Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
У спагадзе захлынуўся іхні дух, і калі яны брыняюць ад яе, наверх заўсёды выплывае вялікае глупства.
Старанна пакрыкваючы, гналі яны статак па кладцы: нібыта ў будучыню толькі адна дарога! Далібог, і гэтыя пастухі не больш чым авечкі!
Шырокая душа і малы дух у гэтых пастухоў: але, братове мае, нават самая шырокая душа — якая ж убогая яна паша!
Крывавыя знакі пакідалі яны на дарозе, якою ішлі, і іхняе глупства вучыла, што праўда даказваецца толькі крывёю.
Але кроў — найгоршае сведчанне праўды; кроў затручвае самае чыстае вучэнне, робіць з яго аблуду і нянавісць сэрца.
I калі хто ідзе за сваё вучэнне на вогнішча — што даказвае гэта! Больш пераканаўча, калі з твайго полымя паўстане тваё вучэнне!
Адурманенае сэрца і халодная галава: калі яны злучаюцца, узнікае смерч — «Збаўца».
Калісыіі былі сапраўды больш велічныя і высакародныя, чым тыя, каго люд называе збаўцамі, якія сілай смерчу ўцягвалі за сабою!
I вы мусіце, братове мае, знайсці збавенне ад яшчэ большых збаўцаў, магутнейшых, калі толькі хочаце знайсці дарогу да свабоды!
Яшчэ ніколі не было Звьішчалавека. Бачыў я голых абодвух — і самага велічнага чалавека, і самага мізэрнага...
Надта ж бо падобныя яны паміж сабою. Далібог, нават у самым Вялікім знайшоў я залішне шмат чалавечага!»
Так сказаў Заратустра.
Пра цнатлівых
Громам і нябеснымі феерверкамі трэба гаварыць да вялых і санлівых пачуццяў.
Але голас прыгажосці гаворыць ціха: ён пранікае толькі ў самыя разбуджаныя душы.
Ціха трымцеў і смяяўся сёння мой шчыт; гэта прыгажосці святы смех і трымценне.
3 вас, цнатліўцы, смяялася сёння мая прыгажосць. I чуўся мне голас яе: «Яны яшчэ хочуць, каб ім заплацілі!»
Вы, цнатлівыя, хочаце, каб вам яшчэ й заплацілі! Хочаце платы за цноту, і неба за зямлю, і вечнасць за вашае «сёння»?
I цяпер абураецеся мною, калі я вучу, што няма таго, хто плаціў бы? I сапраўды, я нават не вучу, што цнота сама па сабе ўжо ёсць плата. Ах, вось што мяне засмучае: за аснову ўсіх рэчаў прымаецца ілжа — плата і кара,а цяпер гэта ўсё і ў аснове вашых душаў, цнатліўцы!
Але, як дзіковыя іклы, словы мае распоруць асновы вашых душаў; я хачу быць вам плугам.
Усё запаветнае вашых асноваў павінна выйсці на святло; і калі ўспоратыя і зламаныя вы будзеце ляжаць на сонцы, ваша ілжа аддзеліцца ад праўды.
Бо ваша праўда вось у чым: вы надта чыстыя для бруду такіх слоў, як помста, кара, плата, адплата.
Вы любіце вашую цноту, як маці сваё дзіця; але дзе вы такое чулі, каб маці хацела платы за сваю любоў?
Тое, ,што вы ў сабе любіце найбольш, якраз і ёсць ваша цнатлівасць. У вас ёсць прага колца: каб дагнаць само сябе, дзеля гэтага круціцца і абарочваецца кожнае колца.
I на зорку, якая ўжо гасне, падобныя ўсе ўчынкі вашае цноты; святло яе недзе яшчэ ў дарозе і блукае ў прасторы, — і калі ж яно ўжо будзе не ў дарозе?
Так і святло вашае цноты ўсё яшчэ ў дарозе, нават калі ўчынак ужо адбыўся. Хай сабе ён ужо забыўся, ужо мёртвы: святло яго ўсё яшчэ блукае ў прасторы.
Каб жа цнотнасць ваша стала вашай Самасцю, а не чым-небудзь пабочным, абалонкай, покрывам: гэта ёсць праўда глыбіняў вашай душы, дабрадзеі вы мае!
Вядома, ёсць і такія, у каго цнатлівасць — гэта сутарга пад бічом: іх ляманту вы ўдосыць наслухаліся!
Есць і яшчэ іншыя, у якіх цнатлівасць — гэта лянота іх заганаў: і кожнага разу, калі іхняя нянавісць і зайздрасць соладка пазяхаюць, прачынаецца ў іх «справядлівасць» і працірае заспаныя вочы.
