Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
2. ' йзложенне йсторйческях явлепяй должно быть матімально правдмвым (насколько это позволяют сделать йсточнйкй) Мсторн
33 ческая правда едмнственная в йсторяй йдеологяя, которую можно допустйть. Следует отказаться от показа йстормческйх событнй только в одном цвете. Мода на черный цвет проходмт, как правнло, быстро. Ведь даже в мрачные годы культа лйчностй бшш в жйзнй людей светлые моменты. Йсторйю необходямо подавать без "белых пятен" й "черных дыр". Нй одно суіцественное нсторнческое явленне, какмм непрйятным оно нй калется в данный момент, не может быть нзіято йз мсторнн.
3. йсторня не только наставнйца, но й учебннк жйзнй. йатеряал, нзложенный в учебннке должен бытЬ' построен так, чтобы его содержанне побуждало учапмхся й студентов к рассужденмям тйпа "Чему учнт йстормя9". Оеобенно это касается нстормн советского обшества. Это вернет ясторнй ее главное назначенне быть учебннком жйзнй. Представляется, что прязыв отказаться от нвучення нсторйй войн, революцнй й т. д. является неверным й, более того, вредным для полноценного йсторнческого образованмя. Разве можно ььібросмть йз нсторйй, йз памятя народной, которая будет передаваться йз поколенмя в поколенне, напрммер, йстормю Велмкой Отечественной войны?
4. С крайностямм й поотйвоположностямй в оценке йсторнческйх явленнй надо обходмться оетороянс, постоянно памятуя о том, что йстмна, как правяло, находятся где-то посередйне.
5. В содержанйй учебннка акцент должен быть сделан не на полйтнческйе событня, а на соцнально-экономйческйе вопросы, проблемы культуры й быта. Тем не менее, полмтйческне событйя должны отображаться достаточно полно, но йх содержанне следует проводмть через судьбы людей, которые творят мсторйю.
6. Намболее прмемлемой структурой учебннка йлй учебного пособмя по йсторйй советского обіцества, на наш взгляд, будет построенме его матермала по прйнцмпу сквозных тем.
A. М. Л ю т ы М.К. Сакалоў (Мінск)
Аб некаторых канцептуальных падыходах да праграмы курса "Гісторыя Беларусі"
Вышэйшыя навучальныя установы прызваны фарміраваць кадры, якія б сумяшчалі не толькі глыбокую прафесійную падрыхтоўку, але 1 шырокія веды па цэламу шэрагу гуманітарных дысцыплін. Галоўнае месца сярод гэтых дысцыплін павінна належыць гісторыі і культуры Беларус і.
Пры распрацоуцы праграм курса "Гісторыя Беларусі", а ме мавіта гзта на сённяшнім этапе з'яўляецца, ма наш погляд, най больш важным і складаным, ёсць канцэптуальныя падыходы, якія неабходна мець на ўвазе 1 па якіх неабходна прынцыповая згода ўсіх вучоных-педагогаў, не ўзіраючы на ўсю самастойнасць, індывідуальнасць поглядаў і палітычных пазіцый.
Асобую ўвагу складальнікам праграм трэба звярнунь на метадалогію гісторыі, бо як 1 раней, можна бачыць спробы выкарнстаць гісторыю ў якасці зброі ў палітычнай барацьбе. Толькі адмовіўшыся ад манапалізму на ідэі і погляды можна пазбегнуць дагматызму 1 ідэалагізацыі ў гісторыі. Палітызаваная гісторыя вядзе да страты пачуццяў нацыянальнай свядомасці і павагі, аб’ектыўнасці ў ацэнках не толькі мінулага, але 1 сучаснасці, выклікае нацыя нальны нігілізм, грамадзянскі песімізм, бездухоўнасць і безкуль тур’ е.
Вельмі ўстойлівым з’яўляецца сёння "бальшавіцкі" ці "неабальшавіцкі" падыход да з’яў гістарычнага мінулага, іх месца ў ;хыцці нацыі. Пры гэтым мы маем на ўвазе не толькі адмаўленне ад "Краткого курса нсторня ВКІІ(б)", як канону ў асвятленні айчыннай гісторыі. 3 гэтай справай гісторыкі ў тым ці іншым выглядзе ўжо паспяхова справіліся. Але ж патрэбна, на наш погляд, пераадоль ванне "балывавізму" як метадалогіі.
