КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Даведка, выдадзеная АнтонуАдамовічу Яўхімам Карскім. 1921 г. Першы адлюстроўваў імкненьне акадэмічнай навукі XIX ст. перафармаваць і абгрунтаваць вывучэньне спэцыфікі эпохі, у якую ствараецца мастацкі тэкст (гл. працы Паўла Сакуліна, Васіля Кельтуялы, часткова — Івана Пераверзева); то бок стваралася тэарэтычная база для гісторыка-літаратурных дасьледаваньняў, далейшага панаваньня эмпірызму й літаралізму ў літаратуразнаўстве, супраць чаго змагаліся фармалісты. Другая плынь засноўвалася выключна на марксісцкай эстэтыцы — працах Фрыдрыха Энгельса, Карла Маркса, Уладзімера Леніна, Георгія Пляханава, выводзячы спэцыфіку мастацкага тэксіу з сацыяльна-эканамічных варункаўэпохі. Пазьней, у час „напостаўскай“ крытыкі і ўтварэньня УАПП гэты кірунак вульгарызаваўся, сканцэнтраваўшыся выключна на паняцьцях „партыйнасьці“, „клясавасьці“, „пралетарскасьці". Паступова ім губляўся які-кольвек тэарэтычны падмурак і набываўся выкрывальніцкі патас супраць рознага кшталту ,,-шчыны“. Першая плынь была абвешчана шкоднай і „эклектычнай" (апошні ярлык быў ці не найстрашнейшым у той час). Ва ўсёй гэтай куламесе мэтадаў крытыкам 1920-х гг. даводзілася арыентавацца надзвычай добра. Бо за кожны промах іх чакала як мінімум публічнае грамадзкае абмеркаваньне. Паўставаньне й інтэрпрэтацыя новых мэтадаў дасьледаваньня, палеміка паміж прадстаўнікамі тых ці іншых груповак у Беларусі мелі немалы характар той самай „эк- лектычнасьці" ці, прасьцей кажучы, падштурхоўвала крытыкаў да пошукаў літаратуразнаўчага сынтэзу. Г эта найбольш відавочна ў працах адамовічаўскага настаўніка — Адама Бабарэкі. У той жа час іншы „ўзвышэнец" — Юры Бярозка — вёў выразную прапаганду фармальнага мэтаду хоць і пад выглядам... прававернага марксізму. Падобнай жа раздвоенасьці (калі не расгроенасьці ці расчацьвёранасьці) не пазьбегнуў і Антон Адамовіч. Урэшце, ягоны падыход да аналізу ўкарэнены хутчэй у культурна-гістарычным мэтадзе. Асновай для яго заўжды заставаўся факт. Гэта, бясспрэчна, не прыніжае Адамовіча-дасьледніка, аднак і не дадае яму арэолу наватара ці дэміюрга пэўнай літаратуразнаўчай школы. Факталягічнасьць Адамовічавых прац была дастаткова роўнай у ягоных гісторыка-літаратурных і крытычных працах. Пачынаючы з „узвышэнскай" манаграфіі пра Максіма Гарэцкага й заканчваючы эмігранцкімі прадмовамі да тамоў клясыкаў і сваіх сучасьнікаў, Адамовіч найперш вызначаў праблемы рэмінісцэнцыяў, запазычанасьцяў, уплываў, алюзій, матываў — усяго таго, што так любілі літаратуразнаўцы культурна-гістарычнай школы. Калі ж справа даходзіла да ўласна аналізу тэкстаў, то крытык абмяжоўваўся досыць павярхоўным аналізам формы, на аснове якога нярэдка рабіў статыстычныя падлікі. Большую ж частку аналізу замянялі ацэначныя суджэньні. Такі падыход можна зразумець і апраўдаць толькі ў тым выпадку, калі мы скажам, што Антон Адамовіч не быў уласна тэарэтыкам літаратуры, хаця й вельмі хацеў ім стаць. Аналізуючы пераважна сучасную яму літаратуру, ён імкнуўся накіроўваць яе на тое, што лічыў патрэбным і першчарговым. Ацэнкі й паказваньне шляху, безумоўна, належаць да прэрагатывы крытыкі. Тэксты, прысьвечаныя Якубу Коласу, Лукашу Кал югу, Уладзімеру Жылку ці таму ж Максіму Г арэцкаму, трэба лічыць працягам дыялёгу з сваімі сучасьнікамі — як старэйшымі, так і малодшымі. Паўставаньне часавай адлегласьці паміж зьяўленьнем