Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 1
Выдавец:
Памер: 348с.
Гародня 2003
С'аюз Нясвіжа (рэзідэнцыя Міхала Радзівіла) і Воўчына (рэзідэнцыя Міхала Чартарыйскага) прывёў у першую чаргу дазаго. што на некалькі гадоў удалося дасягнуць бесперабойнага функцыянавання Трыбунала і выбару дэпутатаў у сойм РП на шэрагу пасольскіх соймікаў.
Згодна з дамовай Чартарыйскія падтры.малі на пасаду маршалка Трыбунала 1744 г. нясвіжскага кандыдата любашанскага старосту Юрыя Радзівіла. Пяро вілснскае таксама атрымаў нясвіжскі прыхільнік Андрэй Абрамовіч. Рускае пяро дасталася сапежынскаму кандыдату, падтрыманаму Фаміліяй, шакінаўскаму старосце Юзафу Струтынскаму.
Самі Чартарыйскія, не вылучаючы сваіх кандыдатаў на кіруючыя пасады ў Трыбунале. дасягнулі іншых перавагаў для сваёй магнацкай групоўкі. Яны. карыстаючыся саюзам з Радзівіламі. наладзілі шчыльныя кантакты з некаторымі вядучымі сябрамі нясвіжскай партыі. напрыклад. з вялікім гетманам літоўскім Міхалам Вішнявецкім і вялікім маршалкам літоўскім Паўлам Сангушкам. Хутчэй за ўсё, яны пераследвалі пры гэтым мэту, каб ВКЛ выказалася аднагалосна за скарбовыя і вайсковыя рэформы на Г'родзенскім сойме 1744 г. Як бачым. тут Фамілія пайшла на саступкі ў ВКЛ, каб дасягну ць мэты на аіульнадзяржаўным узроўні
Яшчэ большай выглядас карысць Радзівілаў, калі ўлічыць, што на пачатку 1744 г. іх войскі пад Кулікавым, у Рускім ваяводстве. перамаглі аддзслы Яна Тарло. а праз шэсць тыдняў захапілі замак у Злочаве, атрымаўшы ўсю спадчыну па Сабескіх.
Няўдалы для Чартарыйскіх I родзенскі сойм 1744 г прымусіў іх звярнуць вялікую ўвагу на справы ў ВКЛ. Міхал Чартарыйскі быў гатовы высунуць на пасаду віцэ-маршалка Грыбунала свайго прыхільніка Ланеўскага, незалежна ад таго, ці пажадае яго бачыць на гэтай пасадзе планусмы на маршалкоўства Трыбунала 1745 г. Аляксандр Пацэй Віленскас пяро атрымаў кандыдат апошняга трокскі дэпутат Давойна. Толькі мінскае пяро дасталася нясвіжскаму кандыдату мінскаму дэпутату Валадковічу. Перавагі ў Трыбунале Фамілія дасягнула без усялякага супраціву з боку Радзівілаў. Прычынай таму, напэўна, была барацьба паміж большасцю магнацкіх груповак ВКЛ на чалс з Радзівіламі і Агінскімі па пытанні аб спадчыне па Вішнявсцкіх
Аб тым, што гэта было менавіта так, ускосна сведчаць падзсі выбараў у Трыбунал наступнага года. Саюзу Чартарыйскіх з Радзівіламі супрацьстаялі сапернікі апошніх па пытанш спадчыны па Вішнявецкіх Агінскія і Салагубы Перамога Радзівілаў і Чартарыйскіх была поўнай. Маршалкам стаў падчашы Вілкамірскі Рафал Яленскі, пяро віленскас атрымаў воўчынскі прыхільнік Дамінік Саваранеўскі, рускас сапежынскі кандыдат Мікалай Лапацінскі.
Незвычайнасцю воўчынска-нясвіжскага саюза ў гэты год было прыяднанне да яго Сапегаў: віленскага кандз'ютара Яна і канцлера вялікага літоўскага Яна Фрыдэрыка Здавалася, што такому саюзу наканавана заўжды псрамога. Аднак менавіта гэты год стаў пачаткам разрыву воўчынска-нясвіжскага саюза. Прычым разрыў, напэўна, быў звязаны з прысутнасцю ў ім трэцяга боку Сапегаў.
Да таго ж Міхал Чартарыйскі ўзмацніў непрыязь да сябс Сапегаў, аддаўшы пісарства літоўскас Канстанціну Плятэру, у той час, як на яго прэтэндаваў Аляксандр Сапега
Бсзумоўна, Радзівілаў мала турбавалі прыватныя справы Сапегаў. Аднак у іх былі свас прычыны быць незадаволенымі Чартарыйскімі: рост уплыву апошніх у шэрагах шляхты і цэнтральных органах ВКЛ. Да таго ж у ліпсні 1746 г. у Гродне кампрамісам была вырашана справа па спадчынс па Вішнявецкіх. У выніку Радзівілы адчулі сябе больш незалежна ад Чартарыйскіх, бо ім стала нспатрэбнай іх падтрымка па пытанні аб спадчыне Вішнявецкіх.
