Жанчына ў пяску | Чужы твар
Коба Абэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 413с.
Мінск 1986
...Ты пішаш, нібыта я адштурхнула цябе — гэта хлусня. Хіба не сам ты сябе адштурхнуў?..
...Спачатку з дапамогаю маскі ты хацеў вярнуць сябе, але з нейкага моманту ты стаў глядзець на яе толькі як на шапку-невідзімку, каб уцячы ад сябе. I таму яна стала не маскаю, а тваім другім сапраўдным тварам...
...I праўда, як ты кажаш, свет напоўнены смерцю. Але хіба сеяць смерць не занятак падобных да цябе людзей, якія не жадаюць ведаць нічога, апрача сябе?»
Раманы Коба Абэ, якія прапануюцца нашаму чытачу,— з’ява неадназначная, складаная. Іх чытаюць і перачытваюпь ва ўсім свеце.
Чытанне такіх твораў — занятак не марны.
Генадзь Шупенька
ЖАНЧЫНА Ў ПЯСКУ
Частка першая
Вез пагрозы пакарання няма радасці ўцёку.
1
У адзін жнівеньскі дзень прапаў чалавек. Летнім адпачынкам ён паехаў на узбярэжжа, да якога цягніком было паўдня дарогі, і з таго часу пра яго нічога не чулі. Hi пошукі паліцыі, ні аб’явы ў газетах не далі ніякіх вынікаў.
Знікненне людзей — з’ява, увогуле, не такая ўжо рэдкая. Паводле статыстыкі, штогод публікуецца некалькі соцень паведамленняў пра людзей, што прапалі без вестак. I як ні дзіўна, працэнт знойдзеных вельмі малы. Пасля забойстваў і няшчасных выпадкаў астаюцца доказы; калі здараюцца выкраданні, матывы іх можна вызначыць. Але калі знікненне мае нейкую іншую прычыну, напасці на след чалавека, што прапаў, надта цяжка. Праўда, варта назваць знікненне ўцёкам, як адразу ж вельмі многія з іх можна будзе, відаць, залічыць да гэтых самых звычайных уцёкаў.
У гэтым выпадку таксама не было нічога незвычайнага, што не знайшлі ніякіх слядоў. Прыкладна было вядома месца, куды выправіўся гэты чалавек, але адтуль не паступіла паведамлення, што знойдзены
труп. Работа яго не была звязана ні з якімі сакрэтамі, з-за якіх яго маглі б выкрасці. А ва ўсіх яго дзеяннях, у паводзінах не было і намёку на тое, што ён задумвае ўцёкі.
Спачатку ўсе, натуральна, зрабілі здагадку, што тут ублытана жанчына. Даведаўшыся ад жонкі, што муж паехаў збіраць насякомых у сваю калекцыю, паліцэйскія чыноўнікі і таварышы па службе былі нават крыху расчараваныя. Напраўду, валачы бляшанку з цыяністым каліем, сачкі лавіць насякомых — і ўсё толькі дзеля таго, каб утаіць уцёкі з жанчынаю,— гэта было б залішне. А галоўнае, станцыйны службовец паведаміў, што ў той дзень на станцыі з цягніка выйшаў мужчына, падобны на альпініста, у яго на плячах крыж-накрыж віселі драўляная скрынка накшталт тае, якімі карыстаюцца мастакі, і біклага; ён добра помніў, што чалавек быў зусім адзін. Такім чынам, і гэтае меркаванне адпала.
Паявілася версія пра самагубства на глебе мізантропіі. Яе выказаў адзін таварыш па службе, вялікі аматар псіхааналізу. Адно ўжо тое, што дарослы чалавек здольны захапляцца такою нікчэмнаю справаю, як калекцыяніраванне насякомых, даказвае псіхічную непаўнацэннасць. Нават у дзіцяці празмерная схільнасць да калекцыяніравання насякомых часта з’яўляецца прыкметаю Эдыпавага комплексу. Каб неяк кампенсаваць незадаволенае жаданне, яно з прыемнасцю ўтыкае шпільку ў мёртвае насякомае, якое і так нікуды не ўцячэ. I калі ўжо, стаўшы дарослым, яно не кіне гэтага занятку, значыць, стан яго пагоршыўся. Вельмі часта энтамолагі апанаваны маніяй набытніцтва, надзвычай замкнёныя, хварэюць на клептаманію і педэрастыю. А ад усяго гэтага да самагубства на глебе мізантропіі — адзін крок. Мала таго, сярод калекцыянераў ёсць і такія, што маюць цягу не так да самога калекцыяніравання, як да цыяністага калію ў сваіх бляшанках, і
таму яны і не могуць адмовіцца ад свайго занятку... А тое, што ў яго ні разу не ўзнікала жадання шчыра расказаць пра сваё захапленне, хіба не даказвае, што і сам ён разумеў усю яго ганебнасць?
