Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
I аднойчы схацелася мне танцаваць так, як яшчэ ніхто не танцаваў, — вышэй за нябёсы хацеў я лунаць у сваім танцы. Тады падбухторылі вы майго любага спевака.
I заспяваў ён панылую, смутную песню; о, быццам злавесны рог затрубіў мне ў вушы!
Забойчы спявак — прылада зла, самы невінаваты! Ужо я ўстаў, гатовы да свайго найлепшага танца; але сваёй мелодыяй ён забіў маё захапленне.
Толькі праз танец магу я выявіць сімвалы і
падабенствы самых высокіх рэчаў: і вось найвышэйшы сімвал так і не адбіўся ў рухах майго цела!
Засталася нявыказаная і не знайшла выйсця мая найвышэйшая надзея! I памерлі вобразы і суцяшэнні маёй маладосці! .
Як перанёс я ўсё гэта? Як вылечыў і адолеў гэтыя раны? Як паўстала мая душа з гэтых магіл?
Так, ёсць у мне нешта неўміручае, чаго нельга замкнуць у склеп, што здольнае ўзарваць нават скалы: гэта — мая воля. Моўчкі, не мяняючыся, праз гады.
Як і раней — сваім ходам, але маімі нагамі хоча ісці мая воля; суровае і непераможнае адчуванне яе.
Толькі гэтая мая пята — непацэльная. Ты жывая і верная сабе, ты самая цярплівая! I заўсёды прабіваешся цераз скляпы!
Што не вырашылася ў маладосці, усё жыве ў табе; як маладосць, як жыццё, поўнае надзей, сядзіш ты тут, на магільных руінах.
Вітаю цябе, мая воля, разбуральніца скляпоў! Толькі там, дзе ёсць магілы, магчымыя ўваскрэсенні!»
Так спяваў Заратустра.
Пра самапераадоленне
«Воля да праўды» — ці не так называеце вы, наймудрэйшыя, тое, што парывае вас і робіць палкімі?
Воля да памыснасці ўсяго існага: так называю я вашу волю!
Усё існае вы хочаце спачатку зрабіць яўным, памысным: бо сумняваецеся — а ці памыснае яно.
Але яно не павінна схіліцца перад вамі і дапасавацца да вас! Так хоча ваша воля. Усё існае павінна зрабіцца гладкім і падданым духу, як яго люстраны адбітак.
Уся ваша воля, наймудрэйшыя, у гэтым памкненні да ўлады, нават калі вы гаворыце пра дабро і зло, пра ацэнку ўсіх каштоўнасцяў.
Стварыць свет хочаце вы, перад якім вы маглі б укленчыць: такая ёсць ваша апошняя надзея і ваша ап’яненне.
Тым часам як нямудрыя, гэта значыць народ, — падобныя на раку, па якой плыве човен, а ў ім урачыстыя і пышна ўбраныя каштоўнасці.
Вашу волю і каштоўнасці вы пусцілі па рацэ станаўлення; я пазнаю вашу старую волю да ўлады па тым, у што верыць народ як у дабро і зло.
Гэта вы, наймудрэйшыя, пасадзілі вашых гасцей у човен, далі ім бляск і гордыя імёны, вы і ваша ўладніцкая воля!
Далей нясе рака ваш човен: яна павінна несці яго. He абыходзіць вам, што пеніцца ўзбураная вамі рака і гнеўна працівіцца кілю!
He рака — небяспека вам і канец вашаму дабру і злу, наймудрэйшыя; але небяспечная сама воля да ўлады — невычэрпная самазарадная воля да жыцця.
Але каб вы зразумелі маё слова пра дабро і зло, хачу расказаць вам пра жыццё і ўласцівасці ўсяго жывога.
Я ішоў следам за ўсім жывым, я прайшоў па вялікіх і малых сцежках жывых, каб зведаць іх уласцівасці.
Стагранным люстэркам я лавіў позірк жывога, калі былі сціснуты ягоныя вусны; каб позірк той гаварыў мне. I ён гаварыў.
Але дзе б я ні знаходзіў жывое, усюды чуў словы пра паслушэнства. Усё жывое слухаецца.
А цяпер другое, што ўведаў я: загадваюць таму, хто не ўмее слухацца самога сябе. Такая ўласцівасць усяго жывога.
А вось трэцяе, што я чуў: загадваць цяжэй, чым слухацца. I не толькі таму, што той, хто загадвае, нясе цяжар тых, якія падпарадкоўваюцца, і што цяжар гэты можа лёгка раздушыць яго: спробаю і дзёрзкасцю здаваўся мне любы загад. I, загадваючы, жывое заўсёды ставіць сябе пад рызыку.
