Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
В современной западногерманской йсторнографйй эта тема разработана лучше. В ФРГ в 60-80-е годы вышлй серьезные работы по данной проблеме. Федеральное правятельство всяческм поддержнвало усйлйя немецкмх ученых в этом направленйй, т. к. давно рассматрйвает область ’внешней культурной полйтйкй в качестве одного йз серьезных й цйвйлнзованных йнструментов воплоіценмя в жйзнь свойх внешнеполйТйческнх планов, а также обіцечеловеческйх ценностей, тесно связанных с демократйей й свободой.
Такое понйманяе содержаняя й предназначенвя внешней культурной полйтйкй пряшло к немцам не сразу. В начале века й до первой ммровой войны она обслужявала хозяйственные н велякодержавные янтересы рейха за гранмцей. Многне ученые й полйтйкй счй; талм такое положеняе веіцей ненормальным. Однйм йз нйх был Карл Лампрехт, нзвестный йсторнк культуры й профзссор-полнтолог, который в 1912 г. открыто заявял о необходямостй переоценкн соДержання й целей германской внешней полйтйкй. Он прязывал прязнать ее автономность й самостоятельную роль во внешней гіолйтмке, право на свободную, нерегламентмруемую государством, "культурную экспансйю" в отношеннй другях стран й народов.
В годы Веймарской республякй (1919-1933) ядем Карла Лампрехта й его коллег быля во многом реалйзованы, й немецкая наука й культура прмнесла многйм народам й государствам, включая й Советскнй Союз, реалвную пользу, т. е, выпслняла цмвйлязаторскую роль, хотя яногда й не была свободна оттого, что на Заладе называют "ймперйалнзмом в областй культуры й культурных связей". Германля в перяод веймарской демократян плодотворно действовала в областн наукл й культуры на международной арене. Проблемы германской внешней культурной полйтйкй разрабатываллсь в те годы
224 очень серьеэно. Следует назвать вмена нзвестных тогда в этой областн спецйалнстов й обіцественных деятелей Георга Шрайбера й Карла Ханца Бекера.
Прнход нацнзма к властм резко йзменнл целевое предназначенве й направленность германской внешней культурной полйтнкй. Ее сталм определять полйтйкй тнпа А. Розенберга, актнвно воллошавшме в жйзнь мдев "нового порядка" в Европе й делавнше ставку на превосходство немецкой наукн й культуры над духовным наследнем другнх народов. Демократйческме ценностм в духовной культуре представнтелн тоталмтарйзма оценйвалв как прнзнак выроаденля й слабостм того йлй йного народа. Фашнстская Германня уже не могла выполнять цйВйЛйэаторскйх функцнй в областм внешней культурной: полнтнкн. Тоталйтармзм несовместмм с демократйческнмн ценностямя н равноправным, партнерскмм сотрудннчеством мевду народамй.
В ФРГ наследме Веймарской Германйй в областн духовной куль туры во многом возроднлось. Еше раз былн переосмыслены подходы к германской внешней культурной полнтнке, отброшен тоталнтарнзм н его жесткмй днктат над наукой н культурой, чего, к сожаленмю, не пронзошло в ГДР. Сегодня немцы готовы сотрудннчать практнческм co всемя, кто зайнтересован в освоенйй богатого наследмя й опыта немецкой наукм н культуры. Только полнтнческне мотйвы уже давно не определяют характер й целн германской внешней культурной полйтйкй. Ее йсторня во многом поучнтельна для успешного сротрудннчества мевду европейскнмй народамм в нашм днй.
Р. Р. Л а з ь к о (Гомель)
Задачы вывучэння знешняй палітыкі Польшчы (1918-1939 гг. )
Доўгі час бездзяржаўнага існавання і раптоўны характар змен, якія адбыліся на тэрыторыі былога СССР, стварылі пустку ў асэнсаванні грамадзянамі Беларусі месца іх Рэспублікі ва ўзнікшай геапалітычнай сітуацыі. Гісторыкі павінны ўнесці ўклад у запаўненне гэтай пусткі, ствараючы і распаўсюджваючы інфарма-
22Б -
цыю аб характары знешнепалітычных інтарэсаў як сваёй дзяржавы, так і суседзяў, у першую чаргу тых, якія прэтэндуюць на асаблівую ролю ў рэгіёне. Ролю Польшчы сучасная польская паліталогія вызначае як "еўрапейскага маста" у новай сістэме раунавагі сіл. Важным этапам у фарміраванні ўяўленняў аб месцы Польшчы у Еуропе быу перыяд Другой Польской Рэспублікі (1918-1939 гг.).
