Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
Вось чаму ў той вечар нетаропкі голас япічэ раз нагадаў мне прадпісанне:
— Гэта вельмі шыкоўна — ляцець па компасу ў Іспаніі па-над суцэльнай воблачнасцю, гэта так элегантна, але...
I яшчэ павольней:
— Але памятайце: пад суцэльнай воблачнасцю — вечнасць...
I раптоўна гэты знітаваны, такі свойскі, спакойны свет, які разгортваецца перад табою, калі вырываешся з хмар, набывае для мяне невядомую раней якасць. Прыязнасць абарочваецца пасткай. Там, унізе, не тлум, не мітусня людзей, не шумны гарадскі транспарт, як можна было меркаваць, а бязмежная ціша, непарушны спакой. Гэтая белая смала стае для мяне мяжой паміж быццём і нябытам, вядомым і неспасцігальным. I я пачынаю разумець, што любая з’ява выяўляе сваіо сутнасць толькі праз веды, праз духоўную культуру, праз рамяство. Горцам таксама знаёмая суцэльная воблачнасць. Аднак яны не бачаць у ёй гэтай фантастычнай заслоны.
Калі я выйшаў з кабінета, мяне ахапіла нейкая дзіцячая гордасць. Нарэшце і я прыму на золку адказнасць за пасажыраў, за афрыканскую пошту. Але адначасна я быў і прыгнечаны. Мне здавалася, што я кепска падрыхтаваны. Іспанія была небагатая на прытулкі; я баяўся, што, калі мяне спасцігне аварыя, я не знайду выратавальнай пляцоўкі. Я дастаў карту, доўга разглядваў яе, але яна, абыякавая, не давала мне тых парад, у якіх я меў патрэбу; тады я, перапоўнены бояззю і гонарам, вырашыў правесці гэтую ноч
напярэдадні бою ў майго таварыша Гіёмэ. Гіёмэ ўжо лятаў па гэтых маршрутах. Гіёмэ ведаў хітрыкі, з дапамогай якіх можна было падабраць ключы да Іспаніі. Хай Гіёмэ навучыць і мяне.
Убачыўшы мяне, ён усміхнуўся:
— Ведаю, ведаю. Ты задаволены?
Ён дастаў з тумбачкі бутэльку віна і шклянкі, падышоў да мяне, не перастаючы ўсміхацца:
— Такую падзею трэба адзначыць. Усё будзе добра, вось пабачыш!
Ён выпраменьваў давер, як лямпа выпраменьвае святло, гэты таварыш, якому пазней выпадзе зрабіць рэкордныя пералёты з поштай над Кардыльерамі і Паўднёвай Атлантыкай. Але гэта адбудзецца праз некалькі гадоў, а ў той вечар, седзячы ў адной кашулі пад лямпай, скрыжаваўшы рукі на грудзях і ўсміхаючыся самай лагоднай сваёй усмешкай, ён проста сказаў мне:
— Навальніцы, туман, снег часам будуць чыніць табе непрыемнасці. Але ты думай тады пра тых, хто ўжо прайшоў праз усё гэта, і проста скажы сабе: «Тое, што ўдалося іншым, удасца і мне».
Аднак я разгарнуў карту і папрасіў яго разам прагледзець мой маршрут. I, схіліўшыся пад лямпай, абапёршыся на плячо старэйшага таварыша, я зноў набыў спакой і ўпэўненасць, як у далёкія школьныя гады.
Але які дзіўны ўрок геаграфіі быў у мяне! Гіёмэ не расказваў мне пра Іспанію; ён ператвараў Іспанію ў маю прыяцельку. Ён не гаварыў ні пра водныя басейны, ні пра колькасць насельніцтва, ні пра пагалоўе статка. Ен апавядаў не пра Гуадыс, а пра тры апельсінавыя дрэвы, якія раслі на ўскрайку поля паблізу Гуадыса: «Асцерагайся іх, адзнач іх на сваёй карце...» I з гэтай хвіліны тры апельсінавыя дрэвы набывалі для мяне большае значэнне, чым Сьера-Невада. Ён казаў не пра Лорку, а пра небагатую ферму паблізу
Лоркі. Пра жыццё гэтай фермы. Пра яе гаспадара. Пра яе гаспадыню. I гэтыя муж і жонка, загубленыя ў пространі, за сто пяцьдзесят кіламетраў ад нас, набывалі невераемную важнасць. Прылепленыя да схілу гары, яны, быццам бакеншчыкі, былі гатовы сваімі зоркамі прыйсці на дапамогу людзям.
