Сарока на шыбеніцы
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 354с.
Мінск 2009
Я, я, я... Нас было насамрэч двое ў гэтым ненадзейным целе. Мы вельмі востра адчувалі прысутнасьць адно аднога, але ж абалонка ў нас была адна на дваіх. Мы йшлі па гэтай вар’яцкай вуліцы, саступаючы адзін адному стырно, два жрацы помсты розных культаў. « Аддам жыцьцё за Радзіму!» — казаў ён мне з выклікам, «Аддам радзіму за жыцьцё,» — адказваў я, і мы на нейкі час замаўкалі, чакаючы, хто адгукнецца на гэтыя рэклямныя абвесткі.
Час ішоў, а я ўсё так і бадзяўся тут, нешта не давала мне спыніцца, агледзецца як сьлед, пакаштаваць вуліцу на смак. Вочы засьціла яркае, навязьлівае сьвятло. Урэшце я прыстроіўся за нейкай дзяўчынай, ісьці за яе нагамі на высокіх абцасах было чамусьці прыемна й спакойна. Мяне нехта вёў за сабой, і мне падабалася гэта ўсьведамляць. Я паставіў дыск спачатку. Мне вельмі хацелася сустрэць каго-небудзь з суайчыньнікаў і пракрычаць яму ў твар: «Гэта маё! Едзь дамоў! He чапай чужога!». На рагу вуліцы я дастаў біклажку, глынуў вайнбранду ды кінуўся даганяць свае ногі, што хацелі ўжо ўратавацца з дапамогаю сьветлафора. Аглушальная музыка біла з усіх шчылінаў, але я адчуваў яе толькі па вібрацыях, якія праціналі мяне разпораз навылёт. Ногі наперадзе павярнулі, і я міжволі ўвайшоў за імі ў адну з крамаў.
Дзяўчына хутка прайшла ў службовае памяшканьне за прылаўкам, а я спыніўся перад доўгім стэляжом з разабраным на часткі чалавечым целам. Гэта была крама ня толькі для тых, хто хоча разнастаіць сваё начное потнае жыцьцё, гэта была таксама крама для верных мужоў і жонак. Хто стане раўнаваць да гумы. I навошта табе купляць цэлага чалавека, з усімі ягонымі капрызамі й прусакамі, з усімі ягонымі выдзяленьнямі й памылкамі. Купі сабе толькі патрэбную частку. Напрыклад, адтуліну азадка. I атрымай бясплатна файны крэм. Купі грудзі, калі табе так ужо хочацца нешта пасмактаць. Такія смочкі ніколі не разгладзяцца. Купіце гэтую штуку, цётачка, яна заўжды будзе напагатове. Прадавец, на галаве якога не было ніводнага валаска, затое шмат усялякага жалезьзя, мірна вязаў нешта з шарсьцяных каляровых нітак. Я наўздагад узяў у рукі нейкую скрыначку, з павагай зірнуў на кошт. На скрынцы была выяўленая яшчэ адна Вераніка. Нуну, яна глядзела на мяне зусім як тады. Я паказытаў выяву, і тая ветліва пасьміхнулася. Прадавец зірнуў на мяне, але тут жа далікатна апусьціў вочы. «Магу я паглядзець у поўны рост?» — я памахаў яму скрынкай і выключыў музыку ў сваім чэрапе. Ен кінуў вязаньне й падышоў.
«Добры выбар!» — сказаў ён, і мэтал на ягонай галаве зазьвінеў. Мы прайшлі туды, за фіранкі, дзе зьнікла нядаўна дзяўчына. Вераніка, не пакідаючы скрынкі, цудоўным чынам матэрыялізавалася на невысокай канапе. Я задуменна глядзеў на Вераніку: безь мяне яна засохла, безь мяне яна пачала нагадваць цацку. У яе нешта з грудзьмі. I са сьцёгнамі. I гэты твар, твар тапеліцы. Мая адсутнасьць дрэнна на яе дзейнічае.
Але ляжала яна перада мной, зусім як тады. Безуважна глядзела ўгару. Нерухомая Вераніка, якую пакаралі такім чынам за здраду. Ператварылі ў гумовае бервяно. «Добра, апошні раз», — сказала яна мне пасьля ўсіх гэтых агідных прызнаньняў, і абыякава распранулася, рассунула ногі. Яна рабіла мне падарунак, настолькі прыніжальны, што мяне нудзіла, і тым ня менш яна, як тыя вулічныя зазывалы, ведала, што я не адмоўлюся,
што палезу на яе, плачучы ад прыніжэньня й спакусы. А потым я пабачыў яе па тэлевізіі: яна сядзела на нейкім паседжаньні, побач з галоўнымі забойцамі, і думала, што працуе. Яна падымала свае рукі, каб паправіць прычоску, і я бачыў кроў на яе запясьцях. Яна, Вераніка, якую я так роспачна тапіў у падушцы, карміла цяпер таго зьвера, ад якога я бег — безаглядна, з жахам, па бітым шкле, падаючы й зноў падымаючыся. Яна сама пайшла да яго ў пячору. Яна стала Уладай, я стаў беглым рабом. «Добры выбар», — паўтарыў прадавец, я зірнуў на яго зь нянавісьцю ды выйшаў.