твора й ягоным вывучэньнем падштурхоўвала Адамовіча не да бесстароньняга аналізу, а да гісторыка-літаратурных нарысаў, ці, паводле ягонага ж аўтарскага жанравага вызначэньня, „мэмуарна-камэнтатыўных ды крытычна-тлумачальных нататак". To бок адлегласьць, патрэбная для аналізу, крытыкам увесь час нівэлявалася: ён зноў і зноў уваходзіў у час напісаньня твораў і праясьняў маладзейшаму пакаленьню тыя нюансы, якія далёка ня ўсе маглі адчуць напоўніцу. Цяпер, праўда, ужо цяжка зразумець, дзе Адамовіч быў аб’ектыўны ў сваіх ус- Даведка Антона Адамовіча. 1936 г. памінах, а дзе даваў волю сваёй нястрымнай фантазіі — міты, якія ён стварыў, жывучыя тым больш, што ён у некаторых выпадках зьяўляецца адзіным сьведкам і камэнтатарам падзей. Гэтыя сьведчаньні прыйдуць пазьней. Але ў 1920-х гг., знаходзячыся ў цені свайго настаўніка Адама Бабарэкі, Адамовіч уваходзіў у смак самое крытычнае працы. Ён бачыў, як пасьля таго ці іншага артыкулу Бабарэкі зьмяняўся літаратурны ляндшафт краіны, зьмянялася эстэтыка й расстаноўка літаратурных груповак. Яшчэ адзін „смак“ — праца ў камандзе. Згуртаваньне „Узвышша“ выхоўвала ўнутры арганізацыі супольную думку на ўсе літаратурныя зьявы й, урэшце, было даволі замкнёным, што заахвочвала да ўнутранай аналітыкі. Цэнтрам гэтай аналітычнасьці быў Адам Бабарэка. Маскоўскі старшыня — Уладзімер Дубоўка — быў арганізатарам і адміністратарам. Абодва яны ішлі нібы паралельна па адных і тых жа сьцежках: Бабарэка ў мысьленьні, Дубоўка — у паэзіі. Назіраючы за гэтым супольным ходам, і іншыя сябры „Узвышша“ вучыліся ў найлепшым значэньні гэтага слова калектыўнай працы. „Узвышша“ ад самага пачаткуўносілаўлітаратурнае аблічча Беларусі момант нестандартнасьці. Кампактнае й высока прафэсійнае, гэтае аб’яднаньне было выклікам тагачаснай літаратуры — як „нашаніўству", так і „маладнякізму“. На хаатычнае вершаваньне маладнякоўцаў і традыцыйнасьць нашаніўцаў яны адказвалі мадэрнасьцю. Імкненьне сказаць болей, чым можна сказаць (і ўтэматычным, і ў маўленчым пляне) адрозьнівае паэтычныя творы Ўладзімера Дубоўкі, Язэпа Пушчы, Пятра Глебкі, Тодара Кляшторнага таго часу. Перш за ўсё гэта датычыцца, безумоўна, „слупоў" — Дубоўкі й Пушчы. Мадэрнасьць у іх натуральна спалучалася зь неаклясычнымі тэндэнцыямі, што выявілася ў зацікаўленасьці цьвёрдымі формамі верша. Сьвядома ідучы за Багдановічам, „узвышэнцы" пераносілі канфлікт Багдановіча з нашаніўцамі ў свой час. Як і Максім Адамавіч, „Узвышша” зьявілася рэакцыяй на масавую нізкаўзроўневую паэзію. Ясная рэч, што гэтай нізкаўзроўневасьці яны процістаўлялі клясыцызм: роўнасьць рытмікі, багацьце рыфмаў, кшталтаваньне паэтычнай мовы — вынясеньне ўсяго сьмецьця й нестыковак з кожнага верша. Гэтымі прынцыпамі кіравалася ўсё згуртаваньне. Таксама й творы сваіх сябраў яно крытыкавала абсалютна бязьлітасна. Адно што адбывалася гэта ўнутры „Ўзвышша" й вонкі фактычна не выходзіла, што дазволіла ў часе пагромных 1929—1930 гг. абвінавачваць „узвышэнцаў" у „адсутнасьці самакрытыкі“. Лісты Антона Адамовіча да Пятра Глебкі дазваляюць пераканацца ў адваротным. Так, у лісьце ад 3 жніўня 1928 г. ён піша пра новыя вершы Глебкі, дасланыя ў рэдакцыю часопіса: „Ты просіш сказаць табе пра іх шчыра; я гэта, як бачыш, ізрабіў у пачатку ліста. Праўда, гэта, падкрэсьліваю яшчэ раз, першае ўражаньне, якоея, падобна, як і ты, магу выразіць словам „падабаецца". Аднак ня думаю, каб