А тых цягне ўніз: гэта іх спакушае іхні ж д’ябал. Але чым болып яны апускаюцца, тым болыпым жарам гараць у іх вочы і тым болыпая ў іх пажада да Бога.
Ах, і такі лямант дайшоў да вашых вушэй, цнатліўцы. «Што не я, тое і ёсць мой Бог і цнота!»
Есць яшчэ і такія, якія ледзьве рухаюцца, ды яшчэ і скрыпяць, бы калёсы, накладзеныя цяжкім каменнем: гэтыя шмат гамоняць пра годнасць і дабрачыннасць — свае тармазы яны называюць цнотаю!
Есць яшчэ і такія, што падобныя на будзільнік, які ўжо заведзены; яны адстукваюць свае ♦ цік-так» і хочуць, каб цнотаю называлі іхняе «цік-так».
Вось ужо хто-хто, а гэтыя распацешылі мяне: дзе толькі знайду такі гадзіннік, буду накручваць яго сваімі кпінамі; хай пры гэтым яны яшчэ й ціктакаюць мне.
А іншыя ганарацца прыгаршчамі сваёй справядлівасці і прагнуць за гэта, каб ім дазвалялася ўсё і ва ўсім: каб аж увесь свет захлынуўся ў сваёй несправядлівасці.
Ах, як паскудна гучыць у іх вуснах слова «цнота». I калі яны кажуць: «я справядлівы», дык гэта заўсёды гучыць, як: «я адпомшчаны!»
Сваёй цнотаю яны сваім ворагам вочы выдралі б; і яны ўзвышаюцца толькі, каб прынізіць іншых.
I зноў жа ёсць такія, якія загразлі ў сваім балоце і гавораць праз чарацінку: «цнота — гэта каб ціха сядзець у багне.
Мы нікога не кусаем і саступаем дарогу куслівым; і ва ўсім трымаемся думкі, як нас навучылі».
I зноў жа ёсць такія, што любяць выстаўляцца і думаюць: цнота — гэта пэўным чынам рухацца.
Іх калені заўсёды сагнутыя, і рукі іх складзены на малітву за цноту, а іх сэрца нічога пра тое не ведае.
I зноў жа ёсць такія, якія лічаць за цноту казаць: «цнота патрэбная»; а па сутнасці, яны думаюць, што патрэбная толькі паліцыя.
А некаторыя, не ўмеючы разгледзець у чалавеку высокае, лічаць за цноту бачыць зблізку і нізкасць: так яны цнотаю лічаць сваё сурочлівае вока.
А некаторыя ж хочуць адукавацца ды ўзвьісіцца і гэта называюць цнотай: іншыя хочуць адмовіцца ад усяго і быць скінутымі, і таксама называюць гэта цнотай.
I вось амаль усе такія думаюць, што маюць сваю долю ў цноце; і кожны хоча сама мала лічыцца знаўцам «дабра» і «зла».
Але не на тое прыйшоў Заратустра, каб сказаць усім гэтым хлусам і дурням: «Што вы ведаеце пра цноту! Што вы можаце ведаць пра цноту!..»
А каб вы, сяброве мае, стаміліся ад старых слоў, якіх вы навучыліся ад дурняў і хлусаў:
ад слоў: «плата», «адплата», «кара па справядлівасці»...
Каб стаміліся казаць: «учынак добры, у ім няма сябелюбнасці».
Ах, сяброве мае! Каб жа вашая Самасць была ва ўчынках, як маці ў дзіцяці: вось гэта хай будзе вашым словам пра цноту!
Сапраўды, я забраў у вас, мусіць, сотню слоў і любімыя цацкі вашае цноты; і вось вы сярдуеце на мяне, як малыя.
Яны гулялі каля мора — накацілася хваля і змыла іхнія цацкі: і вось яны плачуць.
Але тая самая хваля прынясе ім новыя цацкі і новыя бліскучыя ракавіны і высыпле перад імі!
I яны суцешацца; як і яны, атрымаеце вы, сяброве мае, суцяшэнне і новыя бліскучыя ракавіны!..»
Так сказаў Заратустра.
Пра набрыдзь людскую
Жыццё — гэта крыніца асалоды; але дзе п’е набрыдзь людская^там усе крыніцы затручаныя.
Я — за ўсё чыстае; але не трываю ашчэраных пашчаў і смагі нячыстых.
Яны заглядвалі ў глыбіню крыніцы: і вось свеціцца мне іх агідная ўсмешка з глыбіні крыніцы.
Святую ваду апаганілі яны сваім пахацінствам; а калі свае брудныя сны яны называлі асалодаю, затручвалі і словы.
