Альгерд Малішэўскі
Выдавец: Беларусь
Памер: 90с.
Мінск 2017
12
Альгерд Адамавіч акумулюе многія тэндэнцыі 60—70-х гадоў і ра-зам з тым стаіць асобна, па-за кірункамі. Ідэя чыстага жывапісу — без прымешак якой-небудзь ангажаванасці і імгненных інтарэсаў — прымушала мастака звярнуцца да жанру нацюрморта. Творчасць А. Малішэўскага існавала ў пашыранай прасторы культуры, перш за ўсё жывапіснай, і ўспрымала традыцыі класічных і сучасных майстроў — ад Веранезэ, Тыцыяна, Эль Грэка да Сезана, Ван Гога і мастакоў «Бубновага валета». Праца з натуры для яго была прынцыповай умовай. Прынцып сумяшчэння далёкага і блізкага бачання А. Малішэўскі прыкмеціў ў мас-тацтве Сезана, які, як правіла, чаргаваў працу ў жанры нацюрморта (во-пыт блізкага — «аналітычнага» ўспрымання) і пейзажу (далёкае — «сінтэтычнае» ўспрыманне) («Нацюрморт з кафейнікам», 1964; «Бэз цвіце», 1967; «Нацюрморт», 1967; «Рускія падносы», 1972).
«Нацюрморт з маскамі» (1989) — гэта сапраўднае буянства фарбаў і гімн колеру. У карціне адсутнічае прамая перспектыва. А. Малішэўскі стварае прастору за кошт жывапіснай перспектывы. Мастак здолеў зба-лансаваць яркія спектральныя колеры на першым плане і танальныя адценні на далёкіх планах: чырвоны колер становіцца пурпуровым, блакітны — сінім, жоўты — вохрыстым. Контуры прадметаў недаклад-ныя, і А. Малішэўскі свядома дапускае дэфармацыі, каб ўпісаць прад-меты ў агульную структуру, намеціць прасторавыя сувязі. У гэтым пра-глядваецца выкарыстанне прыёмаў кубізму, калі прадметы абагульняліся да стану геаметрычных целаў і пры гэтым іх контуры не замыкаліся. Таму погляд гледача нідзе не можа зачапіцца за форму і ўвесь час са-слізгвае ў прастору. Аднак у адрозненне ад кубістаў А. Малішэўскі не дробніць і не «ссоўвае» формы, прытрымліваючыся натурнай паста-ноўкі. Мастак аб’ядноўвае некалькі кропак агляду (выгляд зверху і выгляд знізу), дамагаючыся шырокага панарамнага ахопу, з прычыны чаго пра-стора пачынае згортвацца ў адзіную сферычную форму, як на карцінах Сезана.
«Нацюрморт з маскамі» — адзін з заключных акордаў у творчай біяграфіі выдатнага беларускага жывапісца. У гэтым творы ўнутраны імпульс, нястрымная экспрэсія і магутная энергетыка аўтара здолелі сцерці межы паміж пісьмом, малюнкам і жывапісам, паміж прасторай і плоскасцю. У карціне адбылося зрушэнне аб’ектнасці ў бок безаб’ектнасці.
13
Жывапісная прастора на палатне становіцца бясконцай. Яна практычна разрэджвае ў сабе формы свету і іх канструктыўнасць.
Альгерд Адамавіч Малішэўскі апярэджваў свой час на некалькі дзе-сяцігоддзяў наперад. Ён нібы прадчуваў, што зусім хутка ў беларускім мастацтве надыдзе зусім новы этап развіцця. Ставячыся з велізарнай за-сцярогай да ўсялякіх «новых» маніфестаў у мастацтве, ён тым не менш быў адным з нямногіх мастакоў старэйшага пакалення, якія падтрым-лівалі таленавітую моладзь. Дастаткова ўзгадаць забароненую выставу 1985 года «1+1+1+1+14-1=6» у Доме літаратараў, у якой прынялі ўдзел Адам Глобус, Ігар Кашкурэвіч, Эдуард Куфко, Яўгенія Ліс, Сяргей Малішэўскі і Людміла Русава. 3 успамінаў А. Глобуса: «Нас асудзілі ўсе, акрамя Альгерда Малішэўскага. Ён пахваліў нас за мужнасць. Ён, той, хто амаль ніколі нікога публічна не хваліў, узяў і пажадаў нам не здраджваць мастацтву»8.
