Выслоўі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1979
448. Скарада — лясная трава панікніца (Geum L.).
449. Г. зн. зводдаль (ад міскі за сталом, ад чалавека і г. д. ).
450. Нібы яго не датычыць, нібы ён не вінаваты.
451. Сіндзік — гл. 172.
452. Пра чалавека, які ссінеў ад холаду.
453. Аспідка — злосная жанчына (параўн. аспід— змяя).
454. Давёў да крайняга раздражнення словам.
455. С касазурыўс я — скасіўся. Гл. таксама 23—27.
456. Валожынскі, магчыма, таму, што ў Валожыне спыняліся гурты жывёлы, якія пераганялі з Вільні ў Мінск. Адсюль і народная этымалогія самой назвы мястэчка: «3 Вільні гналі ў Мінск валоў прадавапь, і тут рабілі папаску, вялікі лес быў, тры карчмы. Таму назвалі Валожына або Валь/жань: Валы жэнь! — гані». (Зап. М. Грынблат у 1974 г. у г. п. Валожын ад Фёдара Мікалаевіча Гарбачэўскага, 70 г. 8.74.82).
457. Гл. 124.
458. С к а п е ў — растаў.
459. Скроміўся — сцішыўся.
460. Скрэндае — тут: скрыпіць.
461. Гл. 440.
462. Саўмэла — чалавек, які ходзіць туды-сюды без справы.
463. «Каб... зверху была вузкая, а знізу была прышыта аборка» (Бяльк., 30).
464. Ке п к a— дурніца (гл. Hoc., Слов., 233; кепік — дурненькі).
465. Г. зн. не спалі. На Купалле моладзь усю ноч забаўлялася.
466. Спамогся — тут: прагна накінуўся.
467. Шырокая спіна (у бугая).
468. Пра чалавека дужага і нятоўстага.
469. Жартам пра нейкага мясцовага няўклюду.
470. Яльчык — ялец, рыба з сям. карпавых (Leuciscus leuciscus).
471. Гл. 452.
472. Ш у р п ы — падпоркі, слупы-сохі ў гумне.
473. Стоць — старчма.
474. Заткала-—эатычка. У пераносным сэнсе — чалавек «нерухавы, які замінае» (Янк., 545).
475. Натарчань — патарчака, тычка.
476. Стаўбун — тут: стаяк, а таксама кветканоснае сцябло цыбулі, часнака: вядома яшчэ печ-стаяк пад такой назвай (Сцяшк., 472, Воран.).
477. Гл. 440.
478. С а в я к — падбярозавік, абабак.
479. Луняваты — слабы, прыбіты чалавек.
480. Скабардзіна — кашчэй, схуднелы стары.
481. Г. зн. схуднеў.
482. С т а ў б е н ь — тут: стоўб, слуп.
483. Стропаны — спутаны, звязаны.
484. Г. зн. высах, схуднеў. С ц е н ь — цень.
485. Др а м а к і— тут: нязжатыя каласы.
486. Г. зн. многа страў. Гл. 254, 329.
487. Пра худую, танклявую жанчыну.
488. Пра худую жанчыну. Харангеўка — царкоўная ці касцельная пратэса, харугва, палотнішча-абраз на дрэўку, якое насілі на працэсіях, пахаванні і г. д. (Параўн. польск. chorqgiewka — сцяжок.)
489. Г. зн. белыя, чыстыя сцены.
490. Г. зн. тоўсты, тлусты.
491. Паршук — парсюк.
492. Пра ліхога чалавека.
493. Г. зн. спакойна, пакорліва. Спас — тут: абраз спаса, збавіпеля.
1 лум. Fed.: Нічога яму не бракавала, жыў у поўным дастатку.
494. Рапяхі — відаць, рапей, шышкі дзядоўніка.
495. Азязюлены — паўсонны, нібы п’яны.
496. Б ла ш ч ы ц a — клоп.
497. Так кажуць на лянівую жанчыну. Копша вядома як вобраэ нар. дэманалогіі, як злы дух (Шпнл., 181).
498. П э р с. Значэнне слова інфармант не ведала. У канстэксце: «Усе дзеці ўжо палеглі спаць, а гэты сядзіць, як пэрс». Магчыма, скажонае рус. однн, как перст.
499. С а л о х a — гл. 380.
500. С у г н е й — суровы, неразгаворлівы чалавек.
501. Пра чалавека, які апынуўся ў цяжкім становішчы.
502. Было сказана пра тое, як сядзіць касцюм на чалавеку.
503. Пра заспакоенага чалавека.
504. Выскідзь — выварацень.
505. Шча м е л ь — шмель; каманіца — травяністая расліна з блакітнымі кветкамі.
506. Нарытнікі — частка збруі. Гл. таксама 246.
