Сусветнае мастацтва
XX - пачатку XXI стагоддзя
Ягор Сурскі
Памер: 90с.
2014
Ягор Сурскі
Сусветнае мастацтва
/ '7 .
• XX пачатку XXI стагоддзя
Ягор Сурскі
СУСВЕТНАЕ
МАСТАЦТВА
XX пачатку XXI стагоддзя
Ягор Сурскі
СУСВЕТНАЕ
МАСТАЦТВА
XX пачатку XXI стагоддзя
Санкт-Пецярбург «Неўскі прастор» 2014
УДК 7.03(476)
ББК 85(4Бем)
С90
Рэцэнзент: Баршчэўскі Лявон Пятровіч, кандыдат філалагічных навук
Сурскі, Я.
С90 Сусветнае мастацтва XX пачатку XXI стагоддзя / Ягор Дзмітрыевіч Сурскі. — Санкт-Пецярбург : «Неўскі прастор», 2014.— 90 с.
ISBN 978-5-94716-257-8
У дапаможніку сцісла апісаны асноўныя стылі і плыні мастацтва XX стагоддзя, згадваюцца іх асноўныя прадстаўнікі і асаблівасці іх творчасці. У канцы дапаможніка падаецца тэрміналагічны гласарый.
Дапаможнікам могуць карыстацца ўсе, хто цікавіцца гісторыяй мастацва.
ББК 85(4Бем)
УДК 7.03(476)
ISBN 978-5-94716-257-8 © Сурскі Я. Дз., 2014.
© Афармленне. «Неўскі прастор», 2014.
УСТУП
Сусветнае мастацтва як дысцыпліна
Набыццё Рэспублікай Беларусь дзяржаўнай незалежнасці ў 1991 годзе закранула ўсе бакі жыцця грамадства: ад эканомікі да культуры, выклікала неабходнасць пераасэнсавання некаторых падыходаў як да сусветнай, так і да нацыянальнай кулыурнай спадчыны.
3 сярэдзіны 1980-х гадоў, з часоў перабудовы, якая пачала праводзіцца ў Савецкім Саюзе, у культурным жыцці Беларусі пачалі шырыцца, а ў канцы 1990-х сталі дамінаваць працэсы нацыянальнакультурнага адраджэння. У той жа час узрастала цікавасць да тых напрамкаў сусветнага мастацтва, доступ да якіх раней па розных, галоўным чынам ідэалагічных прычынах, быў абмежаваны. Гэта датычыць як мадэрнізму, так і постмадэрнізму стыляў у культуры, для якіх асноватворчым прынцыпам было свабоднае спалучэнне выяўленчых сродкаў, плюралізм думак, меркаванняў, пунктаў погляду і да т. п. Вызваленне ад ідэалагізацыі ў сферы мастацтва, ад абавязковага следавання «прынцыпам партыйнасці» і «сацыялістычнага рэалізму» выклікала неабходнасць пераасэнсавання працэсаў, якія адбываліся ў XX пачатку XXI ст. як у сусветным мастацтве, так і ў нацыянальнай культуры.
Імкненне вывучаць гісторыю беларускага этнасу ў кантэксце су-
светнай гісторыі і культуры натуральным чынам паставіла ў парадак дня пытанне аб распрацоўцы адпаведных навучальных праграм. 3 пачатку 1990-х гадоў у сярэдніх школах Рэспублікі Беларусь была ўведзеная дысцыпліна «Сусветная мастацкая культура». Гэта давала магчымасць школьнікам не толькі вывучаць сусветную культурную спадчыну, але таксама даследаваць і аналізаваць уласную гісторыю і культуру ў кантэксце сусветнай гісторыі і культуры.
Такі падыход сапраўдыбыўновы, прагрэсіўны, боў папярэднія часы, у часы супрацьстаяння савецкага рэжыму з захадам, адбывалася не вывучэнне, а толькі крытыка некаторых напрамкаў «заходняй культуры» з абавязковым супрацьпастаўленнем ёй як быццам заўжды апрыёры больш прагрэсіўнай рускай, а потым і савецкай культуры. Разам з тым, вывучэнне асноўных тэндэнцый развіцця выяўленчага мастацтва, літаратуры, музыкі, архітэктуры і інш., высвятленне ў іх беларускай, рускай, еўрапейскай спецыфікі дазволіць выхаваць не толькі ўсебакова развітага і культурнага чалавека, але і патрыёта сваёй Бацькаўшчыны. Веды па сусветнай мастацкай культуры з’яўляюцца, такім чынам, важным складнікам агульнай гуманітарнай адукацыі і адпавядаюць патрабаванням, неабходным для ўсебаковага развіцця асобы.
