КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Дайшлі — і Валодзя спыніўся, здранцвелы: насустрач нам рухалася мора агню. — Бож-жачка мой! — схапіўся ён за галаву. — I што: усіх іх — запрашаць? На дзве пляшкі «Белавежскай» ?! Тутя не вытрываў, рассмяяўся. Разрагатаўся і ён. Гуморы яўна паправіліся. I мы зайшлі ў прыватную краму па вуліцы Кроводэрскай («якая назва, дзед, напэўна ж, тут калісьці здзіралі скуры з кароў»), купілі шампіньёнаў і бульбы. Чакаючы гаспадара кватэры, Караткевіч спёк бульбу з шалупіннем у духоўцы, засмажыў паводле свайго рэцэпта («каб лыжка стаяла!») грыбы, накрыў стол. Нядзеля вярнуўся з работы не адзін, а з прафесарам Бялградскага ўніверсітэта Стоянам Субоціным (на жаль, таксама ўжо нябожчыкам). — He хапае толькі таварыша Панядзельнікава! — сустрэў іх Валодзя. Прафесар Субоцін цікава расказваў пра югаслаўскі рух Супраціўлення, пра сваю літаратуру. I тут Караткевіч нечакана пачаў чытаць на памяць вершы чарнагорскага паэта Радуле Стыенскага, якія спадабаліся яму яшчэ ў дзяцінстве. Югаслаўскі літаратуразнавец прызнаўся, што чуе гэтае імя... упершыню. Праўда, прафесара крыху апраўдвала тое, што Стыенсжі да вайны жыў у СССР, з-за чаго яго неадназначна ўспрымалі на радзіме. Нядзелю ж Караткевіч здзівіў тонкім веданнем польскай паэзіі. Яны заспрачаліся з-за нейкага радка Галчыньскага, і, калі звярнуліся да зборніка, аказалася, што рацыю меў беларус. Увогуле ж Валодзя быў крыху сумнаваты: упершыню яго дзень нараджэння адзначаўся не дома, не ў Беларусі, без маці, якую ён вельмі любіў, святкаваўся без асаблівага «размаху», шумнай кампаніі. I мы, як умелі і маглі, стараліся, каб у Кракаве ён адчуваў сябе нібы дома. У наступныя дні я абводзіў яго па старых універсітэцкіх дворыках, якія памяталі Скарыну і Цётку. Здзіслаў узяў білеты ў тэатр імя Славацкага. Ішла нейкая французская п’еса на маральныя тэмы (па словах Валодзі — амаральныя!). Мы спрабавалі тлумачыць Караткевічу сэнс, але ён агрызнуўся, што ўсё цудоўна разумее і так. Звычайна Нядзеля з раніцы ішоў да сваіх студэнтаў. Я — да сваіх рукапісаў (у бібліятэцы Чартарыскіх якраз знайшоўся «Аршанскі зборнік» з беларускай песеннаінтымнай лірыкай XVII стагоддзя, што дужа ўзрадавала Валодзю, аршанца родам). А Караткевіч адзін хадзіў па старых гарадскіх вулачках — па музеях, мастацкіх выстаўках, касцёлах, прыглядаўся да мясцовага жыцця. Адкрыўшы для сябе кафэ «Кухцік», дзе падавалі з нечым добрае піва, чытаў там касірцы свае беларускія вершы. I ў адказ пачуў нешта накшталт: — О, гэта гучыць амаль як Міцкевіч. — Лепей, чым Міцкевіч! — жартам паправіў яе Валодзя. — Дарэчы, род яго вядзе свой пачатак ад беларускага Міцькі. Роўна ў дзве гадзіны, пад гукі гейнала з Мар’яцкай вежы, сустракаліся мы ля «Сукеніц» і ішлі абедаць. Кожны дзень выбіралі іншую кухню: горскую («гуральскую»), венгерскую, французскую. Па патрабаванні Караткевіча плацілі строга па чарзе. Ен жа заўсёды сачыў, каб на стале былі вострыя прыправы. Асабліва Валодзю спадабалася «магі» — падліва з сушаных грыбоў. I ў кожнай рэстарацыі ён гучна патрабаваў: — I ешчэ попрошэн о пшыправэн з гжыбув! У час гэтых сустрэч каля «Сукеніц» адбыліся два анекдатычныя выпадкі, якія потым Караткевіч называў «розыгрышамі веку». Аднойчы падыходжу. Гляджу: стаіць Валодзя каля кіёска з рознымі кур’ёзнымі сувенірамі, выбірае, што б гэта, вярнуўшыся, паднесці сябрам. А тут да мяне падбягае цыганка — маладая, прыгожая, інтэлігентная— і абяцае вываражыць шчасце. Я кажу ёй, што ў тое шчасце не дужа веру і што няхай яна лепш вываражыць яго