Альгерд Малішэўскі з энтузіязмам успрыняў ўзнікненне знакамітага творчага аб’яднання «Няміга’17» (існавала з 1986 па 2006 г. у Мінску) — фармацыі афіцыйнай мастацкай сістэмы Беларусі 1980—1990-х гадоў. Больш таго, ён стаўудзельнікам выставы дадзенага аб’яднання ў 1988 годзе ў Палацы мастацтваў (г. Мінск). Тады экспанавалася дваццаць яго твораў, чатыры з якіх сёння захоўваюцца ў фондах Нацыянальнага мастацкага му-зея Рэспублікі Беларусь («Партрэт мастака A. М. Кашкурэвіча», 1968; «Пар-трэт студэнта», 1972; «Юны мастак», 1973; «Партрэт Марыны Мельячэн-ка», 1975). Таксама ўдзельнікамі знакамітай выставы гэтага творчага аб’яднання сталі Мікалай Бушчык, Сяргей Кірушчанка, Анатоль Кузняцоў, Алег Маціевіч, Аляксандр Мятліцкі, Тамара Сакалова, Леанід Хобатаў, Алесь Цыркуноў9. Аб’ядноўвальным фактарам для іх быў адыход ад прынцыпаў сацыялістычнага рэалізму і пошук новай пластычнай мовы. Творчае вызваленне яны звязвалі з узмацненнем фармальна-га і каларыстычнага пачаткаў. Многія члены «Нямігі’17» імкнуліся да нефігуратыўнасці.
* Глобус, А. Альгерд. Слова пра мастака і настаўніка майго Альгерда Малішэўскага. С. 114.
9 Кйрюіценко, С. Немнга’17: каталог / С. Кнрюіценко. — Мннск, 1988.
14
Сам А. Малішэўскі казаў пра тагачасную сітуацыю ў мастацтве на-ступнае: «Хочацца верыць, што сённяшнія і будучыя пакаленні атрыма-юць магчымасць развівацца нармальна. У нас ёсць гісторыя. Ёсць вялі-кія першаадкрывальнікі новага мастацтва... Добра, калі творы, колькі б іх там ні ёсць, звяртаюцца да людзей, шукаюць дыялог, кантакт. Няхай у іх няма рэалістычных адкрыццяў, аднак у наяўнасці хоць бы пільная назіральнасць, а не выпадковае дакрананне да навакольных рэалій»10.
У аснову мастацкага мыслення Альгерда Адамавіча Малішэўскага заўсёды было закладзена імкненне выказаць ўнутраны, схаваны змест жыццёвых працэсаў і з’яў. Пры гэтым ён ніколі не парываў з прыро-дай, не спрабаваў падобна Казіміру Малевічу вынайсці новы свет форм і знакаў, супрацьлеглы прыроднаму. У пошуках жывапіснай «форму-лы» мастак ішоў ад прыватнага да агульнага. У позні перыяд творчасці А. Малішэўскага прасочваецца тэндэнцыя да ўсё большай адмовы ад прадметнага адлюстравання. Аднак, рана пайшоўшы з жыцця на піку свайго таленту (22 лістапада 1989 года А. Малішэўскі памёр на пероне вакзала, праводзячы жонку ў паездку), майстар так і не паспеў працяг-нуць свае эксперыменты ў галіне непасрэднага ўздзеяння колеру і формы на душу гледача, абмінаючы яго розум, лагічнае мысленне.
I хто ведае, якое б увасабленне сёння ў творчасці знайшлі пошукі майстра, калі б яму лёсам было адведзена крыху больш часу на гэтай зям-лі? У любым выпадку абраны ім шлях быў, відавочна, адзіны, які ў тыя гады мог дазволіць мастаку пражыць у мастацтве сваё ўласнае, а не на-вязанае звонку жыццё...
Наталля Сяліцкая
10 Малйшевскйй, А. Постепенно нсчезает плесень... С. 32.
«Судьба любого художнйка — самосозданйе».
A. А. Малншевскнй
ского (1921—1989), заслуженного деятеля лскусств БССР (1977), явля-ется ярклм продолженлем той ллнлл, которую в белорусском лскус-стве еіце в первой четвертл XX века разработалл Млхалл Флллпповлч, Млхалл Станюта, Млхалл Севрук, — стремленля к установленлю связл между нацлональной основой л европейсклмл художественнымл традл-цлямл.
