Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Узровень падручцікаў па гістсрыі Беларусі для агульнаадукацыйных школ быу такі, што не вытрымліваў ніякай крытыкі. Сваёй шэрасціо, безыменнасцю, безколернасцю, не адлюстроўваючы жывую гісторыю народа, яны не маглі зацікавіць вучняў. Асвятленне падзей у гэтых падручніках, a то і самі падзеі, часцей за ўсё мяняліся ў залежнасці не толькі ад стану знешняй і ўнутраннай палітыкі дзяржавы, але і ад таго, хто кіруе гэтай дзяржавай і каму трэба дагадзіць. Пры аналізе вучэбных праграм па гісторыі ССОР для агульнаадукацыйных школ, напрыклад, асабліва кідаецца ў вочы тое, як мянялася роля кіраўнікоў краіны ў Вялікай Айчыннай вайне ў залежнасці ад таго, знаходзіліся яны ў складзе кіраўнікоў альбо не.
Аналіз праграм па гісторыі СССР для агульнаадукацыйных школ прыводзіць да высновы, што патрэбны карэнныя змены ў змесце гістарычых дысцыплін і іх выкладанні. Гэта знайшло сваё адлюстраванне ў "Канцэпцыі гістарычнай адукацыі ў сярэдняй школе Беларусі", якая была складзена пад кірауніцтвам і рэдакцыяй доктара гістарычных навук М. Біча у канцы 1991 г. У гэтым дакуменце, нягледзячы на некаторыя недахопы, бачны новы, свежы погляд на
гістарычную адукацыю ў школе. У ім дадзены аналіз стану гістарычнай адукацыі ў сярэдняй школе рэспублікі, адвначны мэты, аа дачы і прынцыпы яе вывучэння і выкладання, падкрэсліваецца неабходнасць складаць падручнікі э беларускіх пазіцый.
Такім чынам, у Беларусі робяцца першыя крокі па пераасэнсаванню змёсту гістарычных дысцыплін і іх выкладанню у агульнаадукацыйных школах, пераутварэнню гісторыі ў сродак выхавання нацыянальнай самасвядомасці моладзі.
Н. R Сержаннна
(Мйнск)
Пзученяе внешней полнтнкн СССР в средней школе
Многне проблемы внепгней полнтйкй СССР являются нанменее разработаннымн в современной ясторнческой науке. Сушзствуюіцне ранее ндеологнческне догмы не позволяля освеіцать негатнвные моменты внешней полйтйкй СССР. После его распада й образованяя Содружества Незавйснмых Государств многне проблемы подверглясь аналйзу, крнтйке, переосмысленяю. В настояшее время делаются первые попыткй оценкн внешней полйтйкй СССР более чем за 70-летннй пермод его сутествовання й ее влйянйя на развйтне международных отношенйй в целом.
Процесс йзбавлення от мнфов прошлого й пойск йсторвческой правды нередко сопровождается очернятельством Советского государства, перечеркмванмем многйх страняц в йстормн другкх стран, в нсторйй внешней полйтйкм. Многне матерналы греіпат субгектнвйзмом, тенденцяозным освевдэнйем событнй. Учмтеля, как й раныпе, оставалнсь жертвамм недобросовестной чнформацйй, пользовалнсь недостовернымй фактамн. Л сегодня в распоряженйй учнтеля нет комплекса правдмвых йсточнйков, сборняков документов, хрестоматмй, в которых нашлм бы отраженне разные точкй зрення на то йлй яное йсторнческое событяе.
Остановнмся на наяболее сложнйх й протнворечйвых моментах ясторйй внешней полйтйкй СССР. Прежде всего необходнмо выяснйть вопрос о прйнцнпах советской внешней полйтйкй. Следует показать
45 учаіцймся, что мнрное сосуіцествованйе й соцйалйстйческйй ннтернацйоналмзм соответствовалй требованням временн ндеологйЗйрованных межгосударственных отношеннй. Жесткая централнзацйя управлення, мннймальное участйе союэных республнк в меадународных делах, случан вмешательства СССР во внутреннне дела союзных государств былм нормой внешней полйтйкй, которая контролнровалась небольшой группой первых лйц партям н государства. Обсужденяе на партнйных сьездах й сессяях Верховного Совета вопроса о внешней полмтйке носнло чйсто формальный характер.
