Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі
Том 1. Кніга 2
Памер: 851с.
Мінск, Нью Йорк, Вільня, Прага 1998
«Вы себя СЧЙТАЕТЕ белоруссом нлн ПРЙЗНАЕТЕ белоруссом»
«Бацьковіцйна — означает отечество йлй роддна»
Наряду с этймй вопросамн следователямй задаются вопросы, носяіцне характер вздевательств:
«Какнм мчннстром в Белоруссйй Вам предложено быть»
(сввдетель учендк II класса Й.П.)
«Нравйтся лн Вам белоруссквй язык, счйтаете лй Вы его благозвучным» (свйдетельнйца учдтельнйца С.В.)
Помймо этого самый характер допросов вселяет в душй допрашчваемых свддетелей снльное подозренне, пагубное для нашей культурной работы, что й онй, допрашйваемые, являются подсудймымч, а не свчдетелямй. Особенно шдроко такая сйстема вопросов прйменяется по отношенню белорусскйх учіітелей, йлй латышскнх, но работаюіцйх в белорусскйх школах.
Напр. свддетелю, белорусскому учнтелю К.А. делается у следователя очная ставка с родателямн ученвков его школы для выяснення деятельностй этого учйтеля й вопросы о том, советовал лй oh К.А. этйм родателям белоруссам посылать свонх детей в белорусскую школу.
Учйтельнйца латышка одной йз белоруссквх школ г. Б. после допроса рыдая говорнла, что ее посодят в тюрьму й что она после 2-х лет работы в этой белорусской школе должна к сожаленвю ее оставйть н перевестнсь в школу небелорусскую.
Г. следователь говордт, что ему НЕОБХОДЙМО создать картану белорусского двйження в Латвйй, для чего ПРЕДЛОЖЕНО допросчть все[х] без мсключення учендков белоруссквх школ, т.е. свыше 3.000, но он от этого за невозможностью выполненвя уклонвлся н ограннчйвается допросом только по 2 представйтеля от каждого класса каждой школы.
Конечно размеры н содержанне такой картнны не по снлам этнм малолетннм свндетелям, самостоятельно онн ее создать не могут, онн даже понять ее не в снлах н поэтому следователь, руководя детскнмн рукамн своднт нас полотно те лннші, которые нужны ему.
Очевндно прн такнх условнях об’ектнвной картнны белорусского нацнонального двнження в Латвнн быть не может.
Таково настояіцее положенне «БЕЛОРУССКОГО ДЕЛА», заключаюіцего в себе 2 стороны: 1) следствне над отдельнымн лнцамн н 2) следствне над белорусскнм нацнонально-культурным двнженнем в Латвнн.
14 подобно тому как белорусское учнтельство скомпрометнровано в глазах г. Мнннстра Образовання самым фактом нахождення под следствнем, так еіце в большей мере этнм фактом скомпрометнровано белорусская культурная н школьная работа средн шнрокнх масс. Нбо самый факт судебного следствня над белорусскнм нацнональным двпженнем с допросом 350-400 свндетелей неуклонно ведет к обессііленню белорусской культурно-школьной работы, к ея днскреднтацнн, особенно в тот момент, когда начннается учебный год, когда начннаются средн меньшннств Латгалнн подготовіітельные работы перед перепіісью населення.
В связн с допросамн крестьянскнх детей, ученнков белорусскнх основных школ, средн темного, невежественного, на 70% безграмотного белорусского крестьянского населення Латгалнн растет опасенне, что обыскнвают н судят всех белорусскнх учнтелей только за то, что онн заннмалнсь в белорусскнх школах, а вместе с тем созревает намеренне в целях безопасностіі, не посылать свонх детей в белорусскне школы.
Деводя о всом вьішондложошюм до сведешія Латвнйского Правнтель етва, мы ішжеподпнсавшнеея проонм:
1) Выясннтв осповательпоеть обшшопніі, пред’являемых лнцпм. пахо дяіцнмся под елодетвнем, н пообходнмость проворкн этнх обвнношій путем такого шнрокого следетвня,
й) Раеомотроть іюобходнмооть выяопопня болоруоокого ііоцноііалыю кулвтурного двнжепня в Латвнн-путем оудебпого слодотвня,
3) Предоставнцв болорусскому пасолопшо Латвнн возможпоств начатв ішотупшошнй учеб. год в мнрпых н опокойпых условнях.
У Пігулеускі.
582.1.44:112-120 — мк
Дакладная дата невядомая.
3624. Menioire concernant les territoires bielorussiens sous la domination polonaise presente a la Vme Assemblee de la Societe des Nations. Geneve, Septembre 1924
582.1.44:091-098
Дакладная дата невядомая. Падпісана:
V.LASTOVSKI m.p.
