Айчыну сваю баронячы: Канстанцін Астрожскі
Генадзь Сагановіч
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 62с.
Мінск 1992
НАШЫ_______
СЛЛНУПМ .іім.укі___
Серыя акадэмічная. Заснаваная у 1988 годзе
Г.М.Сагановіч
АЙЧЫНУ СВАЮ БАРОНЯЧЫ Канстанйін Астрожскі
МІНСК
«НАВУКА I ТЭХНІКА» 1992
ББК 63.3(2Б) С 13
В кннге в популярной форме повествуется о жнзпп н деятельностн К. Острожского (1460—1530), высшего гетмана Велнкого Княжества Лнтовского, которого за многочнсленные победы (более чем в 60 сраженнях) прозвалн Ганннбалом. Подробно рассматрнваются основные бнтвы с участнем К. Острожского. Значнтельное вннманне уделяется освеіценню полнтнческой нстормн Беларусн того временн, органнзацнн обороны
от внешннх врагов.
Напнсанная заннмательно, насыіценная ннтереснымн све деннямн кнша прнвлечет шнрокнй круг чнтателей.
ІІавуковы рэдактар
доктар гістарычных навук Г. В. Ш т ы х а ў
Р э цэ н з е н т ы:
кандыдат гістарычных навук II. А. Л о й к а, кандыдат гістарычных навук I. У. Ч а к в і н
11 а франтыспісе — партрэт Канстанціна Астрожскага. Мастак С. Харэускі. 1991 год.
Сагановіч Г. М.
С 13 Айчыну сваю баронячы: Канстанцін Астрожскі — Мн.: Навука і тэхніка, 1992.— 62 с., [8] арк. іл., партрэт.— (Нашы славутыя землякі).
ISBN 5343011098.
Сагановнч Г. М. Отечество свое зашніцая: Константнн Острожскнй.
У папулярнай форме апавядаецца пра К. Лстрожскага (1460—1530), найвышэйшага гетмана Вялікага Княства Літоўскага.
Для шырокага кола чытачоў.
0503020903— 091
С146—92
М 316(03)—92
ББК 63.3(2Б)
ISBN 5343011098
® Г М. Сагановіч, 1992
4
ДАЧЫТАЧА
Хто прыгадае, калі на Беларусі адзначалі хоць якую гадавіну бітвы пад Оршай? Еўрапейскія народы шануюць памяць не толькі аб перамогах але і аб нацыянальных трагедыях. Палякі, прыкла’ дам, памятаюць і Грунвальд, і Легніцу, французы — ’ ПагІЮ’ швеДыі НарвуД Палтаву, „ _ I Віткаву, Гару, і Белую... У кожнага ёсць своп гонар 1 свон боль, свая слава і свая ж няслава. А што мы, беларусы?
Пра дзень 8 верасня 1514 года дзень абароны суверэнітэту краіны — ведаюць, баюся, адзінкі I адзначаць яго пачалі, здаецца, толькі ў 1990 годзе дьій ™ вузкш колам калі менская ды аршанская мозь паставіла ў дзень слаўнае перамогі вялікі шасціканцовы крыж на месцы пабаявішча. А яшчэ енш вядомы шырокай грамадскасці творца той ве А^х^скі" перамогі~князь Канстанцін Іванавіч
Гляньма ў энцыклапедыі, падручнікі папуляп>.ЫЯ кніжкі. У БелСЭ сцісла апавядаецца пра род •‘"Р0"'11"1 “а“ГуЛ' 1 Канстанцін Івамавіч узгадваецца там між іншых . Як «военачальнік», гетман кашталян віленскі, ваявода троцкі, сябар Рады Вялікага Княства Літоўскага, які «ўзначальваў пасбольш1^ К°ПД На Кр“мскіх татараў» і перамог оольш як у 60 бітвах... Большага чытач у беларуская пстарычнан літаратуры, бадай, не знойдзе.У
Дзіўна, але яшчэ менш напісана пра яго ў сучасных украінскіх энцыклапедыях, прыкладам «Украннскон Советской Энцнклопеднн» ды «Радяньскоі екшклопедн історіі' Украінн». Куды больші ўвага звернута на сьіна пераможцы Аршанскае бітвы — Канстаншна Канстанцінавіча Астрожскага. Воляй
Беларуская Савейкая Энцыклапедыя. Мн., 1969. Т. 1 С 541
5
гісторыі бацьку і сына блыталі здаўна, адасля і наогул^аварылі амаль выключна пра кіеускага ваяSv вядомага культурнага дзеяча Канстаншна Канстаніінавіча. Нават ягоны партрэт нярэдка уваЖа‘ЯшчэбуаЦ1№годзе ў Смаленску выйшла асобнае даследаванне прагетмана К. Астрожскага. Гісторык А Ярушэвіч пісаў, што славутага князя несправядпіва забываюць, ды, узнаўляючы далекія падзеі, ц не ўпершыню стварыў вобраз гэтага незвычаннага чяпявска* Пазней у Вільні невялікую працу пра К Астрожскага выдаў польскі даследчык В. Харкевіч**. У Кіеве і Петраградзе ДРУ^6^ а“®н.ь? ныланні аб родзе князёў Астрожскіх Толькі . беларускай літаратуры яшчэ не было нічога, прысвечанага вялікаму абаронцу А“Ч““ЬІД еІ
Дык, можа, ён чужы Беларусі? Якраз «а
V беларускую гісторыю славуты князь трывала івайшоў і паходжаннем, і справамі, і усш. сваш жыццём Такія постаці, як Каср“ ’мТві^ даюць гонар кожнага народа. I яны мусяць вяртац ца ў VsUb “ават ПаСЛЯ стагоМЗЯУ За‘ 6“ Нацыя жыве, вакуль у ейнай свядомасці жывуць яе героі. Без іх яна памірае.