Труп не быў знойдзены, і ўсе гэтыя, здавалася, стройныя вывады рухнулі.
Сапраўднай прычыны знікнення так ніхто і не дазнаўся. I калі мінула сем гадоў, на падставе артыкула 30 Грамадзянскага кодэкса чалавек быў прызнаны памерлым.
2
Аднойчы ў жніўні пасля паўдня на платформе на станцыі S паявіўся чалавек у шэрай пікейнай панаме. На плячах у яго крыж-накрыж віселі драўляная скрынка і біклага, калошы былі ўвабраны ў шкарпэткі, нібыта ён збіраўся ісці ў горы. Аднак паблізу не было ніводнае гары, на якую варта было падымацца. I станцыйны службовец, што правяраў каля выхаду білеты, падазрона паглядзеў яму ўслед. Чалавек без вагання ўвайшоў у аўтобус, што стаяў каля станцыі, і заняў задняе месца. Аўтобус ішоў не ў горы, а ў другі бок.
Чалавек даехаў да канцавога прыпынку. Выйшаўшы з аўтобуса, ён убачыў, што ўся мясцовасць тут — бясконцае чаргаванне ўзвышшаў і ўпадзін. Нізіны былі скрозь занятыя нарэзанымі на вузкія палосы рысавымі палямі, і між імі астраўкамі высіліся невялікія гайкі хурмы. Мужчына мінуў вёску і пайшоў далей да ўзбярэжжа. Зямля станавілася ўсё святлейшая і сушэйшая.
Неўзабаве хаты зніклі, толькі дзе-нідзе трапляліся купы хвояў. Паступова цвёрды грунт перайшоў у дробны пясок, які прыліпаў да ног. Сям-там цямнелі астраўкі сухое травы і віднеліся, быццам трапілі сюды памылкова, малюсенькія лапікі змарнелых баклажанаў.
Але навокал не было ні душы. Наперадзе, напэўпа, было мора, да якога ён і кіраваўся.
Нарэшце чалавек прыпыніўся, агледзеўся, рукавом курткі абцёр пот на твары. He спяшаючыся адчыніў драўляную скрынку, з верхняга вечка выняў вязку палак. Зрасціў іх, і атрымаўся сачок, якім ловяць насякомых. Ён зноў рушыў наперад, расхінаючы палкаю рэдкія кусцікі травы, што трапляліся яму па дарозе. Ад пяску пахла морам.
Час ішоў, а мора ўсё не было відаць. Можа, перасечаная мясцовасць замінала бачыць, што робіцца наперадзе, але, як акінуць вокам, ландшафт не мяняўся. Нечакана перад ім вырасла вёсачка. Гэта была звычайная бедная вёсачка: навокал пажарнай вышкі туліліся дранкавыя стрэхі, прыціснутыя невялікімі камянямі. Некалькі хат былі накрыты чорнаю чарапіцаю, а некаторыя — нават бляхаю, пафарбаванаю ў чырвоны колер. Хата з бляшаным дахам, што стаяла на рагу адзінага ў вёсцы скрыжавання, была, відаць, праўленнем рыбалавецкай арцелі.
За вёскаю напэўна ўжо і мора і дзюны. Але вёсачка чамусьці раскінулася занадта шырока. Навокал яе некалькі кавалкаў урадлівае зямлі, усё астатняе — белы пясок. Віднеліся невялікія палі земляных арэхаў і бульбы; пах мора змешваўея з пахам жывёлы. На абочыне цвёрдай, быццам сцэментаванай пяском і глінаю дарогі высіліся белыя горы колатых ракавінак. Пакуль чалавек ішоў па дарозе, і дзеці, што гулялі на дварэ перад праўленнем арцелі, і дзед, што рамантаваў сеткі, і раскудлачаныя жанчыны, што тоўпіліся каля адзінае ў вёсачцы крамы дробных тавараў,— усе на імгненне заміралі і, здзіўленыя, глядзелі яму ўслед. Але чалавек не звяртаў на іх ніякай увагі. Яго цікавілі толькі дзюны і насякомыя.
