Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ ГІСТАРЫЧНЫ фАКУЛЬТЭТ БЕЛДЗЯ РЖУНІВЕРСІТЭ ТА ІНСТЫТУТ ГІСТОРЫІ АКАДЭМІІ НАВУК БЕЛАРУСІ
УСЕБЕЛАРУСКАЯ
КАНФЕРЭНЦЫЯ ГІСТОРЫКАЎ
Гістарычная навука і гістарычная адукацыя у Рэспубліцы Беларусь (новыя канцэпцыі і падыходы)
Мінск, 3-5 лютага 1993 года
Т э з і с ы дакладаў і паведамленняў
Ч а с тк a II
СУСВЕТНАЯ ГІСТОРЫЯ
УСЕВЕЛАРУСКАЯ К A Н ♦ Е Р Э Н Ц Ы Я ГІСТОРЫКАУ
! істарычная навука і гістарычная адупацыя у Рэспубліцы Беларусь іно^ыя кайцэйцыі і падыходы)
Мінск, 3-5 лкграга 1993 года
Т э з і с ы дакладау і паведамленняу
Частка II СУСВЕТКАЯ Г I С Т 0 1’ Ы Я
Тевісы дакладаў 1 паведамленняў друкуюцца ў большай чаетіш у тым выглядве, у якім яны прадстаўлены аўтарамі. Толькі ў асобных выпадках, улічываючы абмежаваны аб’ём выдання, тэзісы скарочаны ці адрэдагаваны там, две гэта было асабліва неабходна.
Аргкамітэт
Рэдакцыйная калегія:
У. 0. Кошалеў (адказны рэдактар), I.R Аржахоўскі, A.IL Оалькоў, R А. Фядосік
(с^) Веларускі дзяржаўны ўніверсітэт, 1993
IL А. Шупляк
Праблемы гістарычнай адукацыі ў ВНУ
Рэспублікі Беларусь
1. На працягу дзесяцігоддэяў гістарычная адукацыя ў Веларусі знаходзілася ў такіх абставінах, калі яе галоўнай задачай з’яўлялаея ідэалагічнае абгрунтаванне камуністычнага ладу 1 ваканамернасці яго перамогі ў будучым ва ўсім свеце. Другая вадача, якая выцякала в першай, ваключалася ў выкрыцці ўсіх ідзалагічных плыняў 1 тэорый, што супрацьстаялі камуністычнай, ці не адпавядалі ёй у найбольш прынцыповых палажвннях, як антынародаых і супярэчашчых інтарзсам тых дзяржаў і народаў, сярод якіх яны праяўляліся 1 дзейнічалі. Адсюль выцякаў 1 крыгэрый аб'ектыўнасці. адыход ад вышэйазначаных вадач, разглядаўся як адыход ад аб’ектыўных адзнаг, «к спаўванне на буржуавныя ці ва ўсякім разе рэфармісцкія пазіцыі.
2. Асабліва цяжкае отановішча склалася з вывучэннем гісторыі Веларусі. Ва ўмоцах таталітарнага рэмыму, які імкнуўся стварыць бязлікую супольнасць у выглядзе так званага "адвінага савецкага народа" нацыянальная гісторыя не магла займаць вядучага месца ў сістэме гістарычнай адукацыі рэспублікі. На працягу двесяцігоддзяў яна не з’яўлялася самастойнай дызцыплінай, а вывучалася ў рамках курсаў, звязаных з асаблівасцямі краю ці рэспублікі, і па колькасці і'адвін значна ўступала курсу гісторыі КІЮС. Ажывдяўлялася вульгарна-сацыялагічнае скажэнне гісторыі Беларусі, вымываўся яе палітычны 1 культурны змест. Панаваў тэвіс аб бездзяржаунсці беларусаў да 1919 г., замоўчваліся цэлыя пласты гютарычных падзей, вневалаліся дзеячы нацыянальна-вызваленчага руху, прыніжаліся культурныя дасягненні мінулага. гіпертрафіравана раздуваліся 1 лакіраваліся падвеі савецкага перыяду гісторыі. Усё гэта мела на мзце не дапусціць фарміравання ў беларускага народа разумення сябе як самастойнай асобнай нацыі, этнасу на працягу многіх стагоддзяў дасавецкага перыяду, пазбавіць яго пачуцця нацыянальнай годнасці і патрыятызыу.
3. Пад цяжарам марксісцка-ленінскай метадалогіі скажліа і аднабакова выкладалася і ўсеагульная гісторйя. Гаспадарыў так звалы класавы прынцып у ацэнцы падзей, поўнасцю адвяргаліся па-
дыходы, якія базіраваліся на агульначалавечых каштоўнасцях. Карціна развіодя грамадства э часу яго ўвнікнення і да нашых двён інтэрпрэтавалася толькі такім чынам, каб пацвердзіць 1 праілюстраваць пануючы погляд на гэты працэс. Усё, што не ўва ходзіла ў ааначаныя рамкі, ігнаравалася ці аб'яўлялася варолнм івтарэсам працоўных і прагрэсу чалавецтва.
