усе сведкі, у якіх пыталі пра час расстрэлаў, адназначна гаварылі пра даваенныя гады.
У принятым урадавай камісіяй заключным дакуменце колькасць пахаваных у Курапатах складае не менш за 30 тыс. чал.7 3 улікам стратыграфіі і планіграфіі магіл, паказанняў сведкаў аўтары
М.Крывальпэвіч. Курапаты як помнік гісторыі і аб’ект палітыкі археалагічнай справаздачы дапускаюць, што лік ахвяр мог дасягаць 100 і магчыма больш тысяч чалавек’.
Бурны палітычны “рэнесанс” на Беларусі 1989—1991 гг. прымусіў тагачасную камуністычную наменклатуру прызнаць вынікі расследавання куранацкай трагсдыі. Робячы такую уступку, найперш яна думала пра сваё выжыванне і спадзявалася на “лепшыя часы”. I калі аналізаваць сённяшнія захады неакамуністычнага рэжыма ў адносінах да Курапатаў, яе спадзяванні не былі марнымі. У 1991 г. на палітычным гарызонце замаячыла нракамуністычная па свайму складу так званая “Общественная комиссия по расследованию преступлений в Куропатах”, якую з 1992 г. узначальвае кандыдат геолага-мінералагічных навук В.П. Корзун. Як падсумаваў у кампартыйнай газеце “Товарищ” адзін з актыўных дзеячоў “Общественной комиссии” сумна вядомы А. Залескі: “Наши всесторонние исследования позволили установить, что в урочище , получившем теперь название Куропаты, производились массовые расстрелы немецко-фашистскими оккупантами”4.
КНІГІ ОНЛАЙН