3 недаступнага розуму занябыту мы вывудзілі дэталі, невядомыя ніводнаму географу ў свеце. Бо географаў цікавіць толькі рака Эбра, якая поіць шматлікія гарады. Але не прытоеная ў траве ручаінка заходней Матрыля, карміліца трох дзесяткаў красак. «Асцерагайся ручайка, ён размякчае дол... Пазнач і яго на карце». О, я не забудуся пра змейку каля Матрыля! Такая бяскрыўдная, усяго некалькі жабак цешыць сваім лагодным мармытаннем, але заплюшчана ў яе толькі адно вока. У раі выратавальнага поля, залёгшы ў зеленатраўі, яна цікуе за мной за дзве тысячы кіламетраў адсюль. Пры першым жа зручным выпадку яна аберне мяне ў сноп полымя...
Я ўпэўнена прадбачу там, на адхоне пагорка, і іх, гэтых тры дзесяткі ваявітых, гатовых нашкодзіць авечак: «Табе памроіцца, што ён чьісты, гэты луг,— шлёп! I тут пад колы табе рынецца трыццаць авечак...» I я заварожана ўсміхаюся гэтай, такой падступнай, пагрозе.
I спакваля Іспанія на маёй асветленай лямпай карце ператвараецца ў казачную краіну. Я адзначаю крыжыкам выратавальныя пляцоўкі і пасткі. Я адзначаю і фермера, і тры дзесяткі авечак, і ручаінку. Я дакладна стаўлю на яе належнае месца і пастушку, на якую не звяртаюць аніякай увагі географы.
Развітаўшыся з Гіёмэ, я адчуў патрэбу пахадзіць у самоце, падыхаць золкім паветрам зімовага вечара. Я падняў каўнер паліто і павёў на прагулянку сваю маладую радасць. Я быў горды, што магу несці ў сэрцы таямніцу і штурхаць локцямі гэтых незнаёмцаў.
Яны не ведалі мяне, гэтыя варвары, але менавіта мне цяжарам паштовых мяхоў давераць яны на золку свае клопаты, свае парыванні. Менавіта ў мае рукі перададуць яны свае спадзяванні. Уткнуўшы нос у паліто, я з паблажлівасцю заступніка і ахоўніка крочыў паміж іх, але яны нічога не ведалі пра мой клопат.
Тым болей не звярталі яны ўвагі на сігналы ночы, якія лавіў я. Бо гэтая завіруха, якая, відаць, рыхтавалася і магла ўскладніць мой першы палёт, цікавіла саму маю плоць. Зоркі гаслі адна за адной, але якая справа была да іх гэтым прахожым? Аднаму мне давяралася тайна. Напярэдадні бою мне дакладвалі пра пазіцыі ворага...
Між тым гэтае данясенне, якое ўскладвала на мяне такую сур’ёзную адказнасць, я прымаў каля асветленых вітрын, дзе ззялі навагоднія падарункі. Здавалася, там, сярод ночы, былі выстаўлены напаказ усе скарбы зямлі, і я п’янеў ад таго, што выракаюся іх. Мне, ваяру, пагражала небяспека: навошта здаўся мне гэты зіхоткі крышталь, прызначаны для вячэрніх баляванняў, гэтыя люстры, гэтыя кнігі? Я ўжо купаўся ў завоблачных вышынях, я, паштовы лётчык, ужо ўпіваўся зубамі ў гаркавуіо мякаць начных палётаў.
Было тры гадзіны ночы, калі мяне разбудзілі. Я адным штуршком расчыніў аканіцы, убачыў, што над горадам ішоў дождж, і заклапочана апрануўся.
Праз паўгадзіны я ўжо сядзеў на сваім маленькім чамаданчыку на тратуары, бліскучым ад дажджу, і чакаў омнібус. Колькі таварышаў да мяне ў дзень пасвячэння са шчьімлівасцю ў сэрцы перажылі такое ж чаканне! Нарэшце на рагу вуліцы з грукатам жалеззя вынырнула мая дапатопная калымага, і цяпер і я, як таварышы, меў права ўціснуцца на лаўцы паміж паўсонным работнікам таможні і нейкім службоўцам. Омнібус патыхаў цвіллю, прапыленай адміністрацый-
най установай, старой канторкай, дзе прамінае чалавечае жыццё. Праз кожныя пяцьсот метраў ён спыняўся, каб падабраць яшчэ аднаго пісара, яшчэ аднаго таможніка ці інспектара. Тыя, што ўжо зноў паспелі задрамаць, няўцямным мармытаннем адказвалі на прывітанне чарговага пасажыра, які ўладкоўваўся як мог і адразу ж сам упадаў у дрымоту. Усё гэта мела выгляд нейкай сумнай перавозкі на няроўных брукаванках Тулузы; і паштовы лётчык напачатку нічым не вылучаўся сярод усіх гэтых канцылярыстаў... Але праплывалі вулічныя ліхтары, але набліжаўся аэрадром, і грымоткі аўтобусік ператвараўся ў шэры кокан, адкуль чалавек выходзіў адменены.
