Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
У лексіцы палітычных дзеячоў, навукоўцау 1 публіцыстаў тэрмін "агульначалавечыя інтарэсы і каштоўнасці" стаў ужывацца апошні час бадай часцей, чым некалькі гадоў таму ў нас гучаў прынцып "класавага падыходу". I гэта не выпадкова, бо менавіта ў апошнія гады праблема суадносін агульначалавечага і класавага стала адной з цэнтральных метадалагічных праблем у палітыцы і ў галіне грамадскіх навук. 1 калі навогул прынцып класавага падыходу для нас перастаў быць дамінантай, то пры вывучэнні гісторыі мы непазбежна сутыкаемся з падзеямі, дзе зноў паўстае пытанне аб неабходнасці пастаяннай карэкцыі аналізу і ацэнкі іх з пазіцый агульначалавечага і клаеавага. Складанасць гзтага абумоўліваеода шэрагам акалічнасцяў: цяжкасцю дэталевай рэканструкцыі мінулага.
не ваўсёды відавсчнай сувяззю вывучаемых падзей з другімі і іх уздзеяннем на лёс грамадства і чалавецтва ў цэлым, супярэчлівасцю гістарычных крыніц, нават суб’ектыуным успрыманнем іх н^вукоўцамі і выкладчыкамі 1 г. д. Нягледеячы на існуючыя цяжкасці і раэнагалоссі ў падыходах да гэтай праблемы, можна вылучыць два асноўныя, на наш погяд, метадычныя патрабаванні, якія павінны ўлічваода пры выкладанні і вывучэнні гюторыі.
Перш-наперш ад _,выкладчыка патрабуецца ўсведамленне самім і майстэрства данесці да навучэнцаў, што агульначалавечае 1 класавае гэта нераздзельныя часткі сусветнай цывілізацыі 1 разглядаць іх патрэбна ў дыялектычвым адзінстве. Нам здаеода, што гэта мае прынцыповае значэнне, бо толькі тады магчыма на канкрэтным гістарычным матзрыяле паказаць узаемасувязь абодзвух частак гэтага адзінства і адначасова пазбегнуць абсалютызацыі нейкай з іх. У гісторыі нямала прыкладау, на якіх можна абгрунтавана паказаць шкоднасць такой абсалютызацыі на шляху развіцця і нашай Беларусі, 1 (ншых краін, як гэта было, у прыватнасці, напачатку 30-х гадоў, калі ў значнай меры штучная класавая дыферэнцыяцыя сялянства ў тэорыі 1 палітычнай практыцы (раздзяленне на кулакоў і "падкулачнікаў" ворагау сацыялізма 1 беднякоў саюэнікаў рабочага класа) стварыла парадаксальную сітуацыю: на весцы с.кла больш выгадна быць бедняком, чым моцным селянінам, а ў выніку гэта прывяло да трагічных паследкаў. Такім чынам, вульгарыэацыя класавага наносіла ў мінулым і можа нанесці цяпер вялікую шкоду і нават стварыць такое становішча, калі класавымі ці другімі групавымі інтарэсамі апраўдваюцца ўсялякія дэеянні.
Разам з тым рэчаіснасць не дазваляе пападаць 1 ў палон "агульначалавечых інтарэсаў". Сёння яны пакуль што вельмі слаба праглядаюцца скрозь інтарэсы і дзеянні канкрэтных дзяржау і палітычных плыняў. Відаць, патрабуецца яшчэ немалы час і сур’ёзныя выпрабаванн1, каб паступова пераадолець непадрыхтава насць палітычных сіл і асоб да ўсведамлення адзінства разнастай насці і грамадскага жыцця і ефарміраваць адпаведны погляд на праблему агульначалавечага і класавага.
Мзтазгодна таксама звярнуць увагу яшчэ на алэін бок мето дыкі вырашэння разглядаемай праблемы: аналізуючн лыялектыку узэ емадзеявня агульначалавечага t класавага на розных этапах гіств рычнага працэсу, нрабходна, як нам з’яўляеода, падкрэсліваць
што яна вызначаецца вельмі шьрокім спектрам фактарау. Гэта уз ровень развіцця грамадства, спецыфіка класавых інтарэсаў 1 адпа вяданне іх магістральнаму шляху развіцця цывілізацыі, суадносіны розных палітычных сіл і г. д. I калі для гісторыі нашай краіны, на думку аўтара, было характэрна дамінаванне класавага, а рэ алізацыя актыўнасці працоўных класаў адбывалася праз барацьбу ў самых разнастайных формах.то ў сучасных варунках большасць на сельніцтва, здаецца, разумее недапушчальнасць вырашэння існуючых еупярэчнасцяў жорсткімі метадамі рэвалюцыйных эпох.