Радзівілы парушылі дамову j Чартарыйскімі падчас Трыбунала I 746 г Згодна з дамовай маршалкам стаўбрэсцкі ваявода Ян Салагуб. Аднак насуперак дамовы з воўчынскан партыяй. рхскас пяро, замест вялікага гсімана Міхала Масальскага дасіа іася нясвіжскаму кандыдату старосце Бабруйскаму Сташс іав\ Лопагх
У такіх абставінах выбары ў Зрыбуналс. нягчс і $ячы на ўсс мірныя памкненні, скончыліся пэўным скандалам Маршалкоўства і віленскае пяро згодна з дамовай дасталіся, аднавсдна, старосце Гродзенскаму Юзафу Масальскаму і нясвіжскаму кліснту, стольніку Андрэю Абрамовічу Наконт рускага пяра дамова зноў аказалася парушанай Радзівілам. які садзейнічаў атрыманню яго наваградскім падваяводзічам Рдлутоўскім.
Па выніках Трыбунала пачынасцца збліжэнне Радзівілаў з Сапегамі. He перашкодзіла гэтаму і смерць жонкі Міхала Сапегі, удаве па апошнім Вввнявецкім. якая прывяла да абвастрэння пытання спадчыны па апошняму. Вельмі хутка, у палове траўня 1748 г._ усе пытанні падзелу спадчыны па Вішнявецкаму былі вырашаны.
Чартарыйскія ўтакім выпадку маглі прапанаваць толькі сваю старую зброю: сувязь з дваром. Міхал Чартарыйскі дамогся ў 1748 г. атрымання сваімі прыхільнікамі вялікай колькасці вакансій. Міхал Казімір Агінскі атрымаў пісарства літоўскае, чэсніцтва па ім далі старосце Мазырскаму Гсрвазему Аскерку, пісарства духоўнае літоўскае Ігнату Масальскаму. Воўчынскія прыхільнікі атрымалі шмат старостваў.
У гэты год Чартарыйскія пачалі моцны наступ на шэрагі палітычных сапернікаў. Яны не звярталі ўвагі. хто ім супрацьстаяў Патоцкія ў Каронс ці Радзівілы і Сапегі ў Княстве. Мснавіта 1748 год стаў канчатковым годам разрыву воўчынска-нясвіжскага саюза на абшарах Княства. Просьба, якая часцей за ўсё прыводзіцца як прыклад падману Чартарыйскімі Міхала Казіміра Рыбанькі аб абранні дэпутатамі ў 1749 г. яго сыноў, не можа свсдчыць аб працяп саюза, бо адначасова ён жа дамовіўся аб агульнай дзейнасці з варожай магнацкай партыяй Патоцкіх
Абапіраючыся на вядомыя факты. мы можа.м зрабіць пэўныя высновы аб барацьбе магнацкіх груповак у межах ВКЛ. 40-я гады XVIП стагоддзя ў ВКЛ. на наш погляд, характарызуюцца пэўным заспакасннем унмрыпалітычнай барацьбы магнацкіх груповак. хоць у гістарыяграфіі пераважае думка аб нарастанні барацьбы паміж магнацкімі групоўкамі ў ВКЛ Звязана гэта было з заключаным саюзам аб сумесных дзеяннях на пасольскіх і трыбунальскіх сойміках паміж нясвіжскай і воўчынскай партыямі. Такі
саюз аказаўся здольным забяспсчыць соймікі ал ірыву і мірна падзялшь пасады ў Трыбунале
Ёсць нскалькі прычынаў разрыву саюзу паміж Чартарыйскімі і Радзівіламі.
Па-першае, дзеянні Сапсгаў якія імкнучыся вярнуць былую магутнасць, бачылі. што гэта немагчыма пры дамінаванні нясві жска-воўчынскагасаюза. Акрамя пералічанага вышэй санерніцтваз Чартарыйскім з прычыны пэўных вакансіяў, магчыма, Сапсп жадалі вярнуць у шэраг сваёй партыі сваіх былых кліентаў Аб пэўнай колькасці такіх кліентаў, што перайшлі ад Сапегаў да Чар тарыйскіху ВКЛ на пачатку XVIII ст. гаворыць нольская даследчыца Сафія Зялінская
Па-друтос. незадавальненне Радзівілаў уступкай вялікай колькасці месцаў у Трыбуналс прыхільным Чартарыйскім магнацкім групоўкам Масальскіх. Флемінга, Пацэяў.