Сам художнлк очень точно определлл основные прлнцлпы своего творческого млровоззренля в докладе, который готовлл для выступленля на XIII сьезде Союза художнлков Беларусл (1990), но до которого, к со-жаленлю, не дожлл: «Основой л началом творчества является скорее все-го образ мышленля, который позволяет художнлку выстролть, создать млр, в котором все элементы суіцествуют л взалмодействуют в некоторой слстеме. Слстеме, которая находлтся в полной гармонлл с ллчностью ху-дожнлка, с его лнтеллектом. Чем более лнтеллектуальное л эллтарное лс-кусство, тем более оно вырастает до масштабов месслл л преобразуется в предмет поклоненля, который прлнадлежлт всей цлвлллзацлл... Мскус-ство сохраняет нацлональное самосознанле, оно обладает удлвлтельным предвлденлем. Трледлнство: Нстлна — Добро — Красота. Творчество Фллонова, Малевлча, Кандлнского, Шагала, Ларлонова, Гончаровой, Лентулова, Сарьяна, Фаворского, Кончаловского, Фалька, Семашкевлча, Флллпповлча л многлх друглх нашлх соотечественнлков можно назвать достоянлем «золотого века». По своей концепцлл это лскусство тесно связано с человеком, полное фллософского жлзнеутвержденля, оно стре-мллось к налвысшей гармонлл, выражало слнтез мышленля Востока л
16
Запада. Такая «обновленная кровь» мышленля дала жлвотворяіцую сллу развлтля формы, пластлкл, конструкцлл»1.
Судьбу Альгерда Маллшевского нельзя назвать легкой. Прл этом он всегда оставался человеком редкой сллы духа л большлм труженлком. А. Маллшевского отллчала высокая внутренняя культура — л в жлво-плсл, л в человеческлх отношенлях. Его время стало эпохой, а его творче-ство — настояіцей класслкой белорусского лскусства.
Родллся Альгерд Адамовлч в городе Бобруйске. Офлцлальной датой рожденля, флгурлруюіцей во всех справочных лзданлях, называется 8 сентября 1922 года. Однако, согласно ллчному делу сектора кадров Со-юза художнлков СССР, сам художнлк всегда указывал 1921 год как дату своего рожденля. Альгерд Маллшевсклй рос в многодетной семье. В сво-ей автоблографлл художнлк потом наплшет, что семья его прлнадлежа-ла к рабочему классу, а отец умер в 1936 году. Однако с ходом временл открываются совсем лные факты, которые помогают увлдеть лстлнное положенле веіцей. По воспомлнанлям его сына Сергея Маллшевского, лзвестного белорусского художнлка, в 1937 году отца художнлка — Ада-ма Нвановлча, который работал на лгрушечной фабрлке, л его брата аре-стовалл по обвлненлю в польском шплонаже. Альгерд Адамовлч делллся воспомлнанлямл с сыном л рассказывал, как нослл еду сволм отцу л дяде туда> где содержаллсь заключенные. В этом же году онл былл расстреля-ны, а на семью пала печать семьл врага народа. Уже потом, в конце 1950-х годов, после лзвестного XX сьезда КПСС, родственнлкл обратятся в орга-ны КГБ, где лм будут предоставлены толстые папкл с документамл, содер-жаіцле ллчные дела, протоколы допросов. Но первой странлцы — доноса, по которому расстрелялл отца л дядю, не было нл в одном томе... Как след-ствле, бремя 58-й статьл было снято с семьл Маллшевсклх. Однако это будет потом. А тогда, в 1937 году, шестнадцатллетнлй Альгерд настоль-ко тяжело пережлвал случлвшуюся трагедлю, что ослеп практлческл на
1 Малйшевскйй, А. Постепенно нсчезает плесень... / А. Малшпевскмй // Мастацтва. — 1990. — №7, — С. 31— 32.
17
год. 06 этом факте в свое время было мало кому нзвестно по понятным прлчлнам. Будуцнй художнлк на какой-то перлод ллшллся возможностл влдеть окружаюцнй млр. Н то, что зренле вновь вернулось к нему, можно назвать настояіцлм чудом. Вероятно, это обстоятельство в дальнейшем во многом определлло желанле юношл стать художнлком. Возможно, то богатство жлвоплсл, то безудержное буйство цвета, смелая лгра контра-стов, характерные для его творчества, являллсь для мастера глмном всему жлвому вопрекл всем бедам л перенесенной душевной болл.
КНІГІ ОНЛАЙН