Ancien President du Conseil des Ministres
de la Republique Bielorussienne
3625. Нататка з газэты «Днн» (Бэрлін). №553. 2.09.1924
82.1.44:038a
Ліст Т.Грыба ў рэдакцыю за 21.08.1924 з абвяржэньнем інфармацыі аб супрацоўніцтве з «Грамадзкім Голасам».
3626. Les droits des minorites et Ies revendications des peuples opprimes // L’Ere Nouvelle. N2495. 2.09.9124
582.1.44:042
Інтэрвію з доктарам Міхалам Лазінскім, прафэсарам міжнароднага права, былым намесьнікам дзяржсакратара замежных справаў Заходнеўкраінскай Рэспублікі, прэзыдэнтам Камітэту прыгнечаных народнасыіяў. Дата невядомая.
3627. Адкрыты ліст Рады БНР да «чэсных сяброў Сялянскага Студэнцкага Саюзу» за 2.09.1924
582.1.44: 087 — мк
Пратэст супраць рэзалюцыі Сялянскага Саюзу за 30.08.1924 у падтрымку дэлегаваньня В.Ластоўскага на сэсію Лігі Нацыяў у Жэнэву, спасылка на пастанову Краёвага Цэнтру за 11.03.1924, паводле якой да Ластоўскага й Душэўскага належыць ставіцца выключна як да прыватных асобаў.
На лісьце надпісана алоўкам: «гр. Гарошко».
3628. Экспазэ Камітэту Паняволеных Польшчай Народаў Асамблеі Лігі Нацыяў у Жэнэве за 20.09.1924
582.2.52:162-167 — шк
3629. Ліст Аляксандра Цьвікевіча (Коўна) невядомаму адрасату (Прага) за 21.09.1924
Дзеля таго, што есьць пэуныя весткі аб тым, што літоуская агітацыя супроць беларускіх аб’еднаных сіл пранікла ужо і у Прагу і пагражаець і там зрабіць такі самы развал, які стауся у мінулым годзе тут у Коуне, я пішу да Вас з мэтай знайсьці супольны язык у супольнай справе. Вы маеце уплыу сярод сур’езна думаючага студэнцтва і таму можаце растлумачыць тым, хто не разумее — сучасную сітуацыю.
Тое, што сталася цяпер, г.зн. нашыя выступленьня супроць Літвы, падгатаулялась і сьпела, як Вы самі ведаеце, ужо дауна. Для старонніх людзей подобны стан беларуска-літоускага разыходжаньня часта незразумелы: чаму, казау той, беларусы ня могуць дайсьці згоды з літвінамі, калі яны натуральныя саюзьнікі і нават, як яны самі кажуць, браты. — Але гэтак здаецца толькі для старонных асоб, а не для нас, якія ужо ня першы год варуцца у гэтым соку. Так, нашае разыходжаньне з сучаснай літоускай палітыкай — факт і мы ня толькі ня хочам закрываць на гэта вочы, але лічым патрэбным аб гэтым заявіць голасна. Чаму? — Вось чаму:
1) Есьць фактам, што літоуская палітыка апошняга году з паловай есьць палітыка разьбіцьця адзінага беларускага нацыянальнага фронту. Тое, што сталася з Ластоускім ні у якім выпадку ня есьць прынцыповае разыходжаньне паміж ім, а намі, — як гэта офіцыяльна засьведчана у
адпаведных заявах, — але есьць вынік упартых, штодзенных высілкау дырэктара па беларускім справам Іонінаса, — разьбіць нас і вылушчыць з сярод нас такіх асоб, якія згадзілісь бы служыць Літве, як сваей другой бацькаушчыне. Служыць у літаральным значэньні гэтага слова, г.зн. знайходзіцца на пэнсыі штомесячнай, як кожны іншы літоускі чыноунік, міністэрства загранічных спрау. Літвінам надзвычайна пашанцавала: да іх пайшоу на службу былы старшыня незалежнага беларускага ураду.
2) Разьбіць беларускія сілы на варожыя группы і узяць некаторыя з іх сабе на службу літвінам патрэбна затым, каб пазбавіцца на будучыну небаспекі узроста беларускай самастойнай палітыкі і каб спакайней спэкуляваць надалей на беларускім вызвольным руху. Вядомы Вам Кайрыс (с-д.) яшчэ у 22 годзе казау на адкрытым сходзе прэдстаунікоу літоускага грамадзянства, што «Літва спэкулюе на беларусах». Гэта было мне у той момант не зусім зразумела, бо я шмат чаго ня ведау. Але цяпер гэта для мяне факт. Кожная дзяржава есьць дзяржава для сябе, а не для другіх. Яна надзвычайна эгоістычна, — і няма чаго дзівіцца, што Літва углядаець у нас толькі матэрьял, які трэба скарыстаць у сваіх мэтах. Я не магу Вам тут раскрыць усяе тае ілжы, якая распаусюджваецца літвінамі што да беларусау Віленшчыны. Яны проста гаворуць, што «беларусы гэта абмаскаленыя літвіны,» — інакш яны і ня могуць гаварыць, таму што тагды ня будуць мець ніякага права на Вільню, якая як Вам добра ведама мала падобна на літоускую. Кожная дзяржава хоча бачыць сваіх суседзяу слабымі, — і Літва ня робіць з гэтага выключэньня нават у стасунку да гэтак слабых беларусау.