Па-трэцяе. зайздрасць Радзівілаў у адносінах да сябраў воўчынскай партыі, якая. з'яўляючыся ў 40-я гады XVIII стагоддзя дворскай. атрымлівала большасць пасадаў і вакансіяў у ВКЛ. Магчыма. мснавіта гэтая прычына і стала апошняй кропляй. якая прывяла да разрыву саюза ў 1748 г.
Як бачна з разглсджаных фактаў. ініцыятарамі разрыву сталі Радзівілы. Дадзены разрыў адбыўся да пераходу Чартарыйскіх у апазіцыю да каралеўскай улады РП. Такім чынам. хутчэй за ўсё, насуперак пануючай у пстарыяграфіі думцы, разрыў паміж Радзівіламі і Чартарыйскімі адбыўся незалежна ад пераходу апошніх у апазіцыю да цэнтральнай улады, і таму яго можна датаваць не 1752. a 1748 годам. Прычынай разрыву, на наш погляд. было нс стаўленне да каралеўскай улады РП. а ўнутрыпалітычная барацьбаўВКЛ.
О П. Королюн г. Могйлев
ПОЛЕММКА П.СКАРГМ Н ОСТРОЖСКМХ ПУБЛНЦНСТОВ КАК ОТРАЖЕНІ/ІЕ РЕЛМГНОЗНЫХ КОНФЛНКТОВ
КОНЦА XVI в.
До появлсння кннгй П.Скаргн «О едннствс церквн божьей под сдйным пастырем» в 1577 году уже возннк прецедент для развнтня публііцнстнческой полсмнкн между стороннмкамй церковной уннн н ес протнвннкамн Прннято счнтать. что повод подал
незунг Бенсднкт Гербест. который в 1566 г в своей статье «Указанне путн», напечатанной в Кракове на польском языке в кннге «Хрнстнанскші прнстойный ответ» отметнл необходнмость самой православной церквн ВКЛ осуідсствмть церковную унню с Рнмом. Однако нменно кннга П Скаргм вызвала острую необходнмость co стороны заіцнтннков православня достойного публнцнстнческого ответа.
П.Скарга логнчно-последоваіельно. содержатсльно раскрыл в своей работе жнвотрепешутнс проблемы сутествовання православной церквн в ВКЛ. достаточно убсднтельнымм аргументамн нллюстрмровал обьектмвную замнтересованность государства. разлнчных соцнальных слоев ВКЛ в подішсаннн церковной уннн. Пережнвая духовный расцвсі в ходс реалнзацнн постановленнй Трнденского собора, католнческмй мнр в лмце П Скаргн выстхпнл с прнзывом: «Обратнсь к Западу. Для тсбя на Востоке свет погас!». Сам факт прннадлежностн к православной церквн, по мненню П.Скаргн, является доказатсльством нмзкой культуры м необразованностн. Он убеждал чнтатсля. что Московская цсрковь «оснротела в науке». Только с католнческой всрой ученый-незунт связывал понятня нстннной культуры й образованностн. Он отмечал: «Ннкто н ннгде тот. кто пользуется славянскнм языком. ученым быть не может. й уже теперь сго в совершснствс ннкто не поннмаст Нет на свете нацня. которая бы на нем так говорнла, как в кннгах сказано... й поэтому попы вашн. еслн что-ннбудь на славянском языке хотят понять. к польскому должны обратнться за обьяснснііем.. Отсюда без конца возннкаіот ошнбкн н обманы, когда слепые слепых ведут»
В своей кннге ГІ.Скарга персчпсляет 19 «ошнбок» православной церквн, которые ведут к нскаженшо «нстннного» хрмстнанского веронсповеданмя. Автор «О сдннстве церквн божьей...» указал трн основные прнчнны, которые. по его мнснню, прнвелн к крнзнсу православной цсрквн узаконмваннс гражданского брака духовенства; мспользованне славянского языка, что прнвело к упадку наукн н «омужнчнванню» духовенства; вмешательство светскнх лнц в церковные дела: « . что все духовные Русскне у светскнх свонх мест не нмеют а онн нм в духовных веідах прнказывают». В духс контррсформацнонной программы П.Скарга возмуіцался релнгнозному многообразмю. свойственному ВКЛ в это время: «Костел святой. справсдлнвый однн. а не два н не трн». Вссх некатолнков П.Скарга делнл в своем труде на схнзматнков н еретнков Возможность обьедннення он вндел только co схнзма-
КНІГІ ОНЛАЙН