Л. Е. Л о й к о (Млнск)
Концетуальные основанмя курса методологмм в преподаванмн мстормческях дясцнплт/
Актуальность введенля курса методологлл лсторлм на мсторл ческмх факультетах вузов республлкл не вызывает сомненля. Она обусловлена, во-первых, тем, что в сознанпм современного человека лсторля предстает как фундаментальный атрлбут бытля, одна лз высшлх ценностей культуры. Столь значлмый феномен, безусловно, требует особого статуса наукл, непосредственно к нему обраіцен ной. Задача выведенмя лсторлл до конкурентноспособного уровня на фоне современного научного развлтля не может реаллэоваться вне методологлческлх лсследованлй. Во-вторых, отечественная лсторн ческая наука длмтельное время функцлонлровала в рамках одной. жестко заданной, методологлческой парадлгмы лсторлческого ма терлаллэма. Сегодня студент ошутает на себе хаотлчное воздейс твле своеобразного методологнческого веера подходов, что связано с многочлсленнымл публлкацлямл лсследованлй западных ученых. 11a лх фоне курс методологмм мстормм может стать для него реальным основанмем в формлрованмл высокого профееслонального уровня н выборе собственной лсследовательской позмцмл.
Учлтывая этм обстоятельетва, учебная программа курса методологлм лстормм должна мметь достаточно четкме концептуальныіоснованмя. Простого перечмсленмя разллчных школ л направлеямй в
2Б -
фллософнл й методологлл лсторлл эдесь явно недостаточно. Продук тлвным, на наш взгяд, может бытв двнженле от спецлфлкл мртодоло глл в построенлл лстормческого знаяля. Еслл по отношенлю к ес тествоэнанлю методологля у№ длстанцлрована от содержательного пласта энанля, то особый статус методологлческого аналлза в ясторлческом познанлл определяется не только его внутренней логл кой, но л предметностыо. Методологля как бы расплавлена в содержательном пространстве летормческого ананля. Поэтому в данном случае необходлмо тесное сопряженле методологлческой л фнлософской рефлекслл.
Акцентлрованле фллософского аспекта позволлт шлроко обратлться к лдее бытля лстормл, что поможет констлтумровать данный феномен как обі>ект лсследованля. Бьггле лсторлл это тотальность, лнтегрлруюшая бесконечное колмчество его аплмкацлй. йз лх многообразля можно выделлть статлческлй, процессуальный л концептуальный модусы бытля лсторлл. Обрадрнле к первому лэ нмх к свернутому генезлсу лсторлл предполагает рассмотренле бытля лсторлл как данностл череэ прлзму слмволлческлх структур, соцлокодов, семантлческого пространства текстов. Здесь необходлмо введенле понятля "лсторлческая реальность". Рассмотренное достаточно шлроко, а не только как простой набор длскретностей, событлй, образцов поведенля (прлнцлп простой аддлтлвностл), оно выявлт необходлмость полска механлзма бытля лсторлй, представленля ее в супераддлтлвном контексте, т. е. в соцло-культурном контлнууме. Задача выявленля этого механлзма процесса лстбрлл требует экспллкацлл понятлй "лсторлческое время", "лсторлческая память", "традлцля". йх рассмотренле предполагает обрашрнле к категорлям: лзмененле, развлтле, двлженле, процесс.
Таклм образом, относлтельно полная реконструкцля лсторлл мысллма только через слнтез лсторлм как данностл л лсторлл Kar процесса. Выралкнле этого едлнства в логлке понятлй подводлт к проблема выявленмя форм концептуального бытмя лсторлл. Средл разлмчных реконструкцнй лсторлл можно выделмть рацлонально-лдеа ллзлруюшле л лррацлонально-дескрлптмвные домлнанты. М в этом разделе курса полезно детальное лзученле конкретных конйепцлй (баденской школы неокантланства , позлтлвлстсклх трактовок. маркслстской л неомаркслстской традлцлй, фллософлл жлзнл, соцло логлческлх л собетвенно лсторлческлх лсследованлй л др. ).