вунь таму чалавеку ў футравай шапцы: імя яго — Валодзя, і з’яўляецца ён беларускім пісьменнікам. Цыганцы толькі таго было і трэба. Падбегла яна да Караткевіча і зычна (чуў, хоць стаяў зводдаль) пачала (зразумела, па-польску): — Пане Валодзя! Я пану вываражу шчасце, скажу, колькі пан кніжак выдасць у наступным годзе! У Валодзі, як ён потым прызнаўся, валасы сталі дыбарам. Але паслухмяна палез у кішэню і стаў «залаціць» цыганцы ручку дробнай манетай. Варажбітка тут жа выказала незадавальненне: «залаціць» трэба «паперкай». I для заахвочвання дадала: — Пан будзе жыць восемдзесят восем год! — А нашто мне так многа? — здзівіўся Валодзя. I, даўшы нейкую «паперку», пачаў ніякавата адступаць. I тут я выйшаў яму насустрач: — Ты што гэта, Валодзя, сёння нейкі такі збянтэжаны?! — Т-ты скажы лепей, адкуль кракаўскія цыганкі могуць ведаць маё імя? Я паглядзеў на вежу Мар’яцкага касцёла, на помнік Міцкевічу, на пахмурнае неба і паволі вымавіў: — Слава, Валодзечка, слава. Ужо і да Кракава дайшла! Хадзіў ён несамавіты дні з тры — аж нарэшце, за абедам, я яму ва ўсім прызнаўся. Нечакана для мяне ён усцешыўся: — Гэта ж гатовы міф! — і дамогся таго, каб заплаціць за абед па-за чаргой («па злоту за тых восемдзесят восем год»). — Больш, аднак, вы мяне, чэрці, ужо не купіце! А ў другі раз было так. У амаль пустой зале бібліятэкі Чартарыскіх я пачуў, што нейкая жанчына гаворыць з абслугай па-польску, але з яўным рускім акцэнтам. Аказалася яна савецкай фалькларысткай. Як больш абазнанага з Кракавам спытала мяне, дзе тут лепей абедаць. I я адказаў, што мы, ёсць тут такі беларускі пісьменнік Уладзімір Караткевіч, кожны дзень абедаем для разнастайнасці ў іншым месцы. — Які Караткевіч? — спыталаяна. — Той, што вучыўся ў Кіеве і напісаў «Чазенію» ? — Той самы. — Ой, тады пазнаёмце нас асабіста! Зрабіце ласку! Па дарозе да «Сукеніц» мы распрацавалі план розыгрышу. Падышлі — бачым: стаіць Валодзя ля помніка Міцкевічу, снег з каўняра абтрасае, на гадзіннік паглядае. I вось падыходзіць да яго жанчына, апранутая ў дарагое футра, і па-руску строга пытае: — Таварыш Караткевіч? — Так. — Уладзімір Сямёнавіч? — Та-ак. — Вось што, Уладзімір Сямёнавіч, вам прапануецца на працягу дваццаці чатырох гадзін пакінуць межы гэтай краіны. Аб прычынах лепей не пытайце, таму што вы іх добра ведаеце самі. — Ну... Ну што такое я вам зрабіў? Пару разоў у «Кухцік» зайшоў, дык хіба за гэта высылаюць... Жанчына рассмяялася. I тут Валодзя зразумеў, што яго зноў разыгралі. — Завошта?! — спытаў ён у мяне меладраматычна, калі ўсё высветлілася. — А каб не гаварыў, што цябе ўжо больш ніхто не «купіць», не зазнаваўся. Ды і за ўчарашняга «сапраўднага паляка», Валодзечка, за тое, што ты мяне таксама падвёў пад манастырскі мур... А напярэдадні здарылася вось што. Польскія сябры арганізавалі ў наш гонар «прыём» укафэ «Літаратурнае» на Плянтах. Прыйшоў з універсітэта прафесар Лужны, нейкі барадаты паэт. Пагаманілі крыху, выпілі па маленькаму кілішачку такайскага віна. — Паседзімо дзе яшчэ! — рашуча запрапанаваў мне Валодзя, калі пачалі разыходзіцца. — Дужа няма часу. — Знойдзеш той час! — калі Караткевіч упарціўся, спрачацца з ім не мела сэнсу. — Пойдзем у «Кухцік»! — Тады — лепш у «Міхаліковую яму». Аформлена яшчэ мастакамі «Маладой Польшчы». Выспяньскі там бываў. Цыганскі хор спявае... У «Міхаліковай яме» было чамусьці пуставата. За суседнім столікам сядзеў сівы мужчына з «арліным носам». Пацягваючы моцную каву і пітны мёд, Валодзя заўважыў: — Відаць, так выглядаў Юльян Тувім, калі быўжывы. Наш сусед пачуў, што