Гэта датычыць перш за ўсё ідэалізаванасці ў падыходах і ацзнках гістарычных фактаў, падзей, перыядаў. Пры тым не мае значэння, якая ідзалогія ў канкрэтым выпадку пануе ;камуністыч
ЗБ ная, антьікамуністычная і інш.), галоўнае, што яна пануе над імі ў гісторыі 3 гэтага погляду, назва "Стронтельство "казарменного соцйалмзма'' таго ж тыпу, як старая "Победа соцналнзма", альбо "Построенне развнтого соцмалнзма". Справа ў тым, што ідэалагічная зададзенасць у праграме выключае магчымасць разнастайных поглядаў на гістарычны працэс, прымушае выкладчыка і навучэнца мысліць у межах 1 накірунках канкрэтых ідэалагічных поглядаў. На наш погляд, змена адных ідэалагічных пастулатаў на іншыя, нават самыя супрацьлеглыя, захаванне прымату ідэалогіі ў гістарычным пазнанні і ёсць справа "неабальшавізму". Праграма курса "Гісторыя Беларусі" павінна быць свабоднай ад ідэалогіі, ідэалагічных установак, што дазволіць ажыццявіць дэідэалагізаванасць і дэпалітызацыю працэсу навучання, пазбавіць гісторыю 1 вывучаючых яе ад канюктурнасці.
Пеабходна вяртанне ў канцэптуальныя падыходы 1 разумення прыарьггэту нацыянальных інтэрэсаў над міфічнымі "інтэрнацыянальнымі", якія складаюцца з разнастайных нацыянальных поглядаў і інтарэсаў і не існуюць самі па сабе. Таму "Гісторыя Беларусі" павінна быць нацыянальнай гісторыяй не ў сэнсе абмежаванасці, ці знявагі і варожасці да другіх народаў, а ў падыходах да аналіэу і ацэнак з’яў гістарычнага развіцця, гістарычнага мінулага з пунктаў гледжання аб’ектыўнасці нацыянальнай гісторыі. Патрэбна разумець інтарэсы не якой-небудзь часткі нацыі, ці класаў, a працэсаў нацыянальнага эканамічнага, сацыяльнага, духоўнага, культурнага, палітычнага жыцця і развіцця. Пара ўясніць, што беларускі народ, нягледзячы на пакутлівасць ягонай гісторыі, гэта адна з еўрапейскіх нацый, мінулае якой цесна звязана з многімі народамі свету. Павага да тых, хто жыў на тэрыторыі Беларусі разам з беларусамі стагоддзі з’яўляецца гарантыяй развіцця свабоднай і неэалежнай Беларусі. Спрыяць гэтаму ўсімі сродкамі і прызначаецца вывучэнне нацыянальнай, у самым глыбокім сэнсе гэтага паняцця, беларускай гісторыі.
А. Ф. P a ц ь к o (Мінск)
Некаторыя аспекты вывучэння першабытнай гісторыі Беларусі на гістарычным факультэце Мінскага педінстытута
Апошнім часам пры складанні навучальных праграм па курсу "Гісторыя Веларусі" як для сярэдняй школы, так і для ВНУ заўважаецца тэндэнцыя хутка "праскокваць” першабытнае грамадства 1 засйрбджаіаць асноўную ўвагу на феадальным перыядзе. Такія адносіны да нашай найпершапачатковай гісторыі мы заўвамаем і ў шматлікіх публікацыях, дзе ў большасці разглядаюцца пытанні дзяржаўнасш ў ПЬлацкі перыяд, альбо ў часы Вялікага Княства Літоўскага. Нанешне, беларускае сярэднявечча патрабуе сёння асабліва пільнага даследавання 1 вывучэння. Але нельга таксама забываць, што да ўтварэння Полацкага княства легла ў падмурак дзяржаўнасці, культуры, духоўнасці 1 нашай адметнасці як асобнага зтнаса. У першабытнай гісторыі Беларусі адбываўся шэраг падвей 1 працэсаў, якія сталі вызначальнымі для далейшага лёсу яе насельніцтва. Маецца на ўвазе з’яўленне першага чалавека, пераход да вытворчых формаў гаспадаркі, авалодванне метальробчай справай 1 нарэшце -зараджэнне першапачатковай дзяржаўнасці ("Банйараўская гіпатэтычная дзяржава") як першы крок на шляху еамаўсведамлання і самаарганізацаі беларускай этнічнай супольнасці.