Дамінуючыя пазіцыі ў навучальным працэсе на гістарычных фа культэтах належылі дзвюм дысцыплінам гісторыі КІЮО 1 гісторыі СССР. Гісторыя КПСС адносілася да катэгорыі недатыкалтных 1 ва лодала манапольным правам палітычных ацэнак гістарычннх падзей, якія не маглі быць пастаўлены пад сумненне нікім в гіеторыкау. Гісторыя СССР, абвешчаная ў якасці айчыннай для многіх народау, была стрыжнем навучальнага працэсу па колькасці гадзін 1 зводзілаея у асноўным да вывучэння расійскай гісторыі.
Гэтая, толькі ў агульных рамках акрэсленая мадэль вншэйшай гістарычнай адукацыі Беларусі, была на справе не столькі сістэмай навучання, колькі часткай механізму ідзалагічнай работы КПСС, якая мела мэтай фарміраванне у мільёнау маладых людзей светапогляду, які адпавядаў бы палітыцы партыі.
4. Крах таталітарнага рэжыму, уступленне Беларусі на тлях самастойнага развіцця паставілі перад беларускімі гісторыкамі веліэарныя па аб’ёму і надзвычай складаныя і цяжкія для выканання задачы. Нацыянальны суверэнітэт патрабуе свайго адэкватнага 1 рэальнага ажыццяўлення не толькі ў палітыцы і эканоміцы, але 1 ў сферы духоўнага 1 культурнага лыцця, уключаючы такую спецыфічную галіну, як навука і адукацыя. Гэты працэс павінен развівацца ў напрамку памнажэлня намаганняў, накіраваных на развіццё нацыянальнай культуры ў агульным кантэксце сучаснай цывілівацыйнай плыні, залежнаець якой ад навукі 1 адукацыі ўпэў нена пацверджана ўсім шляхам г1старычнага развіцця канца XIX XX ст. ст.
Асаблівая роля ў справе станаўлення 1 умацавання нацыянальнага суверэнітэту Беларусі ў сферы духоунага і культурнага жыцля належыць гістарычнай адукацыі. Вывучэнне гюторыі гэта не проста механічнае павелічэнне зб’ёму адпавзднай інфармацыі. Гэта перш-наперш асэнсаванне гістарычнага вопыту, назапашанага чалавецтвам на працягу тысячагоддзяў. Без гістарычнай памяці нельга асэнсаваць сваю прыналежнасць да нацыі і народа, забяспечыцв
Б фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці і патрыятызму, захаванне традыцый продкаў.
На надставе шматвяковага чалавечага вопыту фарміруеода светапогляд і маральныя асновы жыццядзейнасці чалавека. Гістарычная адукацыя вйхоўвае у асобе культуру міжнацыянальных адносін, вучыць яе паважаць норавы і авычаі блізкіх і далёкіх суседзяў, разумець сябе часткай не толькі свайго народа, але і сусветнага супольніцтва краін 1 народаў, перакоквае яе ў вялікім багацці агульначалавечых каштоунасцяў, якія фарміраваліся на працягу ты сячагоддзяу 1 забяспечылі прагрэс чалавецтву.
Складанасць і цяжкасць задач, якія стаяць перад беларускімі гісторыкамі, кампенсуецца ў значнай ступені спрыяльнымі ўмовамі для творчага самавыяўлення, што даэваляе на новых асновах прыступіць да рэалізацыі гэтых задач з надзеяй на поспех. Размова ідзз ў першую чаргу аб духоўнай свабодзе, магчымасці творчых дыскусій, шматварыянтнасці ў ацзначных падыходах да ўсіх гістарычных фактаў і падзей магчымасці аперыраваць такой катэгорыяй, як уласны пункт гледжання і г. д.
5. Сучаснае становішча настойл;за патрабуе распрацоўкі новай канцэпцш вышэйшай гістарычнай адукацыі ў Беларусі. Рашэнне гзтай задачы непарыуна звязана з вызначзннем канцзпцыі сусветнагістарычнага працэсу, сур’ёзнага эмянення асноў гістарычнай навукі Беларусі, падрыхтоўкай новых навучальных праграм, падручяікау, вучэбных дапаможнікаў, хрэстаматый і г. д. Для гэтага спатрэбіцца нямала часу і значных інтэлектуальных намаганняў. Разам з тым, існуе настойлівая неабходнасць ужо сёння адмовіцца ад антынацыянальных падыходау да гістарычнай адукацыі. Мяркуецца, што на лераходны перыяд павінна быць прынята узгодненая ў агульных рысах мадэль гістарычнай адукацыі, якая базіруецца на гістарычннх даследаваннях 1 відазмененых вучэбна-метадычных дакументах і дапаможніках. Асноўнымі складанымі часткамі гэтай ма дэлі могуць быць наступныя:
5.1 ІІа свайму зместу гістарычная адукацыя павінна асноўвацца на прынцыпах дэпартызацыі, гуманізму і агульначалавечых каштоўнасцяў.