Гэтая вуліца не сканчалася, я дапіў усё, што было ў біклажцы, ды яшчэ ўзяў сабе піва ўтуркаў, а яна ўсё цягнула мяне наперад, гэтая бясконцая вуліца, прагавітая, як чарга. Перад надпісам «Відэакабіны» я запаволіў крок, і тут жа з-за аксамітнай заслоны вызірнулі нечыя калені і вострыя грудзі: чорная кужэльная бялізна, падазрона нябачныя твары. Я пайшоў далей. Струменіў нейкі тэатральны туман. Некалькі постацяў у кароткіх спадніцах — яны заўважылі мяне. Я спыніўся.
«Ненавіджу цябе, Вераніка», — сказаў я на сваёй мове, і пачуў у адказ ветлівы, асьцярожны сьмех. Яна правяла мяне за руку ў вузкі, рамантычна асьветлены пад езд. Яна ўсё рабіла сама, спачатку проста правёўшы далоньню па маім твары, бы сьляпая, — і Вераніка рабіла гэтаксама, той раз, першы. Яна разьдзелася — досыць хутка, каб не марнаваць час, але й не занадта шпарка: яна разьдзелася прафэсійна, вось гэтага Вераніка ня ўмела. Я сядзеў на канапе, і мяне не пакідала адчуваньне, што я знаходжуся ў чарзе, усяго толькі стаю ў доўгай чарзе, і мая чарга няўхільна падыходзіць. «Мяса лашчыла мяса, мяса стварала мяса...», так пісаў калісьці бяскрыўдны, як матылёк, Севяранін, помсьцячы сваім жанчынам. Мы памяняліся, яе цела бялела ў паўзмроку. Відавочна, ёй здавалася, што ўсё адбываецца ненасамрэч, яна паводзіла сябе так знарок, так фальшыва. Але я працягнуў да яе рукі, і яе дыханьне адразу стала больш жывым.
Замест таго, каб змагацца за свой народ, каб ісьці паперадзе натоўпу зь якім-небудзь вялікім сьцягам, я сяджу й разглядваю гэтую брэйгелеўскую карціну. Кажуць, праца над ёй падрыхтавала Брэйгеля да стварэньня ягоных «Нідэрляндзкіх прымавак» (якія расейцы чамусьці называюць флямандзкімі).
Дасьледчыкі пішуць, што на тым знакамітым палатне, «Нідэрляндзкія прымаўкі», зьмясьціліся, увасобленыя ў фарбах, ажно сто дзевятнаццаць народных прымавак брэйгелеўскіх часоў. Палатно запоўненае людзьмі, як плошча падчас маніфэстацыі. Але насельнікі карціны выглядаюць болын жывымі, я адчуваю да іх усё большую сымпатыю. Відавочна, я адзін зь іх. Яны грэюцца ў полымі пажару, стрыгуць сьвіньняў, робяць дах з бліноў, спавядаюцца чорту... Гэтаксама, як і сароку, абсурд таго, што тут адбываецца, цяжка адразу разгледзець.
Па шчырасьці, я так і не пабачыў там абсурду. На гэтай карціне ў мяне ёсьць свой улюбёнец. Той чалавек у зялёным плашчы, які ўладкаваўся на даху й пускае стрэлы ў неба. Калі б мне прапанавалі стаць кімсьці зь іх, я абраў бы гэтага стралка. Магчыма, таму што ён на даху і на яго амаль ніхто не глядзіць. Цяжка сабе ўявіць, каб нехта тут задраў уверх галаву. Надта важнымі яны занятыя справамі. Толькі тыя, хто, падобна стралку, сядзіць на вышыні, маглі б кінуць на яго погляд, але і яны ўсе ў клопатах.
Калі для дасьледчыка занятак гэтага сымпатычнага стралка — дурасьць, то што для дасьледчыка ў такім выпадку наогул мастацтва?
Аднак цяпер я разглядваю просьценькія « Дванаццаць прымавак» Брэйгеля, напісаныя задоўга да гэтага гімну бескарысным, але эстэтычна цікавым заняткам. Ілюстрацыі да прымавак разьмешчаныя тут такім самым чынам, як зьяднаныя ў адзін невялікі блёк паштовыя маркі. Але замест таго, каб выбраць дванаццаць сяброў, якім я мог бы даслаць паштоўкі з такімі
маркамі, я задумваюся над тым, якім жа ўсё-ткі прымаўкам адпавядаюць малюнкі.