паўторныя ўражаньні маглі грунтоўна яго пахіснуць. Ізноў-ткі, праўда, што і ў першым уражаньні адчуваюцца некаторыя шурпатасьці, „недаробленасьці", пра якія я й думаю пагаварыць з табою зараз, падаць свой погляд на запрапанаваныя табою папраўкі й, сваім парадкам, запрапанаваць табе некаторыя проекты з свайго боку. Перш за ўсё — на дадзенай рэчы адчуваюцца некаторыя чужыя ўплывы. Конкрэтна, адчуваецца ўплыў Дубоўкі, асабліва ягоных „Перакананьняў" (верш другі, такія строфы, як „Я чую акорды...", „Стаю заварожаны"), Брусава (у філёзофічных месцах), М. Багдановіча (верш трэйці — „і шапоча ласкава „засьнеце"), Рыльскага (там, дзе гаворыцца пра восень), нават Някрасава (у матчыных песьнях і казках) і нашага Алеся СДасьпяваюць яблыкі...“ — ягонае ,Дома“). Але пры ўсёй вялікай, як бачыш, колькасьці й разнастайнасьці гэтых уплываў яны адчуваюцца ў рэчы, як пераможаныя табою, перапрацованыя, моцна ўвязаныя, перакрыжованыя, пераплеценыя з тваім уласным. Таму тут бяды вялікай няма, і што можна было-б пажадаць табе ў гэтым кірунку — гэта крыху больш прыхаваць іх, так сказаць, формальную выпукленасьць. Як гэта зрабіць — табе параіць не магу, мяркуй сам. Калі нават, паўтараю, пакінуць і гэтак, дыкрэч нічога нязгубіць... Тыпрапануешу першым вершы паправіць „так“ на „і“. Я выказаўся-б проці гэткай папраўкі. Справа ў тым, што ўжо ў папярэднім радку мы маем два анафорычныя памацняльныя „і“, а з новым іх былоб у двохрадкох аж чатыры — дужа загуста й замоцна („страшэнная моц“ — сказаў-бы Сяргей), а, сам ведаеш, што пачнеш вельміўмацоўваць — парвецца. Наконт„дыялектыкі“ямяркую, што „дыялекто“ ўжыць ні ў якім разе нельга; я-б мог прапанаваць з свайго боку лепшыя новатворы — „дыялектыс", або ,,-ос“ — яны больш стыльныя й „грэцкія“, т[ак] ск[азаць], але й гэта дрэнна. Ці ня можна тут абыйсьці вобразна: „і нязьменны закон — „дыялектык жыцьця", або перабудаваўшырадок: „Дыялектыка жыцьця — нязьменны закон", тым больш, шторыфма (тойрадок,,халасты“) гэта дазваляе, а націск „жыцьця“ мае поўнае грамадзянства ў насяшчэ з нашаніўцаў. Ува ўсякім разе „неадменнасьць“ужо горш і процілежна па сэнсе; крыху лепш „нязьіначанасьць“, але таксама дрэнна. Мяркуй сам, як тут зрабіць. У вапошняй строфе першага верша ты, што называецца, „спусьціў“сваю добрую строфічную композыцыю, даўшы заміжхаластых рыфмованыя дварадкі („і/дум“ — ,,ідуць“),што яшчэ паўбяды, і што найгорш — здрадзіўшы прынцыпу таўтолёгічных рыфм, праведзеным у гэтым вершы: „калосьсяў“ — „галосяць“. Ці ня лепш было-б апошнірадок заміж„а вятры шалясьцяць і галосяць“ перабудаваць як-небудзь у духу „шалясьцяць між калосься“ці„у калосьсі“? У другім вершы, па-мойму, лепш не„вялізарных крыл“, і не„вялізазных“, а „вялізманых", што па-расійску азначае „грандйозных" і зусім пасуе па сэнсе. У гэтым вершы мне не падабаецца русізм „падзеньні“ й зварот „у мацеры ў сініх вачах“, бо, па-першае, сама форма „мацеры" крыху няпрыгожая й нагадуе вядомую лаянку, па другое, пры хуткім чытаньні атрымоўваецца як-бы нейкі дзеяслоў „мацерыў“... Ці ня лепш было-б„у матчыных сініх вачах“? У вершы чацьвертым я ўжо дазволю сабе выправіць русізм „не апаўшым лісьцем" на „не апалым“, а ў пятым — неразумею, нашто бярэцца ў двукосьсіслова „восем“ у злучэньні: „перажытыхгод“. Памойму, зусім непатрэбна. У шостым, здаецца, вершы атрымоўваецца крыху заблытана й таму як-бы нелёгічна: У сялянскай закуранай хаце відней;