Аднак дзіўная была не толькі велічыня вёсачкі. Дарога раптам пайшла ўгору. Гэта таксама было зусім не-
чакана. Калі ўжо яна вядзе да мора, дык, натуральна, павінна ісці ўніз. Можа, ён памыліўся, калі глядзеў па карце? Ён паспрабаваў распытацца ў стрэчанае якраз дзяўчыны. Але яна апусціла вочы і прайшла міма, зрабіўшы выгляд, што не пачула яго пытання. Хай сабе, пойдзем далей. Што ні кажы, і колер пяску, і рыбалоўныя сеткі, і горы ракавінак — усё падказвала, што блізка мора. Увогуле, прычын для трывогі няма.
Дарога станавілася ўсё круцейшая, і навокал не было ўжо нічога, апрача пяску.
Але дзіўна, тая мясціна, дзе стаялі хаты, ані не павышалася. Толькі дарога ішла ўгору, сама ж вёсачка ўвесь час аставалася нібыта ў нізіне. Зрэшты, угору ішла не толькі дарога. Разам з ёю вышэлі прамежкі між хатамі. Таму здавалася, быццам уся вёска ідзе ўгору і толькі хаты астаюцца на адным узроўні. Гэтае ўражанне мацнела пры руху наперад, да вяршыні дзюны, і неўзабаве яму здалося, што хаты стаяць у вялізазных ямах, выкапаных у пяску. Нарэшце дарога, па якой ён ішоў, і прамежкі між хатамі апынуліся вышэй стрэх. А хаты ўсё глыбей апускаліся ў пясчаныя ямы.
Схіл нечакана стаў амаль стромы. Цяпер ад яго да грываў стрэх было метраў дваццаць, не меней. «Ну што там можа быць за жыццё?» — падумаў ён, зазіраючы, ажно бралі дрыжыкі, у глыбокую яму. Раптам шалёны парыў ветру перахапіў дыханне, і мужчына паспяшаўся адысціся ад краю ямы. Нечакана далёка ўнізе ён убачыў мутнае пеністае мора, якое лізала прыбярэжны пясок. Чалавек стаяў на грыве дзюны — якраз там, куды імкнуўся.
Схіл дзюны, павернуты да мора, адкуль дзьмуць мусоны, як звычайна, быў стромкі і голы. Але на пакатых мясцінах прабіваліся кусцікі вузкалістай травы. Азірнуўшыся, ён убачыў, што вялізныя ямы, усё глыбейшыя, чым бліжэй да грэбеня дзюны, некалькімі ярусамі сходзяцца да цэнтра вёсачкі, нагадваючы пчаліны
вулей у разрэзе. Вёска, здавалася, узлазіла на дзюну. А можа, дзюна ўзлазіла на вёску? Ва ўсякім разе, выгляд вёскі раздражняў, прыгнятаў чалавека.
Ну, добра, да жаданых дзюнаў дайшоў, і ўсё ў парадку, Ён раз глынуў вады з біклагі, глыбока ўздыхнуў, але паветра, нібыта вельмі чыстае, апякло горла, як наждак.
Чалавек хацеў папоўніць сваю калекцыю насякомымі, якія водзяцца ў пяску.
Пясчаныя насякомыя невялікія, цьмяна афарбаваныя, але чалавека, апанаванага маніяй калекцыяніравання, не вабяць яркакрылыя матылькі ці стракозы. Ён не імкнецца ўпрыгожыць свае калекцыі нейкімі экзатычнымі ўзорамі, не выяўляе асаблівай цікавасці да сістэматызацыі, не шукае сыравіны для прыгатавання лекаў, якімі карыстаецца кітайская медыцына. У энтамолага ёсць свая простая і непасрэдная радасць — выяўленне новага віду. Удасца гэта — і ў энтамалагічным атласе побач з доўгаю навуковаю лацінскаю назваю знойдзенага насякомага паявіцца і тваё імя, і не выключана, што яно астанецца там на вякі. А калі тваё імя, хай сабе нават дзякуючы насякомаму, надоўга зберажэцца ў памяці людзей,— значыць, старанне не прапала дарам.
Велізарная колькасць відаў насякомых, якія амаль не адрозніваюцца на вока, дае вялікія магчымасці для ўсё новых адкрыццяў. Вось і ён таксама шмат часу аддаў двухкрылым і нават звычайным мухам, якіх ненавідзяць людзі. Відаў мух, надзіва, шмат. Але вывучэнне большасці гэтых відаў амаль закончана, уключаючы і самы рэдкі восьмы мутант, выяўлены ў Японіі, бо думка ўсіх энтамолагаў развіваецца прыкладна ў адным кірунку. Гэта, можа, абумоўлена тым, што жыццё людзей цесна пераплецена з жыццём мух.
КНІГІ ОНЛАЙН
