Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
I сапраўды, колькім ужо з нас гэты омнібус паслужыў апошнім прытулкам? Шасцідзесяці? Васьмідзесяці? Каго аднойчы дажджлівым ранкам маўклівы шафёр адвёз назаўжды. Я агледзеўся: наўкол у змроку свяціліся іскрыстыя кроплі, цыгарэты яшчэ больш падкрэслівалі глыбокую засяроджанасць. Мізэрную засяроджанасць старэючых службоўцаў. Колькім з нас гэтьія спадарожнікі ласлужылі пахавальным картэжам?
Да мяне даляталі ціхія, упаўголасу, размовы. Гаворкі пра хваробы, грошы, сумныя хатнія турботы. За ўсім гэтым паўставалі сцены змрочнай турмы, у якой былі замкнёны гэтыя людзі. I раптам я ўбачыў воблік лёсу.
Стары службовец, мой сённяшні сусед у омнібусе, ніхто і ніколі ўжо не змусіць цябе вырвацца з твайго палону, і ты зусім не вінаваты ў гэтым. Ты змураваў свой спакой у чатырох сценах, як гэта робяць мурашкі, якія замуроўваюць усе выхады да святла. Ты як у кокане — у сваёй мяшчанскай бяспецы, у сваіх дрымучых прывычках, у душных рытмах свайго правінцыяльнага існавання, ты ўзвёў гэтую вартую жалю крапасную сцяну і схаваўся за ёю ад ветру, марскога прыбою і зор. У цябе няма ніякага жадання турбаваць сябе вечнымі праблемамі, табе і так шмат сіл каштавала забыць пра сваё званне чалавека. He, ты не жыхар вандроўнай планеты, ты ніколі не ставіш перад сабой пытанняў, на якія не можаш знайсці адказу: ты про-
ста дробненькі тулузскі мешчанін. Ніхто не прымусіў цябе азірнуцца навокал, калі яшчэ можна было зрабіць гэта. Цяпер гліна, у якую ты ператварыўся, высахла і ўкамянела, і цяпер ужо ніхто не зможа абудзіць у табе заснулага музыку, паэта ці астранома, які, магчыма, некалі жыў у табе.
I я ўжо не наракаю на слотны вецер. Чары майго рамяства разнасцежваюць перада мною свет, дзе гадзіны праз дзве я твар у твар сутыкнуся з чорнымі драконамі і вяршынямі ў кароне сініх бліскавіц, дзе з надыходам ночы я вольны буду чытаць свой шлях па зорах.
Гэтак адбывалася наша баявое хрышчэнне, і мы адпраўляліся ў дарогу. Гэтыя падарожжы часцей за ўсё заканчваліся без прыгод. Мы спакойна, як прафесіянальныя плыўцы, ныралі ў глыбіні нашых уладанняў. Сёння яны добра асвоены. Лётчык, механік і радыст ужо не адпраўляюцца наўздагады, самалёт для іх — лабараторыя. Яны падначальваюцца гульні стрэлак прыбораў, а не зменам краявіду. На даляглядзе ў змроку ўзніклі горы, але цяпер яны перасталі ўжо быць гарамі. Цяпер гэта нябачныя сілы, набліжэнне якіх трэба вылічыць. Радыст пры святле лямпачкі засяроджана занатоўвае лічбы, механік робіць значкі на карце, і лётчык выпраўляе курс, калі горы аднесла ўбок, калі вяршыні, якія меркавалася абысці злева, раптам моўчкі, у таемнасці баявых прыгатаванняў развярнуліся проста перад ім.
А на зямлі дзяжурныя радысты, прыслухоўваючыся да голасу таварыша, усе разам засяроджана запісваюць у свае журналы: «Нуль гадзін сорак хвілін. Курс 230. На борце ўсё ў парадку».
Гэтак праводзіць палёт экіпаж сёння. Ен зусім не адчувае, што ён у руху. Ён, як у адкрытым моры ўначы, вельмі далёкі ад люб-якога арыенціра. Але маторы
напаўняюць асветленую кабіну трымценнем, і яно зыначвае яе сутнасць. I прамінае час. I за гэтымі цыферблатамі, радыёлямпамі, стрэлкамі творыцца нейкая невідочная алхімія. Секунда па секундзе гэтыя патаемныя рухі, гэтыя прыглушаныя словы, гэтая пільнасць рыхтуюць цуд. I наступае час, калі лётчык можа ўпэўнена прыпасці да ветравога шкла. Вось яно, золата, якое ўзнікла з нічога: зіхаціць у кастрах пасадачнай пляцоўкі.