Кожны з маіх таварышаў адчуў аднойчы сходным ранкам, як у ім, уразлівым падначаленым, яшчэ залежным ад настрою інспектара, нараджаецца чалавек, адказны за іспанскую і афрыканскую пошту, нараджаецца той, хто трыма гадзінамі пазней, жагнаны бліскавіцамі, твар у твар сутыкнецца з драконам Аспіталета... хто, адолеўшы яго, яшчэ праз чатыры гадзіны, па сваёй волі, маючы ўсе правы і магчымасці, прыме рашэнне вяртацца назад альбо цераз мора, альбо пайсці напрасткі на штурм горных масіваў Алькоя, хто будзе весці перагаворы і з бурай, і з гарой, і з акіянам.
Кожны таварыш гэтаксама, як я, змяшаўшыся з безыменным натоўпам пад пахмурьім зімнім тулузскім небам, адчуў у такі ранак, як расце ў ім валадар, які праз пяць гадзін, пакінуўшы далёка за сабою дажджы і завірухі поўначы, выракшыся зімы, памяншаючы абароты вінтоў, пачне сваё прызямленне ў асляпляльную сонечнасць лета Алікантэ.
Таго старога омнібуса даўно няма, але ягоная суровасць, ягоная няўтулыіасць дагэтуль жывуць у маёй памяці. Ён выдатна сімвалізаваў адпаведную падрыхтоўку да суровых радасцей нашага рамяства. Усё тут
набывала ўражлівую стрыманасць. Помню, як тры гады таму, я, хоць не было вымаўлена і дзесятка слоў, даведаўся тут пра гібель лётчыка Лекрывэна, аднаго з сотні таварышаў па авіялініі, якія ўдзень ці туманнай поччу ўзялі свой водііуск навекі.
Таксама было тры гадзіны ранку, панавала гэткая ж цішыня, калі мы пачулі, як дырэктар, нябачны ў змроку, падаў голас інспектару:
— Лекрывэн не прызямліўся ўначы ў Касабланды.
— А! — адгукнуўся інспектар.— А?
Нечакана выхаплены з плыні дрымоты, ён устрапянуўся, каб канчаткова ачнуцца, каб паказаць сваю зацікаўленасць, і дадаў:
— А! Праўда? He ўдалося прайсці? Ён вярнуўся назад?
На што ў глыбіні омнібуса толькі адказалі: «Не». Мы чакалі працягу, але болей не было прамоўлена ні слова. Адна за адной падалі секунды, і з цягам рабілася ўсё відавочней, што да гэтага «не» не дадасца ніводнае слова, што гэтае «не» беззваротнае, што Лекрывэн не проста не прызямліўся ў Касабланцы, a што ён ужо ніколі і нідзе не прызямліцца.
Вось гэтак і я тым ранкам, на зары майго першага паштовага палёту, у сваю чаргу падвяргаўся свяшчэнным рытуалам майго рамяства, і, гледзячы праз акно на бліскучы асфальт, дзе люстраваліся вулічныя ліхтары, я адчуваў, як упэўненасць пакідае мяне. Было відаць, як ад ветру на лужынах трапяталі буйныя пальмавыя лісты. I я думаў: «Як на мой першы палёт... сапраўды, не дужа мне шанцуе...» Я ўзняў вочы на інспектара: «Кепскае надвор’е, праўда?» Інспектар кінуў за акно стомлены позірк. «Гэта яшчэ нічога не азначае»,— памаўчаўшы, буркнуў ён. I я стаў прыгадваць, па якіх прыкметах распазнаецца кепскае надвор'е. Напярэдадні вечарам Гіёмэ адной усмешкай сцёр усе нядобрыя веставанні, якімі прыгняталі нас
«старыя», а цяпер у маёй памяці зноў усплыло: «Шкада мне таго, хто не вызубрыў трасу да апошняга каменьчыка і трапляе ў буран... Шкада мне яго!..» Ім трэба было падтрымліваць свой аўтарытэт, і яны пахітвалі галовамі, разглядваючы нас з нейкім бянтэжлівым спачуваннем, быццам яны аплаквалі нашу прастачую наіўнасць.
КНІГІ ОНЛАЙН
