Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
Светлы я; о, калі б я быў ноч! Але ў тым мая самотнасць, што я аперазаны святлом.
О, калі б я зрабіўся цёмны, як ноч! Як бы я піў з грудзей святла!
Як бы я дабрасловіў вас саміх, іскрыстыя зоркі і светлячкі начныя ўгары! Які б я быў шчаслівы ад дарункаў вашага святла!
Але ў ззянні сваіх прамянёў я жыву і п’ю полымя, якое шугае з мяне.
Я не ведаю радасці таго, хто бярэ; я няраз думаў: стакроць шчаснейшы той, хто крадзе, чым хто дае.
У тым беднасць мая, што мая рука ніколі не стамляецца дарыць; у тым дбайнасць мая, што бачу я вочы спрагненыя і цемру, прасветленую жаданнем.
О ліхая доля даравальнікаў! О зацьменне сонца майго! О прага маёй прагі! О ненасытны голад перанасычанасці!
Яны бяруць у мяне: але ці кранаю я іхнюю душу? Прорва паміж «дарыць» і «браць»; а наймалейшая прорва пераадольваецца ў апошнюю чаргу.
Голад нараджаецца з маёй прыгажосці: наклікаць на вас бяду, асвечаную мною, абабраць тых, што прынялі дарункі, — да зла імкнецца мая прагнасць.
Адхапіць руку, калі ёй працягнута іншая рука; марудзіць, як вадаспад, які спрабуе затрымаць сваё падзенне — да зла імкнецца мая прагнасць.
Такая помслівасць ад лішніцы маёй; такое падступства сочыцца з маёй самотнасці.
Маё шчасце даравальніка памірае ў дараванні, дабрачыннасць мая стамілася ад лішніцы ўсяго!
Хто заўсёды дорыць, жыве ў небяспецы страціць сорам; хто заўсёды раздае — у таго рука і сэрца ў мазалях ад раздачы.
Mae вочы не слязяцца ад сораму за просьбітаў; мае рукі агрублі і не дрыжаць ад напоўненасці.
Куды падзеліся слёзы з вачэй маіх? Куды падзелася мяккасць майго сэрца? 0 самотнасць усіх, хто дорыць! 0 маўклівасць усіх светланосцаў!
,Ц]мат сонцаў кружыцца ў пустой прасторы: усяму цёмнаму гавораць яны сваім святлом. А ў мяне яны нямыя.
О варожасць святла да ўсяго, што свеціцца: без жалю ідзе яно сцежкамі сваімі.
У безданях сонца несправядлівае да ўсяго светланоснага, халоднае да ўсіх іншых сонцаў — так робіць кожнае свяціла свае кругі.
Нібы буры, праносяцца сонцы шляхамі сваімі, у гэтым іх жыццё. Сваёй няўмольнай волі наровяць яны, у гэтым іхні холад.
Толькі вы адны, цёмныя ночы, здабываеце цяпло з усяго, што свеціцца! Толькі вы адны корміцеся малаком з поўных грудзей святла!
Я скаваны лёдам, ён пячэ мне далоні! О, гэтая прага ўва мне, якая прагне вашае смагі.
Вось і ноч: каб я быў святлом! I прагаю Начнога! I самотнасцю!
Вось і ноч: быццам крыніца, ліецца з мяне жаданне гаварыць.
Вось і ноч: гавораць толькі струмені крынічныя. I душа мая — струмяністая крыніца.
Вось і ноч: толькі цяпер прачынаюцца песні закаханых. I душа мая — песня закаханага.
Так спяваў Заратустра.
Скочная песня
Аднаго разу ўвечары ішоў Заратустра са сваімі вучнямі праз лес; і, шукаючы крыніцу, вьійшаў на зялёную лугавіну сярод дрэў і кустоўя: там скакалі дзяўчаты. Пазнаўшы Заратустру, яны перасталі танцаваць, а ён падышоў да іх з прыветлівым тварам і сказаў:
«Скачыце сабе, скачыце, мілыя дзяўчаткі! He ненавіснік забаваў са злымі вачыма, не вораг дзяўчат прыйшоў да вас.
Я — заступнік Бога перад д’яблам, які ёсць Дух Цяжару. Як жа мне, рэзваногія, не любіць боскіх скокаў? Альбо прыгожых дзявочых ножак?
Праўда, я — лес і ноч цёмных дрэў: але хто не баіцца мораку, той знойдзе ружоўнік пад маімі кіпарысамі.
I спаткае маленькага бажка, наймілейшага дзяўчатам: ціха спіць ён каля крыніцы, самкнуўшы павекі.