Працівіцца полымя, калі яны кладуць на агонь свае сырыя сэрцы; сам дух дыміць і бурліцца, калі набрыдзь падыходзіць да агню.
Мляўкім і гнілым робіцца плод у іхняй руцэ; у сухі лоўж ператварае іх позірк дрэва.
I многія, адвярнуўшыся ад жыцця, адвярнуліся толькі ад людской набрыдзі: бо не хацелі дзяліць з поганню ні крыніцы, ні агню, ні пладоў.
I шмат каторыя, што адышлі ў пустыню да дзікіх звяроў і знемагалі ад смагі, не хацелі толькі сядзець каля вады разам з бруднымі пагонцамі вярблюдаў.
• I шмат каторыя, што прыходзілі спусташэннем і градам на ўрадлівыя палеткі, хацелі толькі таптаць карак набрыдзі людской, каб заткнуць ёй глотку.
I гэта яшчэ не той кавалак, якім я душыўся найбольш, — каб ведаць, што самому жыццю патрэбная варожасць, і смерць, і крыжавыя цярпенні: —
Але калісьці я спытаўся і ледзь не ўдавіўся сваім пытаннем: як? няўжо жыццю патрэбен і гэты зброд?
Патрэбны затручаныя крыніцы, і смярдзючыя
вогнішчы, і брудныя сны, і чэрві ў хлебе жыцця?
He мая нянавісць, а мая агіда прагна жэрла маё жыццё! Ах, як часта я гідзіўся нават духам, калі бачыў, што і ў гэтай набрыдзі ёсць дух!
Нават ад уладароў я адвярнуўся, калі ўбачыў, што яны называюць уладараннем: па-гандлярску тузацца за ўладу — з набрыддзю людскою!
Жыў я сярод народаў, заклаўшы вушы, чужы ім моваю: каб не чуць і не разумець іх казаняў, іх дробязнага торгу за ўладу.
I, заціснуўшы нос, паныла ішоў я праз усё ўчарашняе і сённяшняе: сапраўды, гнюсна смярдзіць мярзотаю ўсё ўчарашняе і сённяшняе ў пісучай набрыдзі!
Я доўга жыў, як калека, — глухі, сляпы і нямы: толькі каб далей ад апанаванага свербам пісання развясёленькага зброду.
Цяжка, асцярожна ўздымаўся мой дух па лесвіцы; мізэрныя скраўкі радасці былі яму асалодаю; з кульбакаю валаклося жыццё ў сляпога.
Што ж сталася са мною? Як я пазбыўся агіды? Хто абмаладзіў мой позірк? Як узнёсся я на вышыні, дзе ўжо не сустрэнеш ніякага зброду каля крыніцы?
Ці ж не агіда дала мне крылы і сілу, каб падляцець да крыніцы? Далібог, мне трэба было ўзняцца ў вышыні, каб зноў здабыць крыніцу радасці.
О, я здабыў яе, братове мае! Тут, у вышынях струменіць гэтая крыніца! Усё-такі ёсць жыццё, з якога не п’е ніякая погань людская!
Надта бурліва струменішся ты, крыніца радасці! Часта спаражняеш ты келіх, хочучы напоўніць яго!
I ўсё ж я навінен навучыцца набліжацца да цябе больш сціпла: занадта бурліва струменіцца табе насустрач маё сэрца...
1UO
8. Зак. 530.
Маё сэрца, у якім палае лета, кароткае, спякотнае, смутнае, звышшчаснае: як тужыць маё сэрца-лета па тваёй прахалодзе!
Мінулася нясмелая скруха маёй вясны! Мінулася лютасць маёй снежнай замеці ў чэрвені! I ўвесь я — лета і полудзень летні!
Лета ў самым росхрысце са сцюдзёнымі крыніцамі і дабрашчаснаю цішай: о, прыйдзіце, сяброве мае, каб ціша яшчэ болей ушчасціла!
Бо гэта нашая вышыня і наша радзіма: занадта высока і стромка ўзнеслі мы сваё жытлішча, каб не дасталі нас апраметнікі і смага іхняя.
Кіньце ж позірк ваш чысты ў крыніцу маёй радасці, сяброве мае!
He замгліцца яна ад вашага позірку! Яна адкажа вам усмешкай сваёй чысціні.
На дрэве будучыні ладзім мы наша гняздо; арлы будуць нам, самотным, ежу ў сваіх дзюбах насіць!
Вядома, не тую ежу, ад якое ядуць нячыстыя! Агонь хай бы елі яны і папяклі свае храпы!
Вядома, не падрыхтавалі мы тут жытлішчаў нячыстым! Ледзяным лёхам здалося б нашае шчасце іх целу і духу!
КНІГІ ОНЛАЙН
