Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
Ты павінен бачыць узор цноты ў калоне: чым вышэйшая яна, тым далікатнейшая і прыгажэйшая, а ўсярэдзіне — цвярдзейшая і мацнейшая.
Так, узвышаны, ты яшчэ будзеш прыгожы і будзеш трымаць люстэрка перад сваёй прыгажосцю.
Тады скаланецца твая Душа ад боскіх жаданняў, і пакланенне будзе нават у тваім славалюбстве!
У гэтым — таямніца душы: толькі калі герой пакінуў яе, у сне да яе набліжаецца Звышгерой».
Так сказаў Заратустра.
Пра край адукаванасці
«Надта далёка заляцеў я ў будучыню: жудасць ахапіла мяне.
I калі я агледзеўся, бачу! — вось толькі адзін час быў мой адзіны сучаснік.
Тады назад паляцеў я, дахаты — хутчэй і
хутчэй: так прыйшоў я да вас, людзі цяпершчыны, у край адукаванасці.
Упершыню наважыўся я як след разгледзеі> вас, і не было ліхога намыслу ў маім жаданні; праўда ж, прыйшоў я да вас з тугою ў сэрцы.
Але што сталася са мною? Як ні баяўся я, а мусіў смяяцца! Ніколі яшчэ вочы мае не бачылі нічога больш стракатага!
Я смяяўся і смяяўся, аж бакі мае рваліся, а сэрца трымцела: «вось яна, бацькаўшчына ўсіх горшчыкаў на фарбы!» — сказаў я сабе.
3 целам і чэлесамі, размаляванымі ў пяцьдзесят колераў: такія сядзелі вы, сучаснікі, на вялікае маё здзіўленне!
I пяцьдзесят люстраў, якія лісліва дагаджалі вам, стаялі вакол вас і паўтаралі гульню вашых фарбаў!
Праўда, людзі цяпершчыны, вы не прыдумаеце сабе лепшае маскі, чым ваш свой твар! Хто можа пазнаць вас?
Спісаныя знакамі мінуўшчыны, а паўзверх іх — яшчэ і новымі знакамі: так, вы хораша схаваліся ад усіх талмачоў!
А няхай бы і знайшоўся які даследчык нырак: але цяжка даць веры, што ў вас ёсць ныркі! Здаецца ж, зварганілі вас з фарбаў і ярлыкоў.
Усе часы і народы стракацяць з-пад вашых строяў; стракацізна нораваў і веравызнанняў у манерах і рухах вашых.
I калі зняць з вас вашыя строі, покрывы, і фарбы, і выдыганні вашыя, дык застанецца — каб толькі палохаць птушак.
Праўда, я і сам — напалоханая птушка, якая ўбачыла вас аднаго разу голых і без фарбы; і я паляцеў ад вас, як паляцеў бы ад шкілета, які пазаляцаўся б да мяне.
Лепей быць парабкам у пекле і слугаваць ценям мінуўшчыны! Нават жыхары падземнага тагасвецця таўсцейшыя і сыцейшыя за вас!
Так, у тым якраз і горыч вантробы маёй, што не пераношу я вас голых і апранутых!
Усё, што ёсць страшнага ў будучыні і што палохала птушак, якія збіліся з дарогі, — далібог, бліжэй сэрцу майму, чым вашая «рэчаіснасць».
Бо так кажаце вы: «Мы — гэта рэчаіснасць, без веры і без паняверкі»; — ну і хваліцеся, напінаеце грудзі свае і не бянтэжыцеся, што іх няма!
Ды і як можаце вы верыць, размаляваныя! Вы размаляваныя карцінамі, спісанымі з усяго, у што калі-небудзь верылі!
Вы — хадзячае абвяржэнне веры, абрыўкі і канцы думак. Спанявераныя — так я называю вас, апалагеты рэчаіснасці!
Усе эпохі маюць адна адну наўме і балабоняць пра ваш дух: але сонныя мроі і балбатня мінуўшчыны ўсё ж бліжэйшыя да рэчаіснасці, чым ваша чуванне!
Вы — бясплённыя: і таму — няма ў вас веры. Але стваральнік заўсёды бачыў вешчыя сны і зорныя азнакі — і ён верыў у веру!
Вы — напалавіну адчыненая брама, каля якое чакаюць далакопы. I вось яна, вашая рэчаіснасць: «Усё асуджана на пагібель».
Вы стаіце перада мною, худыя і бясплённыя! Як тырчаць скабы вашыя! Некаторыя з вас самі не заўважаюць гэтага.
I кажуць: «Здаецца, пакуль я спаў, Бог нешта забраў у мяне? Гэтага цалкам хапіла б, каб зрабіць сабе з гэтага кабетку!