Вось як, сярод белага дня заснуў ён, гультай!
Мабыць, удосыць нагойсаўся за матылькамі?
He сярдуйце на мяне, красуні-танцоркі, калі я крышачку пакараю бажка! Вядома, ён будзе плакаць і крычаць — але ён такі пацешлівы, нават як плача!
Увесь у слязах ён пачне прасіць вас, каб вы паскакалі; а я паспяваю вам пад ваш танец:
песню скочную, песню-смешку з Духа Цяжару — найвышэйшага і наймагутнейшага дэмана, пра якога кажуць, што ён «князь свету».
Вось тая песня, якую спяваў Заратустра, пакуль Купідон і дзяўчаты скакалі:
«О Жыццё! Зірнуў я нядаўна ў твае вочы, і мне здалося, што я апускаюся ў невымерную глыбіню.
Але не залатую вуду працягнула ты мне і смяялася з мяне, калі я называў цябе безданню.
«Так гавораць паміж сабою рыбы, — адказала ты мне, — якія не могуць дастацца да дна; усё, што ў іх занадта глыбокае, яны называюць бяздонным і недасягальным.
А я толькі пераменлівая і маю свой нораў, і ва ўсім я жанчына, і зусім не дабрадзейка.
I хоць вы, мужчыны, называеце мяне і ♦ глыбокаю», і «вечнаю», і «таямнічаю»,
але вы заўсёды адорваеце нас сваімі дабрачыннасцямі, — эх вы, дабрадзеі!»
Так смяялася яна, недаверлівая; але я ёй не веру, не веру яе смеху, калі яна ліхасловіць сама сябе.
А калі я сам-насам гаварыў са сваёй дзікай мудрасцю, яна гнеўна сказала мне: «Ты жадаеш, імкнешся і кахаеш — і таму толькі ты хваліш Жыццё!»
Ледзь-ледзь не сказаў быў злосна ёй, угневанай, праўды; а нельга ж адказаць злосней, чым праўдаю сваёй мудрасці.
Так яно ўсё паміж намі траімі. Шчырым сэрцам люблю я толькі Жыццё і, сапраўды, найбольш тады, калі ненавіджу яго!
А што я прыхільны да мудрасці і часта нават аж занадта, — усё гэта таму, што ўжо ж вельмі яна мне нагадвае Жыццё!
Вочы Жыцця ў яе, усмешка і нават залатая вуда; што мне рабіць, калі яны такія падобныя?
I калі аднойчы Жыццё спыталася: «Хто яна, твая мудрасць?» — я палка адказаў: «0! Мудрасць!
Прагнуць яе і не могуць насыціцца, ніжуць вачыма яе покрывы, спрабуючы забрытаць у цянёты.
Ці прыгожая яна? Адкуль мне ведаць! Але і самым бывалым карасям яна — прынада.
Яна зменлівая і ўпартая; няраз я бачыў, як кусала яна сабе вусны і грэбенем наўмысна блытала валасы.
Магчыма, яна злая і ілжывая, і ва ўсім — жанчына; але і калі бэсціць сама сябе, нават тады здаецца самай спакушальнай».
Калі я гэта сказаў Жыццю, яно злосна засмяялася і заплюшчыла вочы. «Пра каго ты гаворыш? Ці не пра мяне?»
. Нават калі праўда твая — хіба ж такое кажуць у вочы? Але раскажы мне пра мудрасць тваю!»
Ах, ты зноў расплюшчыла вочы, о любае Жыццё! I зноў мне здаецца, што я апускаюся ў невымерную глыбіню».
Так спяваў Заратустра. А калі танец закончыўся і дзяўчаты разышліся, засмуткаваў ён.
«Сонца даўно ўжо села, — сказаў ён нарэшце — на луг апала раса, ад лясоў вее халадок. Нешта невядомае акружыла мяне і задуменна пазірае. Як! Ты яшчэ жывы, Заратустра?
Чаму? Навошта? Дзеля чаго? Дзе і як? Ці не вар’яцтва — жыць далей?
О сяброве мае, гэта вечар пытаецца ўва мне. Даруйце мне скруху маю!
Настаў вечар: даруйце мне, што ён настаў!»
Так сказаў Заратустра.
Хаўтурная песня
«Там маўклівая выспа магіл; там магілы маёй маладосці. Туды занясу я вечназялёны вянок жыцця».
Так думаючы сэрцам сваім, плыў я па моры.
О вобразы і відзежы маёй маладосці! О позіркі любові, вы, боскія імгненні! Як хутка вы паўміралі! Я спамінаю вас сёння, як памінаюць нябожчыкаў.