Нават загадваючы самому сабе, трэба яшчэ акупіць свой загад і стаць суддзёю, мсціўцам і ахвяраю свайго ж закону.
«Як жа гэта адбываецца? — пытаюся я ў сябе. — Што прымушае жывое падпарадкоўвацца, і загадваць, і, загадваючы, падпарадкоўвацца сабе?»
Дык слухайце ж маё слова, наймудрэйшыя! Пераканайцеся, ці сапраўды я пранік у аснову асноваў жыцця і да самых нетраў яе сэрца?
Усюды, дзе было што жывое, я знаходзіў волю да ўлады; і нават у паслушэнстве слугі я бачыў жаданне быць панам.
Воля слабога схіляе яго падпарадкоўвацца моцнаму, бо хоча панаваць над тым, хто яшчэ слабейшы: толькі гэтай радасці прагне ён і не хоча страціць яе.
I як меншае аддаецца большаму, каб радавацца і панаваць над яшчэ меншым, так ахвяруе сабою і найвялікшае, рызыкуючы жыццём дзеля ўлады.
У тым якраз і ёсць самаахвяраванне вялікага,
што яно — парыванне, і небяспека, і гульня, дзе стаўка — жыццё.
I там, дзе ёсць ахвяра, і служэнне, і позіркі кахання, — там ёсць і воля да панавання. Патайнымі сцежкамі прадзіраецца слабы ў крэпасць моцнага — да самага сэрца — і забірае ўладу.
I воеь якую таямніцу расказала мне жыццё: ♦ Глядзі, — сказала яно, — я тое, што ўвесь час пераадольвае самое сябе.
Хоць вы і называеце гэта прагай узнаўлення альбо імкненнем да мэты — да найвышэйшага, далёкага, разнастайнага, але ўсё гэта — адзінае і ёсць адна таямніца.
Я хутчэй загіну, чым адмоўлюся ад гэтага: далібог, там, дзе пагібель, захад і лістапад, там жыццё ахвяруе сабой дзеля ўлады!
Я — жыццё і павінна быць барацьбой і станаўленнем, мэтаю і супярэчнасцю мэтаў: хто адгадае маю волю, той зразумее, якімі крывымі дарогамі павінна ісці жыццё!
Што б ні стварала я, як бы ні любіла свой твор, — і яму і каханню я павінна зрабіцца супраціўцам, ты толькі сцежка і след маёй волі: сапраўды, мая воля да ўлады ідзе нагамі тваёй волі да праўды!
Хто ўзвясціў «волю да існавання», той прайшоў міма праўды; такой волі няма!
Тое, чаго няма, не можа хацець; а што ёсць, — не захоча быць, бо ўжо ёсць!
Толькі там, дзе ёсць жыццё, ёсць і воля: але не воля да жыцця — а воля да ўлады! Так я вучу цябе.
Многае цэніць той, хто жыве вышэй, чым жыццё; але і ў самой гэтай ацэнцы гаворыць воля да ўлады!»
Так вучыла мяне калісьці жыццё: гэтаксама,
наймудрэйшыя, вырашаю і я загадку вашага сэрца.
Праўду кажу вам: няма такога дабра і зла, каб яны не міналіся. Няспынна павінны яны адольваць саміх сябе.
3 дапамогаю вашых каштоўнасцяў і таго, што вы кажаце пра дабро і зло, вы чыніце гвалт, вы, ацэншчыкі: і ў гэтым ваша таемная любоў, бляск, трапятанне і парыванні душы.
Але яшчэ больш магутная сіла і новае пераадоленне вырастаюць з вашых каштоўнасцяў; аб гэтую сілу і пераадоленне разаб’ецца яйцо і яго шкарлупа.
I той, хто павінен быць творцам дабра і зла, той, праўда, павінен быць спачатку разбуральнікам, які разбівае каштоўнасці.
Так найвышэйшае зло належыць да найвышэйшай даброці — быць стваральным.
Дык будзем гаварыць толькі пра яго, наймудрэйшыя, хоць і злое яно ў сутнасці сваёй. Аднак маўчанне — яшчэ горш: усякая праўда, якую замоўчваюць, робіцца ядавітай.
Хай разаб’ецца аб нашую праўду ўсё, што можа разбіцца! Многа будынкаў мы маем яшчэ пабудаваць!»
Так сказаў Заратустра.
Пра ўзвышаных
Спакойная глыбіня майго мора: хто адгадае, якіх пацешных пачвараў хавае яно!