йх аяалмв позволяет поставмть проблему констйтунруюіцей функцлн языка в теоретмческой реконструкцйм ноторйй. Йсторйчес кое познанне опнрается на естественный язык, но последнйй, буду чн научным, не тождественен обычному. Поэтому вамно рассмотреть разлнчные компоненты, йдеалнзацйй, конструкты, уровнл языка йс~ торнческой наукм. В курсе методологйй йсторнн должны быть предс тавлены концептуальные основання йсторнческого познанйя, понятййный блок, конкретный нсторнко-научный матерлал.
М.М. Сакалова
(Мінск)
Спецкурс па філасофіі гісторыі для студэнтаў гістарычных факультэтаў
Крызіе сучаснай гістарычяай навукі немагчыма пераадолець толькі за кошт пашырэння поля гістарычных даследаванняў ці змены тэматыкі. Пераадоленне метадалагічнага крызісу магчыма толькі на ўзроуні філасофіі гісторыі. Вось чаму сучасны гісторык павінен быць. знаёмы не толькі з прагматычнай метадалогіяй гісторыі, якая ўваходзіць у курс падрыхтоукі студэнтау-гісторыкаў, але і з тым, што Е. Тапольскі назваў "непрагматычнай метадалогіяй ічсторыі". Знаёмства з рознымі спосабамі аналіза рэзультатаў вывучэння мінулага і іх метадалагічнай высновы дасць будучым гісторыкам шнрокія магчымасці для болып адэкватнай інтэрпрэтацыі гістарычнага матэрыяла.
У гэтым сэнсе найбольш важнай з'яўляецца праблема тлумачэн ня. Бо, па-першае, менавіта тлумачзнне выснова рэканструкцш гістарычнай рэчаіснасці; па-другое, у тэорыі навукі прьмята лічыць, што тлумачэнне (разам з прадказаннем і сістэматызацыяй) з’яуляецца адной з галоуных пазнавальных функцый тэарэтычных ведаў; па-трэцяе, вырашэнне праблемы тлумачэння, распрацоука форм метадаў гістарычнага тлумачэння дае гісторыкам новыя сродкі пазнавальнай дзейнасці.
Вось чаму было б мэтазгодна ўключыці, у праграму падрыхтоукі студэнтаў-гісторыкаў спецыяльны курс па праблеме гістарычнага
тлумачэння. У такім курсе, па-першае, павінны быцв вызначаны метадалагічны статус гістарычнай навукі, яе спецыфіка 1 пазнавальная каштоўнасць. Лалей могуць разглядацца наступныя прабле м: паняцце "тлумачэнне" у натуральных навуках; ступень аўтаномнасці гістарычнага тлумачэння ў гісторыі; гнасеалагічная спецыфіка гістарычнага тлумачэння; магчымыя высновы гістарычнага тлумачэння (ампірычны закон, лагічныя і нарматыуныя прынцыпы, тлумачэнне праз веды аб прыродз# чалавека, матывы і мэты чалавечай дзейнасці, спасылкі на агульныя ісціны, прычыннасць і інш.); фармальна-лагічная структура тлумачэння; тлумачанне і апісанне; тлумачэнне, дэталізацыя 1 абагульненне; тлумачэнне і разуменне; лінгвістычныя высновы ў равуменні зместу знакавых 1 незнакавых форм жыціія; уласны вопыт гісторыка як выснова разумення; разуменне канструіраванне; лінгвістычнае грамадства як рамкі тлумачэння і разумення. Далей можна разгледэець некаторыя віды і формы гістарычнага тлумачэння, якія прапануе сучасная філасофія гістораі: тэлеалагічнае тлумачэнне, "практычны вывад" Г. фон Урыгта, с1муляцыеннае мадэліраванне, "скетчы”, мадэлі непрерыўнай серыі, генэтычнае тлумачэнне, этнаметадалогію, халівм 1 інш.
КНІГІ ОНЛАЙН