Дзівосная худзізна скабаў маіх!» — так кажуць многія мае сучаснікі.
Так, людзі цяпершчыны, вы смешныя мне! I асабліва калі дзіву даяцеся самі з сябе!
Шчасце, што я магу смяяцца з вашага здзіўлення і не даводзіцца мне каўтаць розную дрэнь з вашых місак.
Але не бяда, бо я маю панёсцПнешта больш цяжкае: не бяда, калі жукі і мухі сядуць на ношу маю!
Праўда, не стане яна цяжэйшая ад гэтага! I не праз вас, сучаснікі, ляжа на мяне самая вялікая стома.
Ах, куды б жа яшчэ падняцца мне з маёй скрухаю! 3 усіх гор выглядаю я сабе бацькоўскія і мацярынскія землі.
Але нідзе не знайшоў я бацькаўшчыны: у любым месцы я не на месцы і каля ніводнае брамы не затрымліваюся.
Чужыя мне сучаснікі, прадмет кпінаў маіх! A зусім жа нядаўна цягнуўся я да іх сваім сэрцам. Выгналі мяне з бацькоўскіх і мацярынскіх земляў.
Толькі адзін край я люблю — край дзяцей маіх, яшчэ не адкрыты, яшчэ далёкі ў акіянах: хай нястомна шукаюць яго мае караблі.
У дзецях маіх я спраўджу тое, што я — сын свайго бацькі: усёй будучыняй адкуплю — гэтую цяпершчыну!»
Так сказаў Заратустра.
Пра незаплямленае пазнанне
«Калі ўчора ўзыходзіў месяц, мне здалося, быццам ён хоча нарадзіць сонца: так шырока і цяжарна раскінуўся ён на небасхіле.
Але ашукаў мяне гэты хлус сваёй цяжарнасцю; і я хутчэй паверу, што месяц — мужчына, а не жанчына.
Але мала падобны і да мужчыны гэты нясмелы начны летуценнік. Далібог, з нядобрым сумленнем блукае ён па дахах.
Бо ён пажадлівы і зайздрослівы, гэты мнішак; пажадлівы да зямлі і ўцехаў кахання.
He, не люблю я гэтага ката на даху! Агідны мне кожны, хто падкрадваецца да прачыненых вокнаў!
Пабожна і маўкліва пераступае ён па зорных кілімах; але я не люблю такой ціхай мужчынскай хады, калі не звіняць шпоры!
Кожны сумленны крок сумленна папярэджвае; а кот прыпадае да зямлі і паўзе. Глянь, па-кашэчы прыпадаючы, паўзе і месяц.
Такое параўнанне я даю вам, датклівыя крывадушцы, вам, «чыстыя спазнавальнікі»! Я называю вас пажаднікамі.
I вы любіце зямлю і зямное: я добра ~вас разгадаў! Але сорам і нядобрае сумленне ў любові вашай — вы пйдобныя да месяца!
Пагарджаць зямным намовілі дух, а не нутробіну вашу, вось што наймацнейшае ў вас!
I вось духу вашаму брыдка, што ён падначальны вантробам і ўцякае ад свайго сораму на дарогі хлусні і ашукі.
«Самае высокае было б мне, — так гаворыць сабе ваш схлусянелы дух, — сузіраць жыццё без пахацінства, а не па-сабачы — высалапіўшы язык. ,
Быць шчаслівым у сузіранні, з памерлай воляй, без прыступаў прагнасці і сябелюбства, быць халодным і знэнджаным, але з п’янымі вачыма месяца!
Найлепшаю доляю было б мне любіць зямлю так, — спакушае сябе спакушаны, — як любіць яе месяц, і толькі адным позіркам дакранацца да яе.
Менавіта гэта я называю незаплямленым пазнаннем, калі мне ад рэчаў нічога не трэба, — толькі ляжаць перад імі, як люстэрка з сотняй вачэй».
О вы, датклівыя крывадушцы і пахацінцы! Вам бракуе нявіннасці ў жаданні: таму вы і хлусіце на яго!
Далібог, не як стваральнікі, вытворцы, не як радасныя станаўленцы любіце вы зямлю!
У чым нявіннасць? Яна там, дзе ёсць воля да зачацця. I ў таго найчысцейшая воля, хто хоча ствараць звыш сябе.
У чым прыгажосць? У тым, што я павінен хацець усёй сваёй воляй; што я прагну любіць і загінуць дзеля таго, каб вобраз не застаўся толькі вобразам.
Любіць і загінуць: гэта спалучэнне — вечнае. Воля да любові азначае гатоўнасць памерці. Так кажу вам я, баязліўцы!