Але ж усе мы зведалі і такія палёты, калі за дзве гадзіны лёту да пасадачнай пляцоўкі ты, агорнуты нейкай асаблівай задуменнасцю, раптоўна адчуваеш гэткую сваю самотнасць, якую не змог бы адчуць і ў самым сэрцы Індыі і адкуль ужо не спадзяешся знайсці дарогу назад.
Так было з Мермозам, калі ён упершыню адольваў на гідраплане Паўднёвую Атлантыку і на зыходзе дня наблізіўся да Пот-а-Нуара. Некалькі хвілін перад ім звіваліся і спляталіся хвасты трапічнага ўрагану тарнада, быццам узводзілася магутная сцяна, затым апусцілася цемра і паглынула ўсе гэтыя падрыхтаванні. А калі праз гадзіну ён пратачыўся пад хмары, то апынуўся ў нейкім фантастычным царстве.
Марскія смерчы, устойлівыя і з выгляду нерухомыя, цягнуліся ўгору, як чорныя калоны храма. Разбухлыя ўверсе, яны падтрымлівалі нізкі змрочны купал буры, але праз разрывы ў купале падалі шырокія сувоі святла, між калонамі на халодных плітах мора ззяла поўня. I Мермоз, слізгаючы ад аднаго фарватэра святла да другога, абмінаючы гэтыя гіганцкія калоны, дзе, безумоўна, грозна ракатала ўздыбленае мора, чатыры гадзіны прабіраўся па месячных тонях да выхаду з гэтых бязлюдных руінаў храма. I гэтае відовішча было такое ашаламляльнае, што Мермоз, ужо выле-
цеўшы за межы Пот-а-Нуара, заўважыў, што ён нават не паспеў спалохацца.
Мне таксама помняцца такія моманты, калі апынаешся па-за межамі рэальнага свету: аднойчы радыёпеленгі, падаваныя сахарскімі пасадачнымі пляцоўкамі, былі памылковыя на працягу ўсёй ночы, і мы, мой радыст Неры і я, былі зусім збітыя з тропу. Нечакана ўнізе ў разрыве туману бліснула вада, я рэзка скіраваў да ўяўнага берага, але мы не маглі ведаць, як далёка заляцелі ў адкрытае мора.
Мы ўжо не былі ўпэўнены, што дабяромся да берага, бо магло не хапіць бензіну. Але і дасягнуўшы берага, трэба было яшчэ адшукаць пасадачную пляцоўку. А тут акурат і месяц пачаў заходзіць. Без паказчыкаў адхілення, ужо глухія, мы спакваля і слеплі. Поўня пагасала ў тумане, як бледная галавешка ў гурбе снегу. Неба над намі таксама зацягвалася хмарамі, і мы ляцелі паміж хмарамі і туманам, у нейкім цьмяным, мёртвым свеце.
Аэрадромы, якія адказвалі нам, не маглі паведаміць нам нашы каардынаты: «Не можам запеленгаваць... He можам запеленгаваць...»,— бо голас наш даходзіў да іх адусюль і ніадкуль.
I нечакана, калі нас ужо стала агортваць роспач, на даляглядзе злева ўспыхнула зіхоткая кропка. Бурная радасць ахапіла мяне. Неры падаўся да мяне, і я пачуў, што ён спявае! Гэта магла быць толькі пасадачная пляцоўка, гэта мог быць толькі яе маяк, бо ўначы ўся Сахара гасне і ператвараецца ў вялізны мёртвы абшар. А тым часам агеньчык пагарэў трошкі і пагас. А мы ўзялі на яго курс — на зорку, якая была на даляглядзе і ўсяго на некалькі хвілін выглянула паміж хмарамі і посцілкай туману...
А потым сталі з’яўляцца іншыя агеньчыкі, і мы з глухой надзеяй бралі курс на кожную з гэтых іскрынак. I калі агеньчык не згасаў адразу, мы падвяргалі
яго жыццёва неабходнай праверцы: «Бачым агонь,— перадаваў ГІеры пасадачнай пляцоўцы ў Сіснеросе,— тройчы пагасіце і запаліце маяк». Сіснерос гасіў і зноў запальваў свой маяк, але ўпарты агеньчык, за якім мы назіралі, не міргаў,— непадкупная зорка. He зважаючы на тое, што гаручае было на зыходзе, мы зноў і зноў пападаліся на залаты кручок, зноў і зноў быў ён для нас сапраўдным святлом маяка, сапраўднай пасадачнай пляцоўкай — і жыццём!.. Але нам зноў і зноў даводзілася мяняць ізорку.