Нягледзячы на сваю ідэалагічную абмежаванасць і палітычную залежнасць, беларуская гістарыяграфія дасягнула станоўчых вынікаў у распрацоўцы асобных пытанняў гісторыі знешняй палітыкі міжваеннай Польшчы. Гэта, перш за ўсё, пытанніаб польскай экспансіі ў Беларусі у 1919-1920 гг. , аб гісторыі польска-германскіх адносін і некаторыя інш. Але сістэматызаванае даследаванне знешняй палітыкі Польшчы 1918-1939 гг. не вялося, а ў створаных працах маецца комплекс спрошчаных, дагматызаваных, нярэдка прапагакдысцкавыкрйвальніцкіх ацэнках яе сацыяльных, палітычных, ідэйных асноў,Мэтаў і накірункаў, метадаў яе ажыццяулення і дасягнутых вынікаў.
He прэтэндуючы на паўнату агляду, спынімся на некаторых асноўных праблемах, вывучэнне якіх патрабуе першачарговай увагі даследчыкаў. Сярод іх пытанне аб ролі ў фарміраванні ідэйных асноў знешняй палітыкі Польшчы,тых гістарычных традыцый і псіхалагічных стэрэатыпаў, ян-і-ясклаліся ў польскіхшляхецка^чвтэл-іренцкіх-стзрзатыпау, якія склаліся ў польскіх шляхецкаінтэлігэцкіх колах яшчэ да падзелу Рэчы Паспалітай 1 ў час нацыянальна-вызваленчай барацьбы. У той ці іншай ступені яны аказалі ўплыў на знешнепалітычныя праграмыўсіх асноуных ідэйна-палітычных плыняў у Польшчы. Пакуль што толькі закраналася ў асобных працах пытанне аб узаемаперакрыжаванні ў 1918-1920 гг. польскай усходняй палітыкі і беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, аб ролі яго ў той барацьбе за гзту тэрыторыю/ якая разгарнулася паміж Савецкай Расіяй і Польшчай.
Як гэта ні парадаксальна, усходнееўрапейская палітыка Польшчы вывучана баларускімі гісторыкамі найбольш слаба. Яна заўсёды равглядалася з зададзеных ідэйных пазіцый як выражэнне класавых інтарэсаў польскай буржуазіі і памешчыкаў. Якія на самой справе інтарэсы імкнулася ажіццявіць польская дзяржава такое пытанне ніколі не аналізавалася. Негатыўна адбіваўся на выніках даследаванняў "масквацэнтрысцкі" падыход да вывучэння праблем.
Амаль што не ўлічваўся даследчыкамі складаны геапалітьічны кантэкст знешняй палітыкі Полылчы і ў сувязі з гэтым уплыў на яе рапальскага курса. Недапушчэнне цеснага савецкагерманскага супрацоўніцтва разглядалася ў розных палітычных колах Варшавы ў якасці адной з умоў захавання нацыянальнай незалежнасці. Гэта праблема чакае вывучэння як на матэрыяле польска-савецкіх, так 1 польска-германскіх адносін.