пра яго гаворым. I калі мы выйшлі, спачатку стаяў у гардэробнай чарзе перад намі, а потым — за намі. Як вынікала з наступнай размовы, ён зразумеў, што паміж сабой мы гаворым не па-руску, а вось ці на украінскай, ці на беларускай мове — даяго не дайшло... На вуліцы ён дагнаў нас і адразу пачаў браць быка за рогі: — Але ж і памыі вы, панове, пілі ў гэтай «яме»! — Чаму — «люра»? — здзівіўся Валодзя. — Нішто сабе пітны мёд. Стары. Трайны. — Калі хто прыязджае ў Польшчу з Украіны або з Беларусі, то павінен піць не мёд... Вы... ведаеце генерала Залатарова? — Здаецца, быў такі. А што? — Я — той слаўны лейтэнант Сокал, які пад яго началам змагаўся на ўкраінскай і беларускай зямлі за вашу і нашу вольнасць! I калі хто прыязджае з Украіны ці з Беларусі, то запрашаю на сапраўдны польскі пачастунак! He на такія памыі. Валодзя штурхнуў мяне ў бок: нарэшце натрапілі на «сапраўднага паляка»! Але мне нешта ныла ў сэрцы, і я пачаў рашуча аднеквацца. — Няма часу. Спяшаемся! — Я ведаю, што калі хто прыязджае з Украіны або з Беларусі, то заўсёды не мае ні часу, ні грошай. Я запрашаю, я стаўлю! Ад чыстага польскага сэрца. — Але ж... Ніякага «але», Адасевіч, нельга крыўдзіць чалавека! — заўпарціўся Караткевіч. I мы пайшлі ў вялікае «гумно» пад назвай «Гавэлка», дзе наш новы знаёмы выкупіў тры ўступныя білеты па дзесяць злотых (на нашыя гэта было тады па пяцьдзесят капеек) і, сеўшы за столік, гучна паклікаў афіцыянта: — Гэта нашы савецкія госці! Мусіце іх абслужыць на вышэйшым узроўні! — і прашаптаў яму нешта на вуха. Неўзабаве на стале з’явілася цэлае «мора». I нейкая мізэрная закусь: агурок, капуста. — Але ж пан і многа грошай патраціў, — бянтэжыўся Валодзя. — Адомас, пашукай у сваім партфелі які сувенір, — шапнуў мне. — Які пан! Дай пысу! Вып’ем на «брудзя»! — гарлапаніў «лейтэнант Сокал». На пласцінку з беларускімі песнямі, дзе мы паставілі свае аўтографы, нават не звярнуў увагі. Знішчаў заказанае з шалёным імпэтам. Прыставаў да жанчын за суседнім столікам. Нарэшце неяк абвяў. Я папрасіў у афіцыянта рахунак, і той прынёс — нешта на чатырыста восемдзесят злотых. — У мяне толькі дзесяць, — прамармытаў «Тувім». — Але затое ёсць ашчадная кніжка, я зараз збегаю, здыму тысяч з пяць — і тады па-сапраўднаму пагуляем! У дзесяць гадзін вечара ён пойдзе ў ашчадную касу! Смеху варта... Я ціхенька разлічыўся з афіцыянтам, і мы падаліся да дзвярэй. А «лейтэнант Сокал» тым часам прыстройваўся за суседні столік, адкуль яго гналі... Ноччу, гадзіны ў чатыры, Караткевіч, расказваў потым сам, раптоўна, нібы ад штуршка, абудзіўся і доўга не мог заснуць: вечна гэтых беларусаў нехта крыўдзіць: то шведы, то французы, то немцы, а цяпер яшчэ і палякі... Назаўтра пан Нядзеля ўспрыняў нашы нягоды з гумарам: — He толькі ж у вас водзяцца «дзеці лейтэнанта Шмідта»... Будзь, Валодзю, асцярожны, у выпадку чаго не купляй Вавельскі замак ці які помнік, — і расказаў нам гісторыю, як аднаму амерыканцу ў Варшаве «прадалі» калону Зыгмунта. Стаіць мільянер, любуецца. Падлабуньваюцца двое: «Падабаецца?» «О йес!» «Купіць хочаце?» «О йес!» Умомант абставілі ў нейкай кватэры бюро, плакаты расклеілі, машыністка ляпае. Прывялі туды амерыканца, заплаціў наяўнымі. «Назаўтра пачнем пакаваць», — абяцалі. Назаўтра прыходзіць, глядзіць: стаіць калона цэлая! Тады кінуўся ў міліцыю: «Ашукалі!» «Хто вам мог прадаць нацыянальную рэліквію?» — здзівіліся там. Пайшлі шукаць бюро, знайшлі нарэшце. А там — звычайная кватэра ўжо: дзеці плачуць, сабака бегае. «Якое, пане, бюро?» — здзіўляюцца. — «Мусіць, прыснілася».