5.2 У якасці стрыжня вучзбнага працэсу на гістарычных факультэтах ВНУ Беларусі бачыцца цыкл дысцыплін, звязаных з гісторыяй і культурай Беларуеі. Гэта перш за ўсё "Гісторыя Беларусі"
"Гістарычнае краязнаўства Беларусі”, "Гістарыяграфія гісторыі Беларусі”, "Крыніцавнаўства гісторыі Беларусі","Археалогія Беларусі", "Этнаграфія Беларусі", "Гістарычная геаграфія Беларуеі", "Гісторыя філасофскай думкі Беларусі" 1 г. д.
5.3 Важнейшае месца ў вучэбным працэсе адводзіцца ўсеагульнай гісторыі. Пры гэтым маецца на ўвазе, што гісторыя СССР, у тым ліку гісторыя Расіі, з’яуляецца яе інтэграванай часткай. Зыходвячы а такога падыходу ва ўсеагульнай гісторш можна ввдзеліць тры асноўныя напрамкі, пгго аб’ядноуваюць гісторыю болыв ці менш блівкіх па цывілівацыйных асаблівасцях груп краін Заходяяй Еўропы і Амерыкі, славянскага рэгіёну, Азіі і Афрыкі. На аснове гэтага ў перспектыве магчымы змяненні ў арганізацыі навучальнага працэсу, аж да стварэння адпаведных кафедрау.
5.4 Асаблівае месца пры вывучэнні ўсеагульнай гісторыі варта адвесці гісторыі суседніх народаў рускага, украінскага, польскага 1 літоускага, з якімі у беларусау на пэуных часовых адрэзках складваліся агульныя гістарычныя лёсы.
5.5 Беларускім гісторыкам, даследчыкам 1 педагогам, латрэбен свой беларускі погляд на усеагульную гісторыю. Гэта зусім не спроба яэ рзвізіі, гзта толькі імкненне паглядзець на сусветяую гісторыю вачыма беларуса, вызкачыць, хто і як у гэтай гісторыі аказваў уплыў на лёс беларускага народа. Беларускі погляд на гісторыю гэта не афіцыйнае патрабаванне, а хутчзй маральная катэгорыя, якая неабходна менавіта варав, на пачатковым ктапе будаўніцтва незалежнай Беларусі.
6. Поспех у рэалізаціі надзвычай йяжкіх задач, перад якімі сгаіць сёння гістарычная навука 1 адукацня Рэспублікі, залелмць ад мяогіх фактараў. Перш за ўсё павінна быць распрацавана дзяр■•аўная праграма перабудовы гіотарычнай навукі і гістарычнай адуікіцыі ў Беларўсі. Неабходна доўгая 1 цяжкая праца усіх беларускіх гісторыкаў. Важпейшым элементам гэтых намаганняў, як мяркуевда, павінна стаць кансалідацыя беларускай інтэлігенцыі, перш за ўсё гуманітарнай. He палітычныя абвінавачванні, спрэчкі 1 поаукі вінаватых у цяжкасцях сённявшіх дзён, а аб'яднанне дэеля росквіту будучыні незалежнай Беларусі.
В. 0. Кошелев
Проблены всемнрной мсторнп н современность
йсторлческая наука в странах СНГ, по всеобшрму прлзнанла, пережлвает крлзлсное состоянле. Слльнее всего крлзлс поразлл теоретлческую основу лсторлческогс познанля. Маркслстская методологмя, которой прлдержлвалось абсолютное большлнство советскж лсторлков, превратллась в одномерную лдеологлалрованную доктрнну, которая не только не позволяла получлть полного л об'ьектнвного представлення о прошлом, но л вовее лскажала его. Абсолютлвацля насллля как "повлвальной бабкл" лсторлл определяла одностороннлй взгляд на путл обшественного прогресса. ПбследнлА лзображался как нескончаемая череда войіі, революцлй, нацлоналв ных л пеллглозных столкновенлй. Возможностл эволюцнонного раэвлтля л реформ лгнорлроваллсь, в результате чего огромные пласты лсторлл оставаллсь вке поля зренля ученых. Вульгарно-матерналмстлческйй подход лскажіі лсторлческую ретроспектлву, практл ческл делал невозможным ответ на ряд прлнцлплальных л даже гло бальных вопросов прошлогэ л совремеяностл. Слабость маркслстской концепцлл проявллась в неспособностл адекватно осмысллть те перлоды человеческой лсторлл, когда лз-за перевеса знанля над бытлем ллл бытля над знанлем поглбалл целые цлвлллзацлл, ллл, напрлмер, o6MCHHTb, что пролзошло с Росслей эа последнле сто лет.
КНІГІ ОНЛАЙН