*
**
♦**
А Ревнйтель православйя князь К. Н Острожскйй (1461—1530) й православная Лйтовская Русь в ег
’SS£^ ^‘І^ **• Os"°e'
Острожскйе й Волынь. Петроград, 191b.
НАШЧАДАК ВАЯРСКАГА РОДУ
Ад туравапінскіх князёў % Слаўныя продкі * У стольнай Вільні * Пачатак службы * Трывожныя прадчувпнні
Паводле старажытных царкоўных кніг Кіева, род Астрожскіх выводзіцца з князёў тураўскіх. Як ведама, туравапінскія князі пайшлі ад Святаполка Ізяславіча — праўнука Уладзіміра Унукам жа Святаполка быў князь Юры Яраславіч а унукам апошняга — пінскі князь Уладзімір, якога’ і можна лічыць пачынальнікам роду Астрожскіх. Яго сын Юры (Георгі) быў ужо добра вядомы летапісцам. Нездарма гэтак прачула пісалася пра смерць /ISra князя Ў Валынскім летапісе: «В лето 6800 (1292) преставнся Пвнскнй князь Юрьн, сын Володнмнров, кроткнй, смнренный, правднвый; м плакася по нем княгпня его, н сынове его, н все людй плакахуся по нем плачем велнкнм».
Унук апошняга пінскага князя — Даніла (ці ДзімітРа.віч * з 1386 года ўжо валодаў Астрогам , невялікім валынскім горадам на рацэ Віліі, прытоцы Гарыні. Славу яму прынесла змаганне суп’ раць польскага караля Казіміра за падпарадкаванне Валыні ды Галіччыны. Разам з пярзмышльскім старастам Дашкам яны ўзнялі паўстанне ў Галіцкай зямлі, выбілі адтуль польскія залогі *** ды рушылі на Кракаўскую, Сандамірскую і Люблінскую землі. J
3 чатырох Данілавых сыноў двое загінулі ў 1399 годзе на Ворскле, трэці пайшоў у манахі, а на
* Антоновйч В. Б. Очерк йсторйй Велйкого Княжества Лйтовского до половйны. XV ст. Хйев, 1878. С. 51.
^япеР гэта раённы горад Ровенскай вобласці (Украіна). Валога — вайсковы аддзел, прызначаны для іітрымлі
вання горада, замка ці іншага месца; гарнізон.
7
пад
бацькоўскай зямлі ў Астрозе застаўся толькі чацвёрты — Хведар. Ягоныя правы на валоданне гэтым горадам і паветам пры ўмове адданае службы каралю былі пацверджаны прывілеем Яганлы у 1390 годзе і Ядзвігі ў 1393 годзе. Ваяр па духу, Хведар і выявіў сябе перадусім у справах вансковых ды палітычных: быў з валынцамі Грунвальдам, хадзіў у 1422 годзе з Жыгімонтам Карыбутавічам на дапамогу чэхам у іх барацьОе з нямецкім імператарам, затым ізноу памагау гусітам ды шукаў з чэхамі шчыльных кантактаў. He баючыся гневу Вітаўта, Хведар Данілавіч уступауся за князя праваслаўных Свідрыгайлу, які трапіў у няміласць да манарха, а ў 1420 годзе нават вызваліу яго з вязніцы Крамянецкага замка ды запатрабавау ад Вітаўта даць Свідрыгайлу зямлі. Гэта не сапсавала добрых дачыненняў з вялікім князем. У 142/ годзе Вітаўт таксама даў Хведару Данілавічу прывілей на ранейшыя ўладанні ды асабіста наведаў
яго V Астрозе. „
Калі ж вялікі князь Вітаўт памер і у дзяржаве дайшло да ўнутранае вайны, Хведар Астрожскі паранейшаму аддана падтрымліваў Свідрыганлу і у 1432 годзе на яго даручэнне ачысшу ад палякау усе Падолле, завалодаў Валынню. Нават кінуты СвіДрыгайлам у вязніцу як ненадзейны, Астрожскі уцек з няволі і зноў стаў на бок Свідрыганльі. На схіле веку бунтоўны князь пайшоў у Пячорскі манастыр. Там зацяты змагар супр.аць польскіх уплываў старанна служыў Богу, пакуль у 1435 годзе не скончыў свае дні. Сыны ягоныя Андрэй і Дашко памерлі зусім маладыя і бяздзетныя. Астрог застауся трэцяму сыну — Васілю, званаму Прыгожым.