Хто зь іх — я? Або, хутчэй, ці ёсьць сярод іх хаця б адзін, зь якім я ня мог бы сябе атаясаміць? Ці бяру я з чужога верацяна, ці вывешваю на вецер свой плашч, ці нашу ў адной руцэ агонь, а ў другой ваду? Седзячы паміж двух крэслаў, прывязваю кату званок? Кідаю маргарыткі сьвіньням? Цалую замок? Засыпаю яміну пасьля таго, як туды правалілася цяля? Што я раблю тут? Ня ведаю, ня всдаю. Але вось жа мой партрэт, вось ён. Унізе, крайні справа. Чалавек, які мочыцца на месяц. Пакуль для мяне ўсё спрыяльна, але... Ніколі ў мяне не атрымліваецца дасягнуць мэты. Я адвярнуўся й мачуся на месяц.
11
^ераніцы халодна. Усе мы прагнем валодаць нечым, і калі разумеем нарэшце мізэрнасьць таго, чым можам валодаць Л “ насамрэч, мы толькі мацней абдымаем тое, што сапраўды належыць нам: нашае цела. Вось і Вераніка цяпер, седзячы ў сваім кабінэце, які раптам стаў золкі, быццам галоўны гарадзкі праспэкт увосень, шчыльней загортваецца ў сябе саму. Яна абдымае сябе за плечы, потым яе рукі бяруць Вераніку пад рэбры, Вераніка дрыжыць, яе калені дробна падскокваюць, — добра, што гэтага ніхто ня бачыць, што ўсё, пра што мы тут так доўга распавядаем, адбываецца нібы пад сталом, як дрыготка гэтых каленяў, пакрытых гусінай скурай і цёмнай плеўкай панчохаў. Нават калі гэты кабінэт мае вочы, ён не пабачыць таго, як халодна раптам стала Вераніцы. Бледнасьць яе шчокаў заўважаюць толькі тыя, хто ведае Вераніку блізка. Ці шмат такіх асобаў? — He, зусім няшмат. Бліжэй за ўсё яе ведаў я, я быў яе маці й бацькам, я быў яе шкарлупінай, але я далёка. Я, лепш сказаць, нідзе. Бо гэты вакзал, зь якога неўзабаве адправіцца мой цягнік дадому, — хіба мае ён нейкае вызначанае месца. Я ўжо ня ў гэтай краіне, я яшчэ ня ў той. Я — грамадзянін вакзалу. Вераніка такіх ня любіць. Такія істоты — бы тыя павукі, яны неўпрыкмет заўжды ўцякаюць з задушлівага слоіка ідэнтыфікацыі. Незразумелыя, таму — чужыя, таму — ворагі. Яны рэдка выходзяць на сьвятло ягадных палянаў. Вераніка забівае такіх. Вераніка ставіць на такіх таўро й потым зьдзіўляецца, адкуль на яе руках сінякі.
Яе рукі. Пальцы на гэтых руках. Калі хочаш ацаніць сябе бесстаронна, дай гэта зрабіць тваім пальцам. Да
чаго яны дакраналіся за тваё жыцьцё? Што абхоплівалі, падпарадкоўваючыся табе, на чым ты пакідаў свой знак, адбіткі сваіх папілярных ліній?.. Пра гэта варта пісаць. Гэта распавядзе пра цябе больш, чым ты думаў. Пальцы Веранікі. Яны яшчэ такія маладыя, на іх яшчэ няма ні сьледу будучай старасьці. Ружовыя, гладкія пальцы, кіпцюры на якіх ламаюцца, калі займацца цяжкай фізычнай працай. Пальцы, створаныя для ірацыянальных заняткаў. У іх больш эстэтыкі, чым практычнай карысьці. Калісьці яны былі малюпасенькімі, і пазногці на іх немагчыма было ні з чым параўнаць. Гэтыя пальчыкі абхоплівалі вялікі, валасаты палец бацькі, у які ўеўся бруд выжываньня. Гэтыя пальцы трымалі сланоў за хобат. Аловак. Руку маці па дарозе ў гастраном. Растоплівалі сваёй гарачынёй лёд зімовай цукеркі. Лапатка, лыжка, асадка. Утаймаваньне нявыхаваных гузікаў. Лялькі. Парэнчы. Сьнег. Гэтыя пальцы гладзілі мягкіх сысуноў. Трушчылі інсэктаў. Папера кніг, папера дакумэнтаў. Пас школьнага заплечніка. Грошы. Гэтыя пальцы траплялі ў дзьверы, у гэтыя пальцы імкнула душа, калі цемра пералівалася праз край. Гэтыя пальцы націскалі кнопкі. Гэтыя пальцы дасьледавалі сябе з такой упартасьцю, якая дадзеная толькі памылкова створаным істотам. Здаралася, гэтыя пальцы нават думалі. Гэтыя пальцы лашчылі, і трымалі нажніцы, і складваліся ў кулак. I ніколі не стамляліся радавацца новым дотыкам.
КНІГІ ОНЛАЙН