В теченне многйх десятялетйй запретной темой для нсследованйя была нсторня советско-германскйх отношенкй одного йэ поворотных событнй накануне второй мнровой войны. Так как многяе советскме архмвы на протяженнн десятмлетйй былм недоступны нсторнкам, а документальные публйкацнй далеко не в полном oObеме отвечают требованвям научностм, то до недавнего временй практйческн не суідествовало нй монографнческмх нсследованйй, нн тем более учебных пособйй, в которых давалось бы правдмвое н всестороннее освеіденне характера й содержання советско-германскнх отношеняй указанного перяода. Однако в последнме два-трм rofla no данному вопросу был нздан ряд пуолякацйй, представляюіцііх для учйтеля несомненную ценность. Необходммую н вполне доступную ннформацйю в этой связй учмтель может йзвлечь йз статей В. А. Нежнна (Преподаванйе йстормн в школе. 1992. №1-2. С. 8-13) й Д. Г. Наджафова (Новая й новейшая йстормя. 1992. №1. С. 53-58), шмроко йспользовавшмх нзданные в 1990-1991 гг. подборкм документов н матермалов по йстормн советско-германскмх отношеннй кануна второй мнровой войны.
Труден для воспрйятйя перяод, охватывакадй послевоенное двадцатнлетйе (1945-1965 гг.). Особое внмманйе пря его рассмотреннй след/ет уделять пройсховденйю "холодной войны”, развнтйю конфронтацйй, прмведшей к негатквным последствням в жйзнй стран й народов. Необходймо выявйть мотйвы заключенйя договоров, соглашенвй, установнть, кем онй вносйлйсь й утверадалнсь, какую цель преследоваля. Обстоятельно должны быть язучены те снтуацйй в советской внешней полнтйке, когда СССР был втянут в развйтне событмй, неблагопрнятные для него й мевдународных отношенйй в целом. Учнтель дожен показать, что внешняя полнтйка СССР стала частью полйтнческого курса, который прнвел страну к гонке воору-
женнй, накопленню огромного вапаса оружмя, что в конечном нтоге негатмвно сказалось на экономнке страны, жнзненном уровне народа, способствовало возннкновенню глубокого крнзнса, поразнвшего наше обвдество.
В. Ф. К у ш н е р (Мі нск)
46 канцэпцыі "Беларускага гістарычнага часопіса"
Ідэя стварэння такога часопіса ўзнікла яшчэ гадоу 15 20 назад. Але перашкоды былі не зканамічныя, а галоўным чынам палітычныя. У "вялікім цэнтры" планавалася не толькі будаўніцтва нашых заводаў, шахт 1 жывёлагадоўчых комплексаў, але і галоўныя напрамкі даследаванняў па гісторыі, а таксама змест яе выкладання. Сёння, калі Беларусь стала на шлях незалежнасці, мы ўсё болып разумеем, што нам патрэбна глыбокае вывучэнне менавіта айчыннай гісторыі ў кантэксце з сусветнай. . Варта адзначыць, што стварэнне нацыянальнага гістарычнага часопіса адбылося дзякуючы ініцыятыве і значным намаганням калектыва гістарычнага факультэта Белдзяржуніверсітэта, Інстытута гісторыі Акадэміі навук, пры падтрымцы кіраўнікоу Камісіі па адукацыі, культуры і захаванню гістарычнай спадчыны Вярхоўнага Савета Рэспублікі.
Галоўная мэта часопіса спрыяць працэсу нацыянальнага адраджэння і паглыбленню нацыянальнай самасвядомасці беларусаў праз глыбокае вывучэнне айчыннай 1 сусветнай гісторыі і прапаганду гістарычных ведаў. Нямала вострых і палемічных артыкулаў 1 матэрыялаў па гісторыі друкуецца зараз на старонках беларускіх перыядычных выданняў. Вышлі ці рыхтуюцца да друку цікавыя манаграфіі. I гэта вельмі добра. Але налаль нямала і такіх публікацый, дзе гістарычныя факты і іх навуковы аналіз падмяняюцца фантазіяй аутараў, а вывады арыентуюцца на новую палітычную кан’юнктуру. Ужо з першых нумароу мы павядзём размову аб канцэпцыі гісторыі Беларусі 1 змесце гістарычнай адукацыі ў нацыянальнай школе на розных яе ўзроўнях.