Як і ягоны дзед ды бацька, князь Васіль Хведапавіч браў чынны ўдзел у палітычньім жыцці дзяржавы. У сваім часе з’яўляўся намеснікам тураускім, быў у групоўцы князёў і баяраў, што вьіступалі за адасабленне Вялікага Княства Літоускага ' ад
* Вялікае Княства Літоўскае — моцная феадальная дзяржава з поліэтнічным насельніцтвам, у склад
К Астрожскага ўваходзілі йкрамя Ьеларусі Жамойць, большая частка Ўкраіны і некаторыя іншыя эемм Перша^ пачатковай сталійай быў Наваградак, а з 1JM гооа ВМ Дзяржаўнай мовай у Княстзе была стараоеларуская.
8
Польшчы, у 1430х гадах таксама цвёрда стаў на бок Свідрыгайлы, змагаўся супраць Жыгімонта Кейстутавіча, за што трапіў у няволю і адседзеў да самай смерці Жыгімонта. У 1446 годзе ён жа настойваў, каб новы вялікі князь Казімір Ягайлавіч не прымаў польскай кароны, а калі той усё ж стаў і каралём польскім, Астрожскі запатрабаваў аддзяліць ад Польшчы Валынь і Падолле... Па смерці Васіля Хведаравіча засталіся двое сыноў і дзве дачкі, з якіх Астрогам валодаў маладзейшы, Іван.
Князь Іван Астрожскі пераняў ад продкаў іх найлепшыя якасці: быў слаўны ратнымі справамі, вызначаўся цвёрдасцю, адданасцю старой веры, патрыятызмам. Найбольш вядомай сталася яго перамога над крымскімі татарамі ў 1454 годзе пад Церабоўляй, калі з татарскай няволі было ўратавана 9 тысяч чалавек. Праўдападобна, у гонар тае падзеі жонка Івана Астрожскага княгіня Настася Глінская збудавала манастыр у Калодзежным, але яго неўзабаве спалілі татары.
Ад Глінскай у князя Івана Астрожскага было пяць дачок і два сыны — Міхаіл і Канстанцін. Пра дзяціпства Кастуся, народжанага ў 1460 годзе, вядома няшмат. У няпоўныя сем гадоў Кастусь страціў бацькоў, і выхаваннем князевіча мусілі займацца баяры ды ягоны старэйшы брат. У 1486 годзе абодва браты трапілі ў Вільню, да двара вялікага князя Казіміра. Канстанцін стаўся бакалаўрам троцкага ваяводы Марціна Гаштаўта — аднаго з найбольш уплывовых людзей дзяржавы. Праз два гады маладыя Астрожскія апынуліся ў сябе ў Астрозе, дзе нейкі час займаліся фінансамі, гаспадаркай, а з 1489 года — ізноў былі ў Вільні, суправаджалі Казіміра Ягайлавіча пры пераездах.
Пакінутае ў спадчыну багацце, шырокія сваяцкія сувязі і, безумоўна ж, асабістыя здольнасці братоў Астрожскіх спрыялі іх хуткаму ўзвышэнню на дзяржаўнай службе. Яны мелі сваяцтва з першымі людзьмі Княства — Гаштаўтамі, Радзівіламі, Сапегамі, Гальшанскімі, Глінскімі, Сангушкамі ды шмат
У пісьмовых дакументах сярэднявечча часцей ужываліся кароткія формы назову гаспадарства — Вялікае Княства або Літва, а ягоных жыхароў называлі ліцвінамі.
2. Зпк. 237
9
якімі іншымі магутнымі родамі. Асабліва добрыя дачыненні былі ў Канстанціна Астрожскага з маршалкам Валынскае зямлі Пётрам Белым, які стаў пасля і гетманам найвышэйшым *.
Сапраўдная вайсковая служба Канстанціна Іванавіча пачалася пры Казіміру Ягайлавічу ўдзелам у барацьбе з татарскімі наездамі. Малады Астрожскі адразу вылучыўся з шэрагу іншых князевічаў. Казіміраў сын Ян Альбрэхт, які кіраваў некалькімі антытатарскімі акцыямі, добрым словам узгадваў Канстанціна Іванавіча ды дзякаваў яму за падмогу. Найлепшым чынам паказаў сябе Астрожскі і ў 1491 годзе, калі конніца Вялікага Княства, ачоленая Сымонам Гальшанскім, дагнала татараў пад Ізяславам і разбіла іх там дазвання. Старэйшыя, гартаваныя на пабаявішчы князі адзначалі ягоныя здольнасці, прадказвалі яму вайсковую славу. I ўсё больш гаварылася пра вайну: краіна дажывала часы адноснага спакою.
КНІГІ ОНЛАЙН