Няўзбураная мая глыбіня; але яна блішчыць плывучымі загадкамі і ўсмешкамі.
Я сёння бачыў узвышанага, святочнага, па-
каянца духам: о, як рагатала душа мая з яго брыдкасці!
Выгнуўшы грудзі, быццам затрымліваючы дыханне, стаяў ён, гэты ўзвышаны, і маўчаў.
Ен быў увешаны агіднымі праўдамі, трафеямі свайго палявання, і задаваўся падранаю вопраткаю; і шмат калючак было на ім, але не было ніводнай ружы.
Ен яшчэ не навучыўся смеху і прыгажосці. Змрочны вярнуўся гэты паляўнічы з лесу пазнання.
Пасля бітвы з дзікімі звярамі вярнуўся ён дамоў; але праз сур’ёзнасць яго праглядвае яшчэ дзікі звер — не пераможаны!
Быццам тыгр, які падрыхтаваўся да скачка, — так трымаецца ён; але я не люблю гэтых напружаных душ, і не даспадобы мне ўсе гэтыя затоеныя.
А вы, сяброве, кажаце, што пра густ і смак не спрачаюцца? Але ўсё жыццё і ёсць спрэчка пра густ і смак!
Густ — гэта адначасова і вага, і шалі вагаў, і той, хто важыць; і гора жывым, якія хочуць пражыць без спрэчкі пра вагу, шалі і вагара!
О, калі б гэты ўзвышаны стаміўся ад сваёй узвышанасці: толькі тады выявілася б яго прыгажосць, і толькі тады я пакаштаваў бы яго і палічыў бы смачным.
I толькі адвярнуўшыся ад самога сябе, пераскочыць ён цераз свой цень — праўда! — проста ў сваё сонца!
Надта доўга сядзеў ён у цяні, пабялелі шчокі ў пакаянца духам: ён ледзь не памёр з голаду, чакаючы.
Яшчэ тоіцца ў ягоных вачах пагарда, і агіда — на вуснах у яго. I хоць ён дасягнуў супакаення, няма сонца ў ягоным спакоі.
Ен мусіў бы працаваць, як вол; і зямлёю мусіла б пахнуць ягонае шчасце, а не пагардай да зямлі.
Я хацеў бы бачыць яго белым валом, валом, які, чмыхаючы і рыкаючы, ідзе перад плугам; і сам рык яго павінен усхваляць усё зямное!
Твар у яго 'яшчэ змрочны: цень ад рукі грае на яго твары. Пачуцці ў вачах у яго яшчэ зацененыя.
Дзеі яго ляжаць на ім ценем: сама рука азмрочвае таго, хто рухае ёю. He пераадолеў ён яшчэ дзеі сваёй.
Як мне падабаецца гэты бычыны хіб! Аднак я хацеў бы ўбачыць, што позірк ягоны — позірк анёльскі.
I сваю волю героя ён таксама мусіць забыць: хай будзе ён узнесены, а не проста ўзвышаны: хай сам эфір носіць яго, бязвольніка!
Ен перамагаў пачвараў і адгадваў загадкі: збаўцам, разбуральнікам і пераможцам усяго пачварнага і загадкавага ў сабе самім хай ён стане цяпер і ператворыць сваіх пачвараў у нябесных дзяцей.
Пазнанне яго яшчэ не навучылася ўсміхацца і не ведаць зайздрасці; яшчэ не аціхла ў прыгажосці яго бурлівая палкасць.
Праўда, у прыгажосці, а не ў сытасці павінны патануць і змоўкнуць парыванні яго! Велікадушнасць прывабная ў тых, у каго настрой узвышаны.
Паклаўшы руку на галаву — так павінен адпачываць герой, хай ён нават пераадольвае свой адпачынак.
Але якраз у героя самае цяжкае — прыгажосць. Яна недасяжная нават самай моцнай волі.
Крыху болып, крыху менш: але ў гэтым
«крыху» якраз многае, якраз гэтае «крыху» і ёсць сутнасць.
Расслабіць мускулы і волю — гэта ў вас самае цяжкае, вы, узвышаныя!
Калі сіла, робячы літасць, сыходзіць у бачнае, такі сыход я называю прыгажосцю.
I ні ад кога я не патрабую прыгажосці так, як ад цябе, моцны: няхай дабрыня будзе тваё апошняе самапераадоленне.
Зло я залічваю на твой рахунак: таму патрабую ад цябе дабра.
Праўда, я часта смяяўся з слабых, якія ўважаюць сябе за добрых, бо іх няма кіпцюроў!
КНІГІ ОНЛАЙН