Ад вашых капцоў, любасныя нябожчыкі мае, чуюцца мне салодкія пахошчьт, якія слязьмі заспакойваюць мне сэрца. Сапраўды, водар гэты хвалюе душу і дае палёгку самотнаму плыўцу.
Я ўсё яшчэ багацейшы за ўсіх і дагэтуль мне моцна зайздросцяць — я, самотнік! Бо вы былі са мною, а я і дагэтуль з вамі: скажыце, каму яшчэ падалі з дрэва чырвоныя яблыкі, як мне?
Я ўсё яшчэ ваш спадкаемец, я — зямля, якая цвіце ў памяць пра вас яркімі дзікімі цнотамі, о любасныя!
Мы былі створаныя адно аднаму, мілыя далёкія дзівосы; і не як баязлівыя птушкі набліжаліся вы да мяне і да жаданняў маіх, не, як даверлівыя да вернага!
Так, падобна мне, былі вы створаны на вернасць і пяшчотную вечнасць; ці павінен я цяпер называць вас па імёнах нявернасці вашай, вы, боскія позіркі і імгненні? Пакуль што я не ведаю іншых імёнаў.
Сапраўды, зарана паўміралі вы, уцекачы. Але не вы ўцяклі ад мяне, і не я ад вас, невінаватыя мы адно перад адным у нявернасці нашай.
Каб забіць мяне, душылі вас, спеўныя птушкі маіх спадзяванняў! Так, па вас, любасныя, злосць
пускала заўсёды свае стрэлы, — каб пацэліць мне ў самае сэрца!
I яны пацэлілі! Бо вы заўсёды былі мне найбліжэй да сэрца; вы былі ўсё тое, чым валодаў я і што валодала мною, — таму і мусілі вы памерці такімі маладымі!
У самае адчувальнае багацце маё пусцілі стралу: у вас, чыя скура, быццам пяшчотлівы пух, або, бадай што, — усмешка, якая памірае ад аднаго позірку!
Але я так скажу маім ворагам: «Што ёсць забойства чалавека ў параўнанні з тым, што вы зрабілі мне!
Вы ўчынілі больіпае ліха, чым забойства; вы адабралі ў мяне незваротнае — так я кажу вам, ворагі!
Вобразы маладосці і любыя мне дзівосы адабралі ў мяне, адабралі шчасных духам, таварышаў маіх гульняў! На памяць пра іх я кладу гэты вянок і шлю вам праклён!
Гэта праклён вам, мае ворагі! Бо скарацілі вы маю вечнасць, — так у холадзе начы гасне гук! Імгненнем была мая вечнасць, мімалётнасцю божага позірку!»
Калісьці, у шчасную часіну, абвясціла мая чысціня: «Хай будзе мне боскім усё жывое».
Тады падступіліся вы да мяне са сваімі бруднымі хімерамі; куды падзелася шчасная тая часіна?
«Усе дні хай будуць свяшчэнныя мне» — так казала калісьці мая маладосць; і праўда, гэта была прамова вясёлай мудрасці!
Але тады вы ўкралі ў мяне мае ночы і прадалі іх за пакуты бессані: куды падзелася тая вясёлая мудрасць?
Калісьці ў вобразах птушак я шукаў шчаслівых
прыкметаў: тады вы пусцілі саву — злавесную пачвару — на мой шлях. О, дзе вы цяпер, мае пяшчотныя пошукі?
Калісьці я даў зарок адцурацца ад усякай агіды: тады вы ператварылі маіх блізкіх і сваякоў у гнойныя струпы. Ах, што сталася тады з маім высокім зарокам?
Як сляпы, хадзіў я каліеьці шчаснымі сцежкамі: тады вы накідалі бруду на дарогу сляпому. I цяпер з’агідзелі яму былыя сцяжынкі.
I калі я спраўдзіў самае цяжкае для сябе і ўжо святкаваў перамогу маіх пераадоленняў, вы прымусілі енчыць тых, што любілі мяне, кажучы, быццам я ім спрычыніў найбольшы боль.
Сапраўды, вы заўсёды рабілі так: вы атруцілі найсаладзейшы мой мёд і зглумілі працу маіх самых руплівых пчол.
Самых нахабных жабракоў слалі вы насустрач майму мілажалю; сціжмы невылечна бессаромных тлуміліся заўсёды вакол спагады маёй. Так паранілі вы дабрачынствы мае ў іх веры.
I калі я ахвяраваў сваім самым святым, што меў, адразу і ваша «пабожнасць» клала свае тлустыя дары: так што густым чадным дымам душылася маё самае святое.
КНІГІ ОНЛАЙН