Перыяд канца 30-х гадоў у гісторыі адносін Польшча з двума яе вялікімі суседзямі застаецца амаль што суцэльнай белай плямай. Да гэтага часу ў працах асобных гісторыкаў, што друкуюцца ў маскоўскіх выданнях, паўтараецца характарыстыка пазіцыі Полылчы ў міжнароднай палітыцы таго часу як "адыёзнай", у іх сцвярджаецца аб імкненні яе правячых колау пераўтварыць Польшчу "у саюзніка Германіі ў вайне супраць СССР" [1]. Беларускія гісторыкі пакуль што нічога не супрацьпаставілі гэтай ацэнцы, якая з’яўляецца ні чым іншым, як варыянтам сталінскага прапагандысцкага тэзіса з мэтай апраўдаць падзел Польшчы ў 1939 г. Складаны антысавецкі комплекс як фактар знешняй палітыкі Польшчы канца 30-х гадоу патрабуе глыбокага вывучэння. Тая ж задача стаіць і ў сфе ры польска-германскіх адносін. Вераснёўскі фінал польска германскіх адносін цяжка зразумець, калі не ўлічваць пазіцый гра мадства, усіх палітычных партый.па пытаннях знешняй палітыкі.
I апошняя (не па значэнню) праблема. Палякі і беларусы суседзі, імі і застануцца. У працэсе ўзаемапазнання на працягу стагодзяў у кожнага з народаў склаліся ўяўленні аднаго аб адным, стэрэатыпы, якія адлюстроўваюць гістарычны вопыт, асаблівасці нацыянальных характараў, культуры. Гэтыя духоўныя.палітычныя фактары аказвалі і працягваюць аказваіш уплыў на рэальную палітыку і на адносіны паміж людзьмі. Таму вывучэнне іх яшчэ адна актуальная задача.
Вывучэнне гісторыі знешняй палітыкі Польшчы дазваляе скарэкціраваць ацэнку польскага палітолага, якая прыводзілася напа чатку. У новай геапалітычнай сітуацыі Польшча і Беларусь два звяны аднаго маста.які злучае Заходнюю 1 Усходнюю Еўропу, Еўропу і Азію. Разуменне гэтай сітуацыі важі стымул у даследчыцкай рабоце.
1. Сйполс В. Я. 0 тайнах кануна второй мйровой войны // Актуальные проблемы новейшей нсторйН. М. , 1991. С. 42.
й. Ф. Д е ш к о
(Гродно)
Советско-германское военное сотруднтество
Возрозденме германсквх вооруженных сйл с помоіцыо Советской Россмм остается одной йэ самых поразмтельных глав современной йсторйй. Советское руководство тшательно скрывало в архявах документы о зоенно-техняческом сотруднмчестве с Германяей, а также о контактах рейхсвера й Красной Армйй. "Белым пятном" в советской йсторйографйй остаьалйсь й мотйвы этого сотруднйчества.
Рассекреченные в 1989 і. советскяе днпломатнческне документы, публйкацяя йх в журналах "Международная жйзнь" (1990, Nb6) й "Октябрь" (1991, N-12) дают возможность составйть представленйе о реальных масштабах й направленностя этого процесса. Первые контакты между советскймм й германскямй военнымн относятся к 1920 г.
Как свйдетельствуют документы, уже 6 апреля 1920 г. был подпйсан договор, согласно которому Германня обязывалась оснастйть советскую армню вооруженнем, а промышленность оборудованмем, чтобы Россйя могла протнвостоять Англйй в Азйй й Польше. Советская сторона предоставляла право немцам на эксплуаташю шахт, железных дорог, каналов, а также обязалась поддержать Германню в случае конфлмктов. Несколько позже был налажен обмен разведовательнымн даннымя о чясленном составе й вооруженмм польской, румынской, чехославацкой й турецкой армнй. 20 августа 1920 г. Полмтбюро прнняло решенне о закупке оружяя в Германйй на сумму в 27 млн. марок.
Немецкне военные кругн йскэлй поддержя у советской стороны на случай конфлмкта Германяя с Францмей й Польшей. Рапальскнй договор, его тайные статья даля право рейхсверу создавать на советской террятормй военные oeieKTH, обучать лйчный состав тех родов войск, которые Германнй’запретйл Версаль. Однако в гер-
манскях правяіцмх кругах не было едйнства в вопросе налажяванйя военного сотрудннчества с Советской Роесней. Обостренне репарацмонной проблемы в 1925 г. заставяло руководство Германмм чскать серьезную базу н заручмться рбсснйскйм тылом.
КНІГІ ОНЛАЙН