Цяпер мы адчувалі сябе блукальцамі ў міжпланетпай прасторы сярод сотні недасягальных планет у пошуках адной сапраўднай планеты, нашай планеты, той адзінай, дзе месціліся нашы звыклыя краявіды, нашы прыязныя дамы, наша пяшчота.
Тая адзіная планета... Я раскажу вам, што прыгадалася мне тады, хоць, мажліва, гэта і падасца вам дзіцячым наівам. Але і ў хвіліну небяспекі застаешся чалавекам з усімі чалавечымі турботамі, і мне хацелася піць, хацелася есці. Калі мы адшукаем Сіснерос, мы напоўнім нашы бакі гаручым і прадоўжым палёт і прахалодным досвіткам прызямлімся ў Касабланцы. Канец працы! Мы, Неры і я, пойдзем у горад. Там можна нагабаць невялічкія бістро, якія адчыняюцца на зары... Неры і я, мы ў поўнай бяспецы, пасмейваючыся з пражытай ночы, сядзем там за столік і закажам цёплыя булачкі і каву з малаком. Мы з Неры прымем гэты ранішні дарунак жыцця. Гэтак старая сялянка дасягае свайго Бога праз маляваны абразок, наіўны медальён, ружанец: нам трэба размаўляць самай звычайнай мовай, калі мы хочам быць пачуты сваімі. Уся радасць жыцця сканцэнтравалася для мяне ў гэтым першым духмяным гарачым глытку, у гэтай сумесі малака, кавы і хлеба, праз якую прычашчаешся да спакойных лугоў, экзатычных плантацый і жніўных палёў, праз якую прычашчаешся да ўсёй зямлі. Сярод
гэтай процьмы зорак мелася ж недзе тая адна-адзіная, якая, каб стаць блізкай нам, прыгатавала б нам на снеданне гэтую духмяную філіжанку.
Але неадольныя вёрсты пралеглі паміж нашай машынай і гэтай населенай планетай. Усе скарбы свету месціліся ў пылінцы, згубленай у сузор’ях. I астролаг Неры, які сіліўся распазнаць яе, усё заклінаў і заклінаў зоры.
Раптам ён пхнуў мяне кулаком у плячо. На паперцы, пра якую папярэдзіў гэты тумак, я прачытаў: «Усё добра, я атрымаў цудоўную вестку». I я з трапятаннем сэрца чакаў, пакуль ён пісаў мне тыя паўдзесятка слоў, што павінны былі стаць нашым паратункам. Нарэшце я атрымаў яго, гэты дар неба.
Ён зыходзіў з Касабланкі, якую мы пакінулі напярэдадні вечарам. He перададзены своечасова, ён нечакана дагнаў нас, заблуканых у моры паміж туманам і хмарамі, праз дзве тысячы кіламетраў. Пасланне зыходзіла ад дзяржаўнага кантралёра аэрапорта ў Касабланцы. I я прачытаў: «Месье дэ Сэнт-Экзюперы, я вымушаны прасіць Парыж накласці на вас спагнанне: пры вылеце з Касабланкі вы развярнуліся занадта блізка ад ангараў». Гэта была праўда, я развярнуўся занадта блізка ад ангараў. Праўдай было і тое, што гэты чалавек з раздражненнем выконваў свае абавязкі. У канторы аэрапорта я пакорліва выслухаў бы гэты папрок. Але там, дзе ён дапяў нас, ён быў не да месца. Недарэчна прагучаў ён сярод гэтых адзінокіх зор, над гэтым лежбішчам туману, над морам, якое дыхала пагрозай. Нам былі ўручаны нашы ўласныя лёсы, лёс пошты і лёс нашай машыны, мы ледзь выкручваліся, каб выжыць, а гэты чалавек вывяргаў на нас сваю дробязную злапомнасць. Але замест таго каб абурыцца, мы з Неры адчулі неспадзяваную бязмежную радасць. Тут гаспадарамі былі мы,— ён памог spa-
біць нам гэтае адкрыццё. Значыць, ён, гэты капрал, так і не заўважыў на нашых рукавах нашывак, так і не заўважыў, што мы цяпер капітаны? Ён урываўся ў нашу замроенасць, калі мы ўтрапёна карагодзілі недзе ля Вялікай Мядзведзіцы ці ў сузор’і Стральца, і адзіным, што яшчэ здолыіа было ўсхваляваць нас у нашым становішчы, магла быць хіба толькі гэтая здрада поўні...
КНІГІ ОНЛАЙН