На жаль, цяпер курс «Сусветная мастацкая культура» ў вучэбных праграмах сярэдніх школ Беларусі адсутнічае, таму актуальнасць распрацоўкі асобнай дысцыпліны «Мастацтва XX пачатку XXI стагоддзя» для выпускнога класа гуманітарнага ліцэя робіцца яшчэ больш відавочнаю. Неабходнасць такога курса звязана яшчэ і з тым,
што адпаведнага вывучэння і аналізу патрабуюць мастацкія працэсы, звязаныя з новым разуменнем мастацтва эпохі таталітарызму. Вучню новыя веды патрэбныя дзеля таго, каб арыентавацца ў тых культурных з’явах сучаснасці, якія адлюстроўваюць прынцыпы філасофскакультурніцкай плыні постмадэрнізму. Разуменне сучасных працэсаў у мастацкай культуры таксама патрабуе засяроджанасці на з’явах сумежных сфер культуры і сінтэзу мастацтва, што выяўляецца ў сучасным мастацтве, дызайне, ацэнцы некаторых з’яваў так званай масавай культуры і інш.
Дысцыпліна «Мастацтва XX пачатку XXI стагоддзя» разлічана таксама на арыентацыю вучняў у асноўных прынцыпах і навыках працы сучаснага аніматара культуры (арт-мэнэджара), дзякуючы чаму з’яўляецца магчымасць практычна прымяняць атрыманыя веды ў сувязі з магчымым выбарам адпаведнай прафесіі.
Дысцыпліна «Мастацтва XX пачатку XXI стагоддзя» заснавана на вывучэнні выяўленчага мастацтва ў еўрапейскім і сусветным кантэксце. У гэтай кнізе вучню прапаноўваецца агляд асноўных мастацкіх напрамкаў і стыляў XX пачатку XXI стагоддзя ў сусветным культурным кантэксце. Развіццё кінамастацтва і архітэктуры разглядаецца таксама ў рэчышчы агульных сацыяльна-культурных працэсаў і асобных мастацкіх плыняў. Што да асноўных шляхоў станаўлення музычных плыняў, развіцця эксперыментальнага тэатра ў XX пачатку XXI стагоддзя, іх разгляд патрабуе асобнага навучальнага дапаможніка, які, спадзяёмся, яшчэ з’явіцца ў будучыні.
НАЙВАЖНЕЙШЫЯ ГІСТАРЫЧНЫЯ ПАДЗЕІ ПЕРЫЯДУ XX ПАЧАТКУ XXI СТАГОДДЗЯ
1903 кампанія суфражыстак за права голасу для жанчын.
1905-1907 першая расійская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя.
1912 катастрофа брытанскага трансатлантычнага лайнера «Тытанік».
1914 пачатак Першай сусветнай вайны.
1916 паўстанне ў Дубліне супраць брытанскага панавання.
1917, люты перамога буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі ў Расіі.
1917, лістапад перамога бальшавіцкага перавароту ў Расіі, Кастрычніцкая рэвалюцыя.
1918,25 сакавіка абвяшчэнне незалежнасці Беларускай Народнай рэспублікі.
1918 эпідэмія грыпу «гішпанка», якая прывяла да смерці блізу 20 мільёнаў чалавек; заканчэнне I сусветнай вайны.
1919,1 студзеня-утварэннеБеларускайСавецкайСацыялістычнай рэспублікі.
1919 распад Аўстра-Венгерскай імперыі; заснаванне Веймарскай рэспублікі ў Германіі.
1919 1921 польска-балынавіцкая вайна.
1920 з’яўленне першых радыётрансляцый (ЗША).
1922, 30 снежня утварэнне СССР.
1922 прыход да ўлады ў Італіі фашыстаў.
1924 смерць Леніна.
1924-1929 ажыццяўленне палітыкі Беларусізацыі.
1927 з’яўленне першага гукавога кіно.
1928 вынаходніцтва пеніцыліну.
1928 адкрыццё кінастудыі «Савецкая Беларусь», стварэнне першага беларускага фільма.
1929 пачатак вялікай дэпрэсіі; усталяванне аднаасобнай улады Сталіна ў СССР.
1929 рэарганізацыя Інбелкульта ў Беларускую акадэмію навук.
1929-1931 першая хваля сталінскіх рэпрэсій супраць беларускай інтэлігенцыі.
1933 прыход да ўлады ў Германіі нацыстаў.
1933-1934 другая хваля сталінскіх рэпрэсій у Беларусі.
1935 пачатак італа-эфіопскай вайны.
1936 пачатак першых рэгулярных тэлетрансляцый
(Вялікабрытанія); пачатак грамадзянскай вайны ў Іспаніі.
1937 пачатак 1941 масавыя расстрэлы мірнага насельніцтва органамі НКУС ва ўрочышчы Курапаты пад г. Мінскам.