3) Аднак, скажаце Вы, Літва ня хоча рваць з беларусамі і даводзіць так сама фактамі, што яна гатова дапамагаць беларусам. Сьведчаньне — камандыроукі Ластоускага заграніцу. — Вось у гэтым акурат і крыецца найболыпая небаспека. Роля Ластоускага, у данным выпадку надзвычайна небаспечная і вось чаму. Калі літоускі урад у 21 і 22 годзе дапамагау нам у палітычнай працы грашыма, дык гэтая помач рабілася, як Вам напэуна ведама, у форме пазыкі беларускаму ураду. Беларускі урад зьяуляуся самастойнай адзінкай, якая мела зауседы сваю вольную руку і запрауды вяла справу так, як было найбольш карысна для Беларусі. Было шмат выпадкау, калі мы знайходзілісь у гострай апазіцыі да літоускай палітыкі — так было з батальенам, з г.зв. тарыбай усходняй літвы, з міністэрствам Семашкі, з партызанскімі арганізацыямі і г.д. Урад веу і вядзе самастойную беларускую палітыку, мае адказваць толькі прад беларускім грамадзянствам. Ці можа такую самастойную палітыку весьці Ластоускі, калі ен зьяуляецца рэфэрэнтам міністэрства загранічных спрау Літвы з пэнсыяй 800 літ у месяц (Душэускі — 600 літ). Я Вам кажу факт, што абедзьве гэтыя асобы — супрацоунікі міністэрства загр. спрау, бо міністэрства па беларускім справам німа, яно не істнуець — зачыняно згодна пастанове аб тым Сойма. — Ластоускі сам таго ня ведае, якім дальнім мэтам ен служыць. У данны момант гэта дальняя мэта есьць стварэньне партыі беларускіх хрышчоных дэмакратау. Гэта так сама факт і з гэтай мэтай нават хочуць, як казау Гальваноускі прад сваім адьездам у Лендан выпісаць з Вільні ксяндза Адама1. Калі-б стварылась наша
хрышчоная дэмакратыя беларускімі рукамі, дык да гэтага можна было б ставіцца як каму па смаку, але да гэтага павінна было-б ставіцца як да пытаньня унутранна-беларускага. Калі-ж гэтая справа робіцца чужымі рукамі, маючымі акрэсьляны інтэрас у беларускім адраджэньні (узяць сабе Вільню), — дык да гэтага інакш, як акрэсьляна воража паставіцца нельга. Гэта есьць закардонная інтрыга, умешваньне ся у нашае унутранае жыцьце. Канешне, кс. Адам не паедзе сюды, дарма яны клапоцяца, але характэрна, што гэта пастаулена на парадак дзенны. — Так, літоускі урад дапамагае беларусам тым, што камандыруе Л<астоўскага> заграніцу для пратэстау супроць палякау. Ведаеце хто арганізуе усе гэта, у чыіх руках ніткі «камітэта паняволеных». У руках Пурыцкага, які сядзіць у Бэрліне. Чаму-ж пан Пурыцкі не мог дагаварыцца з паслом Варшаускага Сэйма Якавюком, які па праву павінен быу быць заграніцай як прадстаунік беларускага жыхарства? Таму, што Якавюк з намі, таму што ен мае акрэсьляныя інструкцыі ад краю быць разам з цэнтрам беларускай, а не літоускай палітыкі. Літоуцы вядуць у беларускай справе у данны момант даволі прылічную палітыку вонкава, але па істоце за гэтым крыецца жаданьне узяць наш цэнтр пад апеку, пазбавіць яго самастойных пазіцый. Таму яны ня хочуць дапамагчы Ураду, а дапамагаюць у піку нам Лас<тоўскаму>, падпіраюць Л<астоўскага> чым можна (галічанамі, долярамі для некаторых беларускіх арганізацый і інш.). Ласт. яны дапамагаюць таму, што не баяцца яго, што яны пэуны, што Л. знайходзячысь на іхняй службе ня можа адважыцца пайсьці супроць іхняй палітыкі цяпер. А калі пазьней можа адважыцца, дык будзе ужо позна. Бо — тады беларускія сілы яшчэ больш разваляцца, як есьць цяпер, і будзе створаны новы цэнтр, працуючый у сьціслым контакце з літоускім клерыкальным цэнтрам. Гэтую спэкуляцыю трэба рвануць цяпер, адразу — пакуль яна ня пусьціла карэньняу, пакуль каля яе не сабраліся новыя людзі.
КНІГІ ОНЛАЙН