507. В е л е — многа (польск. wiele).
508. Абходзіць — цікавіць, непакоіць.
509. Параўн. Прык., кн. 1, с. 416, № 1642.
510. Гл. 361.
511. Гэта выслоўе Fed. тлумачыць іншым выслоўем: Так, як ад каваля вугаль купляць, г. зн. ён самому патрэбны.
512. Г. зн. пэўна, безумоўна.
513. Вайцех адзначаецца каталіцкім календаром 23 красавіка па новаму стылю. Раней супадала з Юр’ем (23 красавіка па старому стылю), калі пастухі спраўлялі сваё свята.
514. Сляпы і с к а ў с я — тут: сляпы шукаў.
5 15. Пра коціка.
516. Гусяня пятровае — позна выседжанае (Пятро—29 чэрвеня па старому стылю), а таму кволае, малое.
517. Талака — тут: таўкатня.
518. С і т к а, сітаўка — пліска (Motacilla; Янк., 545). Але, маг чыма, тут параўнанне з ножкай грыба-махавіка (параўн. сітнік і сітавік' на Пскоўшчыне — грыб махавік. Даль, Слов., IV, 189).
519. Гл. 34.
520. Гл. 109.
521, 522. Т а х т о л ь, тахці — відаць, словы гукапераймальныя, ад
тахайь—■ ляскаць, стукаць (Бяльк., 441, Краснап.), тут: гучна запіхваць.
523. Г. зн. у аднолькавым стане.
524. Т лее — тут: ледзь трывае, высыхае; стаў— сажалка.
525. Гл. 287.
526. Праўзак — тонкі раменьчык.
527. Пра грубую тканіну. Падруба — тут: абшыты падол спадніцы.
528. 3 а б о й н я — вялікая бочка для захавання жыта.
529. Сабачая ган д л я — сабачае зборышча, гайня.
530. Маюцца на ўвазе землетрасенні, якія там адбываліся.
531. Сяльнік — сяннік.
532. Г. зн. многа есць (жарт.).
533. Г. зн. зусім. не трэба.
534. Г. зн. абгаворваюць чалавека.
535. Турлюдзіць — надакучліва лапатаць.
536. Пра з'яўленне каго-небудзь у патрэбны момант.
537. Т энскнасць — туга, сум (польск. tgsknota).
538. П о л ы н ь — тут: полымя, агонь.
539. У знаці — тут: у знаёмых людзей.
540. Г. зн. зацішна.
541. Гл. 20.
542. Г а п к a — рыбацкі човен.
543. Г. зн. шумна. Г амэрня — шумнае зборышча людзей. Відаць, ад іамарня— кузня медніка, у якой заўсёды раздаваўся стук.
544. Г. зн. цёпла. 3 a г а т a — ацяпленне хаты на зіму. «3 лесу моху навязем і закладзем каля хаты» (Сцяшк., 171, Слон.).
545. Непарадак у хаце.
546. Ламы — кучы галля ў лесе.
547. Гл. 417.
548. 549. Па сэнсу аналагічныя выслоўю «Выскачыў як Піліп з канапель». Гл. 86.
550. Уважаліся — вымаклі і забрудзіліся.
551. Увалі ц ь — тут: пабіць.
552. Тлум. інфарманта: «Зімой у лапцях хадзіла, а на весну валенкі купіў».
553. Насмешка з няўдала зробленай справы. Салоха, шалоха — тут: дурнаватая жанчына (Hoc.).
554. Павой — павойная расліна (Calysteria), вядомая яшчэ пад назвамі павітуха, уюнок.
555. Пра раззлаванага чалавека.
556. Г. зн. густая.
557. Гл. 402.
558. Пра неахайнага чалавека. Аб паходжанні гэтага параўнання: «Адна дружка з вёскі Ахонавічы калісьці вельмі закапала ўсю сукню тлусцям і воткай; цяпер на дзяцей ці даоослых, якія брудна ходзяць, гавораць: укапалася. як ахонаўская дружка» (Сцяшк., 38).
559. Унурыцца — тут: заўзята ўзяцца за справу.
560. У п і р л і ў — упарты.
561. У іншай будове вядома як прыказка (Прык., кн. 2, с. 415—416 № 138. 140).
562. Т а п і л a — багна.
563. Утл ы — слабы.
564. Утравэўся — унадзіўся рабіць шкоду.
565. Гл. 23-27.
566. Скочкі — блохі.
567. Гл. 402.
568. Гл. 109.
569. В е р х а в о д к a — тут: верхні слой вады ў калодзежы.
570. Н а л і т о к — сакавітая, спелая садавіна.
571. Тут іран. Драпянка — матузок, вяровачка.
572. Вялікая і пуставатая хата.