1939 пачатак Другой сусветнай вайны; уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР.
1945 заканчэнне другой сусветнай вайны; выкарыстанне ядзернай зброі ў Хірасіме і Нагасакі; заснаванне ААН.
1946 Нюрнбергскі працэс; стварэнне першага кампутара (ЗША).
1948 забойства Гандзі ў Індыі.
1949 заснаванне Кітайскай Народнай Рэспублікі.
1950 макартызм у ЗША.
1951 з’яўденне першых АЭС (Вялікабрытанія, ЗША).
1953 смерць Сталіна.
1956 антыкамуністычныя выступленні ў Польшчы і Венгрыі; увядзенне савецкіх войск у Венгрыю.
1957 запуск першага штучнага спадарожніка Зямлі (СССР).
1960 запушчана першая лазерная ўстаноўка (ЗША).
1961 з’яўленне Берлінскага муру; касмічны палёт Гагарына.
1962 Карыбскі крызіс.
1963 забойства Кенэдзі.
1964 увядзенне амерыканскіх войск у В’етнам.
1965 расавыя канфлікты ў ЗІПА.
1967 забойства Чэ Гевары ў Балівіі.
1968 пратэсты студэнтаў у Францыі; уваход савецкіх войск у Чэхаславаччыну.
1969 пасадка амерыканскіх касманаўтаў на Месяцы.
1973 вайсковы пераварот у Чылі і прыход да ўлады Піначэта.
1974 адстаўка прэзідэнта ЗША Ніксана ў сувязі са справай «уотэргейту».
1975 заканчэнне вайны ў В’етнаме.
1978 ісламская рэвалюцыя ў Іране.
1979 першыя выбары ў Еўрапейскі парламент.
1981 запуск першага касмічнага чаўнака (ЗША).
1982 вайна за Фалкленды паміж Аргентынай і Вялікабрытаніяй.
1983 Лех Валэнса ўзнагароджаны Нобелеўскай прэміяй міру.
1985 распазнаны вірус СНІД; пачатак палітыкі Перабудовы ў СССР.
1986 аварыя на Чарнобыльскай АЭС.
1987, чэрвень Пленум ЦК КПСС курс на перабудову грамадства і ўсталяванне дэмакратычнага сацыялізму.
1989 першыя свабодныя выбары ў Польшчы; падзенне Берлінскага мура.
1990 уварванне Іраку ў Кувейт; аб’яднанне Германіі; заканчэнне апартэіду ў ПАР.
1990, 27 ліпеня Вярхоўны Савет Беларускай ССР прыняў «Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі».
1991 распад СССР; пачатак югаслаўскага крызісу.
1994 перамога Нэльсана Мандэлы на прэзідэнцкіх выбарах.
1997 пасадка амерыканскага касмічнага зонду на Марс.
1998 пілігрымка папы Яна Паўла II на Кубу.
2000 святкаванне Міленеума; уступленне Польшчы ў НАТО.
2001 атакі тэрарыстаў у ЗША 11 верасня.
2002 увядзенне еўра; Гаагскі суд на Мілошавічам.
2003 вайна ў Іраку.
2004 уступленне 10 новых краін у Еўрасаюз.
2005 смерць папы Рымскага Яна Паўла II.
2008 запуск Вялікага андроннага калайдара.
2010 пачатак Арабскай вясны.
2014 антыкарупцыйная нацыяналышя рэвалюцыя ва Украіне («Еўрамайдан»); анексія паўвострава Крым Расіяй; ваенныя дзеянні на Данбасе.
ПЕРАДУМОВЫ РАЗВІЦЦЯ СУЧАСНАГА МАСТАЦТВА
XX стагоддзе вызначаецца бурлівым развіццём навукі і тэхнікі. Адкрыццё радыяцыі і атамнай структуры матэрыі, вынаходніцтва радыё, кіно і тэлебачання, распрацоўка тэорыі адноснасці, узнікненне кібернэтыкі, кампутарнай тэхнікі і інтэрнэту карэнным чынам памянялі ўяўленне Чалавецтва аб сусвеце, у якім яно існуе. Глабальныя геапалітычныя перамены, сусветныя войны, разбурэнне імперый і вызваленне шматлікіх краінаў ад каланіяльнага і ідэалагічнага прыгнёту перамянілі мапу свету і паставілі пад сумнеў шмат якія маральныя і сацыяльныя каноны, якія ўспрымаліся да гэтага як бясспрэчныя. Усе гэтыя і шматлікія іншыя з’явы і падзеі, якія адбываліся і адбываюцца на працягу ХХ-га і ў першыя дзесяцігоддзі XXI стагоддзяў, не маглі не паўплываць на развіццё мастацтва.
КНІГІ ОНЛАЙН