Але ваш погляд, косы позірк пакладанца, хоча называцца «сузіраннем»! А тое, што можна абмацаць баязлівым позіркам, ахрышчана ў вас імем «прыгожае»! О вы, плюгаўнікі высокіх назоваў!
Але ў тым праклён ваш, незаплямленыя, чыстыя спазнавальнікі, што вы ніколі нічога не народзіце! Хоць і раскіньцеся, як парадзіхі, на небасхіле!
Праўда, у вашых вуснах цесна ад высокіх слоў. I што ж, мы павінны паверыць, што і ў сэрцах вашых цесна ад высакародства, вы, хлусы?
А мае словы — грубыя, пагарджаныя, гаркавыя словы: я ахвотна падымаю тое, што падае пад стол на банкетах вашых.
I ўсё ж гэтымі словамі я магу вам казаць праўду, крывадушнікі! Так, няхай едкія пахошчы ракавін і рыбіных касцей і калючае лісце паказычуць вам ноздры!
Паганы пах заўсёды вакол вас і банкетаў вашых: вашымі пажадлівымі думкамі, аблудамі і крыўляннем прасмердла паветра!
Майце ж адвагу паверыць сабе і нутробе сваёй! Хто не верыць сабе, той заўсёды хлусіць.
Абалонкаю божышча прыкрыліся вы, «чыстыя»: пад абалонкаю гэтаю схаваўся ваш агідны кольчаты чарвяк.
Праўда, вы ашукваеце, «сузіральнікі»! Самога Заратустру абдурылі вы калісьці боскаю абалонкаю сваёю: не распазнаў ён пад ёю гадзючых колцаў.
Калісьці здалося мне, што нейкая боская душа гуляе ў гульнях вашых, вы, чыстыя пазнавальнікі! Я тады лічыў, што лепшага мастацтва за ваша няма!
Далячынь хавала ад мяне гадзючую нечысць і мярзотны смурод, і я не падазраваў, што там вывінаецца пажадлівая яшчарчына хітрына.
Але я падышоў да вас бліжэй: і развіднела мне, а цяпер развіднела і вам — скончыліся любоўныя залёты месяца!
Зірніце! Стаіць ён, заспеты на месцы, бледны, перад ранішняй зарою!
Бо ўжо ідзе палаючае сонца, да зямлі хіліцца каханне яго! Каханне сонца — нявіннасць і жаданні стваральніка!
Зірніце, як нецярпліва падымаецца яно з-за мора! Ці ж не адчуваеце вы прагі і гарачага подыху яго кахання?
Яно прагне ўпіцца морам і падняць у сваю вышыню блакітнасць яго; і тысячаю грудзей падымаецца да яго мора.
Бо мора хоча, каб сонца цалавала яго і ўпівалася ім; яно хоча зрабіцца паветрам, і вышынёю, і сцежкаю святла, і самім святлом!
Далібог, як сонца, люблю я жыццё і ўсе глыбокія моры.
I вось^пто ў мяне называецца пазнаннем: каб усё глыбокае паднялося на вышыню маю!»
Так сказаў Заратустра.
Пра вучоных
«Аднаго разу, калі я спаў, баран з’еў плюшчавы вйнок на маёй галаве; з’еў і сказаў: «Заратустра больш не вучоны».
I, сказаўшьі гэта, ён пагардліва адышоў і ганарыста. Адно дзіця расказала мне пра гэта.
Я люблю ляжаць тут, дзе гуляюць дзеці, каля разваленага мура, у бадзяках і чырвоных маках.
Я ўсё яшчэ вучоны для дзяцей, і бадзякоў, і чырвоных макаў. He вінаватыя яны нават у злосці сваёй.
Але ў бараноў я ўжо больш не вучоны: такая ўжо доля мая — хай будзе яна дабраславёная!
Бо праўда яна вось: пайшоў я з жытлішча вучоных, ды яшчэ і дзвярыма бразнуў.
Надта доўга сядзела мая галодная душа за іх сталом: не навучыўся я спазнаваць, як яны, — з такім самым спрытам, як лускаюць арэхі.
Я люблю свабоду і чыстае паветра над свежай зямлёю; лепей мне спаць на бычыных скурах, чым на іхніх годнасцях і шаноўлях.
Я занадта гарачы і таму згараю ад сваіх думак: мне часта перасмыкае дыханне. I тады трэба мусова вырвацца на прастору, прэч з усіх гэтых пыльных пакояў.
А яны вылежваюцца ў халадку: яны хочуць быць толькі гледачамі і не смеляцца сядзець там, дзе сонца паліць прыступкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