573. Г. зн. зграбная, чыстая.
574. Гл. 572. _
575, 576. Хаўкаць — хапаць паветра ротам.
577. Раўгеня — рэдкая страва з запаранай і заквашанай жытняй мукі, кулага.
578. Ц і б а х — кветканоснае сцябло цыбулі.
579. Г. зн. худы, згорблены. Гл. 93.
580. Падзіманы — тоўсты, сыты.
581. Пра высокага і дужага чалавека. Рыдван — вялікі даўні экіпаж.
582. Павесмянё — невялікі скруіак ачэсанага льну.
583. Гл. 390.
584. Хлынкаць — блукаць (Юрч., 1966, 213).
585. Any д а л a ■— неахайны чалавек, даслоўна: пудзіла.
586. Абквэцаны — брудны, замазаны. Гл. 202.
587. Атлу млены — тут: аглушаны, хмурны.
588. Ханянём — ганарліва, напышліва.
589. Гл. 587.
590. А т н і м а ч — неахайны, брудны чалавек.
591 Бэйбас — гл. 304.
592. Д з ы б а, дзыбала — той, хто вельмі павольна ходзіць; высокі, нязграбны чалавек.
593. Жаўмер — вялы, нерашучы чалавек.
594. 3 м ы д з г а н ы — прысаромлены чалавек.
595. Зундаль — высокі лянівы чалавек.
596. Кокавінь — певень.
597. Пра таго, хто апрануў на сябе адно на адно розную адзежу; «Прэць адно на 'дно, ходзіць тады, як куль» (3 нар. сл., 240).
598. Мара — у розным значэнні: здань, злы дух; таксама гл. 380. («Людзей лякаеш, ідзі прычашыся.»)
599. Рассоха — дрэва, жардзіна з развілістым канцом.
600. Няпраны — нямыты, брудны.
601. Падэрва — худая, з надарваным здароўем жанчына.
602, 603. Расамаха, рэўза — гл. 380.
604. В і ж — чалавек завельмі цікаўны, які ўсё выглядае і выведвае.
605. Утраплёны — зваряцелы.
606. Лунь — тут: лунацік.
607. Г. зн. неахайна ходзіць. У Бяльк., 62: асм'ётка— атопак.
608. Г. зн. асцярожна.
609, 610. С а л о х а, дзюндзіха — неахайная асоба. Гл. 380.
611. Чупіла — непаваротлівы чалавек.
612. Пра карову.
613. Скаут — значэнне слова інфармант не ведаў. Магчыма, склют. (Гл. тэкст і заўв. 162.).
614. Хрусцель— птушка драч, дзяркач (Crex сгех; рус. коростель).
615. Ц м ы к — смык скрыпічны.
616. Хыраць — кашляць.
617. Дзяцеліна —■ канюшына.
618. Цубкі — цвёрды, зацвярдзелы (параўн. цубчэць — станавіцца неэластычным, цвёрдым, цубкім. Янк., Дыял., III, 143, Глуск.).
619. Г. зн. цыбуля з высока парослым пер'ем.
620. Гл. 8.
621. Цюхаець — бяжыць.
622. Гл. 109.
623. Б а г л а й — гл. 304.
624. Г. зн. марудна, павольна.
625. Малое дзіця за маткаю.
626. Ванзэлак — клунак (польск. wgzelek).
627. Гл. 341.
628. Гнёт — тут: цяжар, камень або бервяно для прыціскання.
629. Начыбурчыцца — натапырыцца.
630. Гл. 18.
631. Выгіндырвацц a— крыўляцца.
632. Выцягацца — тут: плакаць, бедаваць.
633. Асташоны — звар’яцелы.
634. Л у п і ц ц a — тут: моцна крычаць.
635. Сурма—■ відаць, сурна або зурна, усходні духавы музычны інструмент тыпу флейты.
636. Чаіцца — падпільноўваць, падкрадвацца (польск. czaic sig).
637. Пра зладзеяватага чалавека.
638, 639. Чатаваць—■ вартаваць, пільнаваць (польск. czatowac).
640. Г а м а н — тут: д’ябал. Гл. таксама 34.
641. Крук — тут: крумкач, воран. Параўн. польск. kruczy— вараны , чорны; kruczowlosy — чорнавалосы.
642. Смаголь — галавешка ад смольнага карча.
643. Б у р а к ц в і к л о в ы — чырвоны сваёй прыроднай чырванню. Параўн. рус. свекла.
644. Г і л ь — снягір (Pyrrhula pyrrhula).
645. Р ы ж о к — відапь, грыб рыжык.
646. Іран., гл. 287.
647. Г. зн. не мякка, далікатна, а рэзка, прычыняючы боль.
648. Шарахоні цца — задаецца, ганарыцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