Будуць друкавацца і метадычныя матэрыялы перш за ўсё для
навукоўцаў і аспірантаў, выкладчакаў гісторыі сярэдняй школы, a таксама вышзйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, лектараў таварыства "Веды", краязнаўцаў. Пры гэтым гаворка пойдзе не толькі аб гістарычных дысцыплінах, выкладанне якіх ужо мае добрыя традыцыі, але і па такіх, як беларусазнаўства, краязнаўства, геральдыка, а таксама тых, якія незаслужана атрымалі назву дапаможных гістарычных дысцыплін.
Есць дамоўленасць аб выданні матэрыялау в нашых і замежных архіваў, якія невядомы не толькі шырокай аўдыторыі, але нават спецыялістам.
Будуць у часопіса матэрыялы аб гісторыі і сучасным жывді беларусаў у блізкім і далёкім замежжы, аб гісторыі народаў, якія многія стагоддзі жылі і яывуць поплеч з намі. А таксама тэксты вучэбных праграм і падручнікаў, вучэбна-метадычных матзрыялаў па гістарычііых дысцыплінах, распрацоўкі урокаў, найболып цікавыя эдабыткі з метадычнага вопыту настаўнікаў. He застанецца паза увагай часопіса і краязнеўчая работа, праца па ахове помнікаў гісторыі культуры. Разам з дзяржаўнымі органамі, дабраахвотнші арганізацыямі і ўсімі зацікаўленымі асобамі мы будзем весці пошук гістарычных каштоўнасцей, што апынуліся па-за межамі Беларусі, знаёміць з імі нашых чытачоў, весці працу па іх вяртанню на радзіму.
Мяркуем прадастаўляць свае старонкі для публікацый звестак аб навуковых канферэнцыях, новых выданнях кніг, падручнікаў, зборнікаў, метадычнай літаратуры па гісторыі, разам з чытачом весці яе абмеркаванне.
Спадзяёмся, што навукоўцы, выкладчыкі, настаунікі, краязнаўцы, студэнты-гісторыкі, якія доўга чакалі свайго часопіса, будуідь поплеч з намі не толькі падпісчыкамі, але галоўнае яго аўтарамі.
A. А. Гужалоўскі
(Мінск)
Музей i гістарьмная навука
У наш час праблема ўзаемадачыненняў гістарычнай навукі і музеяў (больш за 70% з якіх на Беларусі з’яўляюцца гісторыка-краязнаўчымі) набывае вялікую актуальнасць.
Адрыў сучаснай музейнай практыкі ад узроўня развіцця профільных дысцыплін (археалогіі, этнаграфіі, нумізматыкі ды інш.) вауважылі даўно. Ён абмяркоўваўся на ровных нарадах і кані^рэнцыях. Але усе прынятыя пастановы, накіраваныя на павышэнне навуковага ўзроўню работы музеяў гістарычнага профіля не выкананы 1 сёння. Большасць музеяў апынулася ў баку ад асноўных напрамкаў гістарычных даследванняў, у лепшым выпадку выконваюць функцыю папулярызатараў навукі. Між тым, нават хуткі рэтраспектыўны позірк красамоўна сведчыць аб шчыльнай сувязі і нават абумоўленасці з’яўлення першых мувеяў развіццём гістарычнай навукі.
3 развіццём і дыферэнцыяцыяй дапаможных гістарычных дысцыплін было звязана ўзнікненне нумізматычнага збору і, калекцыі "розных рэдкасцей" у Полацкім езуіцкім калегіуме. У апошнім у той час выкладаў і верагодна прычыніўся да стварэння^ кабінетаў доктар гісторыі і археалогіі з Сарбоны Д. Рышардо. Пэўную ролю ў гістарычнай адукацыі студэнтаў, а таксама іх навуковых пошуках адыгрываў мюнц-кабінет і збор старажытнасцяў Віленскага унійерсітэта, уларадкаваны магістрам філасофіі А. Багаткевічам.
КНІГІ ОНЛАЙН