Менавіта таму, распрацоўваючы праграму курса "Гісторыя Бе ларусі" на першы семестр, дзе вывучаецца перыяд ад старалолнасці да сярэдзіны XII ст. , мы надаём належную ўвагу першабытнай гісторыі нашай краіны. 3 40 гадзін лекцыйнага часу і 20 гадзін семінараў адна чвэрць аддаецца на вывучэнне першабытнага гра мадства. Нават улічваючы тое, піто етудэнты ужо азнаёміліся з курсам "Археалогія Беларусі", гэтага часу не хапае для падрабязнага вывучэння перыяду.
Вывучэнне першабытнай гісторыі Веларусі пачынаёцца з перыяцызацыі. Студэнтам прапануецца "схема перыядызацый першабытнага грамадства", што дае магчымасць разглядаць вывучаемы час з розных пунктаў глёджання. У першую чаргу перыядызавдя археа-
лагічная, н і ым агульнагістарычная, антралалагiчная, морганаўская і геалагічная. У аснову "схемы?" пакладзена археалаг1чная перыядызацыя,якая раскрывае паслядоўныя этапы эвалюцыі прылад працы, удакладняе асноўныя стадыі ў развіцці вытворчых сіл грамадства.
Пры вывучэнні нашай першабытнай гісторыі асаблівая ўвага надаецца археалагічным, этнаграфічным, антралалагічнымм і іншым крыніцам. Вядома, што беларуская археалогія, пачынаіочы s братоў Еўстафія і Канстанціна Тышкевічаў (сяр. XIX ст.). мае цэлы шэраг дасягненняў, якія былі пакладзены ў аснову рэканструкцыі першабытнага грамадства на беларускіх землях. На лекцыях і семінарах выкарыстоўваюцца работы К. М. Палікарповіча, A. Н Ляуданскага, В. Ф Ісаенка, М. М. Чарняўскага, Г. В. Шгыхава і іншых беларускіх археолагаў.
He менш важнае значэнне надаецца этнаграфічным крыніцаы, якія асвятляюць многія бакі культуры і побыту народа, яго паходжанне, рассяленне і культурна-гістарычныя асаблівасці. Наштоўнасць этнаграфіі таксама і ў тым, што яна ўключае ў кола сваіх даследванняў духоўную культуру беларускага народа, гісторыю рэлігійных абрадаў, звйчаяў і пералшткаў. Студэнты знаёмяцца э працамі этнографаў IL М. Шпілеўскага, A. К. Кіркора, М. Д. ДоўнарЗапольскага, Я. Ф. Карскага, М. Я. Грынблата, В. К. Вандарчыка 1 ІНШ.
Важнае значэнне пры вывучэнні грамадства надаецца антрапалагічным крыніцам, якія дапамагаюць высветліць сувязь продкаў з нашчадкамі, змяненні фізічнага тыпу і нейкіх рыс чалавека ў часе і прасторы. На лекцыях і семінарах выкарыстоўваюцца працы антраполагаў A. Т. Цімафеева, Л. I. Цягака, A. I. Мікуліча, I. І.Сілівона.
Цікавымі і каштоўнымі крыніцамі для вывучэння гісторыі першабытнага грамадства з’яўляюцца дадзеныя лінгвістыкі. Развіццё мовы адлюстроўвае гістарычны шлях этнічнай супольнасці, таму словы, паколькі яны, па выказванню Анатоля Франса, насычаны памяццю папярздніх выкарыстанняў, могуць шмат расказаць аб самых аддалённых эпохах. Працы М. Р. Судніка, В. В. Мартынава, М. В. Вірылы, A. М. Булыкі, В. А. Жучкевіча таксама нагадваюцца ў лекцыйным курсе.
Нельга не сказаць пра надзвычайную каштоунасць фальклерных
помнікаў у вывучэнні періпабытнага грамадства. Вядома, што беларускі фальклёр адзін з самых багатых у Еўропе. Песні, паданні, быліны і іншыя формы вуснай народнай творчасці складаліся ў тыя старажытныя часы, хоць запіеваліся яны пазней. Дарэчы будзе нагадаць, піто калі фальклёрныя матэрыялы выкарыотаць разам э назапашанымі археалагічнымі звесткамі, а таксама прыцягнуць дадзеныя этнаграфіі, мовазнаўства, старажытных пісьмовых крыніц, можна рэканструяваць тое, што складае сутнасць духоўнага, культурнага 1 эканамічнага жыцця старажытных насельнікаў Беларусі.
КНІГІ ОНЛАЙН
